Trẩu là cây trồng bản địa, mọc phân tán trong rừng. Trước đây, vào mùa thu hoạch quả chín, người dân địa phương thường đi khai thác tự phát mang về bán cho thương lái với giá từ 8.000 - 10.000 đồng/kg. Nếu chịu khó thu hái, mỗi người có thể đạt thu nhập từ 300.000 - 500.000 đồng/ngày.
 |
| Hạt trẩu là nguyên liệu chính ép lấy dầu, phục vụ cho các ngành công nghiệp chế biến sơn, véc-ni, mực in, chất làm khô bề mặt, công nghiệp dược phẩm. Còn khô dầu là nguồn phân bón hoặc làm thức ăn gia súc khi đã khử độc tố. Vỏ quả là nguồn nguyên liệu để tách chiết tanin và sản xuất than hoạt tính. |
Nhu cầu của thị trường ngày càng cao, thế nhưng quả trẩu trong tự nhiên lại ngày càng khan hiếm. Năm 2019, ông Hồ Văn Thơn, một hộ gia đình người Bru Vân Kiều ở thôn Mã Lai Pun, xã Hướng Phùng, huyện Hướng Hóa được Ủy ban Y tế Hà Lan - Việt Nam (MCNV) hỗ trợ chuyển đổi 4 ha cà phê kém hiệu quả sang trồng cây trẩu lấy dầu. Hàng ngàn cây trẩu được ươm giống và trồng trên đất vùng đồi nhà ông Thơn. Sau 3 năm trồng và chăm sóc, đến thời điểm này, vườn cây trẩu lấy dầu của gia đình ông đang phát triển tốt và bắt đầu cho quả bói, hứa hẹn cho năng suất, sản lượng cao.
Đơn vị thực hiện dự án cam kết với bà con sẽ bao tiêu thu mua toàn bộ quả trẩu khi thu hoạch.
Từ đó rất nhiều gia đình người đồng bào DTTS đã học theo mô hình nhà ông Hồ Văn Thơn trồng trẩu để lấy dầu. Theo thống kê, tại hai huyện Hướng Hóa và Đakrông (Quảng Trị) hiện có gần 2.950 ha rừng trẩu, trong đó, khoảng 2.690 ha là rừng trồng tập trung, còn lại là trồng phân tán. Gần 98% diện tích rừng trẩu đã cho thu hoạch, nhiều diện tích cho năng suất cao, ổn định.
Sản phẩm từ cây trẩu được tiêu thụ trên thị trường chủ yếu là hạt trẩu, với tổng sản lượng khoảng 1.000 tấn/năm, phần lớn xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc. Cây trẩu đang tạo nhiều công ăn việc làm, mở ra kỳ vọng thoát nghèo bền vững cho hàng ngàn hộ đồng bào DTTS nơi đây.
 |
| Mô hình trồng rừng trẩu và cây bản địa do tổ chức MCNV hỗ trợ tại xã Hướng Phùng, huyện Hướng Hóa - Ảnh: L.A |
Số liệu khảo sát từ Sở Nông nghiệp & Phát triển nông thôn tỉnh Quảng Trị, hiện nay ở hai huyện vùng cao Hướng Hóa và Đa Krông còn rất nhiều diện tích có thể chuyển sang trồng cây trẩu lấy dầu. Đặc biệt là diện tích ở trên đồi cao không phù hợp với các loại cây trồng truyền thống như cà phê, sắn… Chuyển đổi diện tích này sang trồng cây trẩu lấy dầu, là hướng đi giúp hàng ngàn hộ đồng bào DTTS ở hai huyện vùng cao này thoát nghèo bền vững.
Ông Nguyễn Phú Quốc, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp & Phát triển nông thôn tỉnh Quảng Trị cho biết: "Nhằm phát triển cây trẩu trở thành cây trồng lâm nghiệp có giá trị kinh tế cao, gắn với sử dụng bền vững tài nguyên rừng, UBND tỉnh Quảng Trị vừa ban hành kế hoạch phát triển sản xuất gắn với chế biến, tiêu thụ dầu trẩu trên địa bàn huyện Hướng Hóa và Đakrông giai đoạn 2023 - 2026, định hướng đến năm 2030, với tổng kinh phí đầu tư khoảng 16,26 tỷ đồng".
Theo kế hoạch phát triển sản xuất gắn với chế biến, tiêu thụ dầu trẩu trên địa bàn huyện Hướng Hóa và Đakrông giai đoạn 2023 - 2026, định hướng đến năm 2030 của UBND tỉnh Quảng Trị đã phân chia ra từng giai đoạn, đồng thời bảo vệ, duy trì ổn định, nâng cao chất lượng gần 2.950 ha rừng trẩu hiện có. Tập trung chăm sóc để đạt năng suất quả từ 3 tấn quả tươi/ha trở lên; giá trị thu nhập từ rừng trẩu tăng từ 20% trở lên so với hiện tại.
Những năm tiếp theo, diện tích cây trẩu lấy quả có sẽ có chứng chỉ quản lý rừng bền vững đạt trên 1.000 ha. Trồng mới bình quân khoảng 500 ha/năm, trong đó tỷ lệ giống cây Trẩu được tuyển chọn, nâng cao chất lượng và kiểm soát nguồn gốc đạt từ 50% trở lên. Hình thành vùng nguyên liệu tập trung khoảng 5.000 ha, hằng năm cung cấp 2.000 tấn hạt trẩu phục vụ cho sơ chế, chế biến và xuất khẩu. Giúp tối thiểu 1.000 hộ gia đình tham gia được tạo thêm việc làm, tăng thu nhập từ trẩu đạt tối thiểu 15% trong kinh tế hộ gia đình.
 |
| Cây trẩu còn có những cái tên khác như: Dầu sơn, thiên niên đồng, ngô đồng, mộc đu thụ... Hoa trẩu với những cánh hoa trắng tinh, nhị hoa vàng có cuống nhị màu hồng đậm tạo nên sự hài hòa, thanh nhã. |
Đến năm 2030 sẽ hình thành vùng nguyên liệu tập trung khoảng 8.320 ha, hằng năm cung cấp 4.000 tấn hạt trẩu chất lượng cao, phục vụ cho sơ chế, chế biến và xuất khẩu. Diện tích rừng trẩu lấy quả có chứng chỉ quản lý rừng bền vững đạt từ 5.000 ha trở lên. Tối thiểu có 2.000 hộ gia đình tham gia trồng và phát triển trẩu.
Để nâng cao chất lượng các rừng trẩu và phục vụ việc trồng mới, tỉnh sẽ xây dựng các vườn ươm nhân giống cây trẩu chất lượng cao, với quy mô 500.000 cây giống/năm; lựa chọn giống cây trẩu có năng suất vượt tối thiểu 15%, chất lượng cao và hàm lượng tinh dầu vượt trội tối thiểu 5% so với đại trà.
Đồng thời, tỉnh Quảng Trị có chính sách hỗ trợ hình thành hệ thống thu gom, sơ chế, chế biến, bảo quản và tiêu thụ sản phẩm trẩu theo chuỗi liên kết. Mời gọi, hỗ trợ các doanh nghiệp lớn đầu tư nhà máy chế biến tinh dầu với công nghệ hiện đại đạt tiêu chuẩn quốc tế, công suất từ 500 - 1.000 tấn hạt/năm để tạo bước đột phá về đa dạng hóa các sản phẩm từ cây trẩu, có thương hiệu, uy tín, chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu thị trường.
Từ cây rừng trong tự nhiên, cây trẩu đã “bén duyên” với vườn nhà. Trồng cây trẩu để lấy dầu đã và đang mở ra kỳ vọng thoát nghèo cho hàng ngàn hộ gia đình DTTS ở hai huyện vùng cao Hướng Hóa và Đa Krông...
