| Hành trình định vị thương hiệu OCOP cho nông sản vùng cao “Đánh thức” nông sản bản địa bằng thương hiệu OCOP Từ xưởng mộc nhỏ đến chuẩn OCOP vươn tầm thế giới: Bí quyết nằm ở đâu? |
 |
| Chè Thái Nguyên là biểu tượng tiêu biểu nhất với danh xưng “Đệ nhất danh trà Việt Nam” |
Thành công và rào cản từ thực tế địa phương
Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) đã trở thành một điểm sáng, khai thác lợi thế địa phương, nâng cao giá trị nông sản và khuyến khích khởi nghiệp nông nghiệp tại Thái Nguyên. OCOP không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn góp phần bảo tồn văn hóa, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và giúp các sản phẩm địa phương vươn ra thị trường trong nước và quốc tế. Được triển khai từ năm 2018, OCOP được xem là một "cú hích" quan trọng khi gắn kết quá trình sản xuất – chế biến – tiêu thụ theo chuỗi, đồng thời chuẩn hóa chất lượng và xây dựng thương hiệu cho nông sản.
Về mặt hiệu quả, hiện toàn tỉnh Thái Nguyên có 561 sản phẩm OCOP. Đáng chú ý, tỉnh có 10 sản phẩm đạt 5 sao cấp quốc gia, chiếm khoảng 1,7% và xếp thứ ba cả nước. Tuy nhiên, điều này cũng cho thấy việc phát triển các sản phẩm OCOP đạt tiêu chuẩn quốc gia còn không ít hạn chế. Ông Nguyễn Thành Nam, Chi cục trưởng Chi cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn tỉnh Thái Nguyên nhận định, chương trình OCOP giai đoạn 2021–2025 tại tỉnh đã góp phần "đánh thức tiềm năng và thế mạnh đặc trưng của từng địa phương", tạo động lực thúc đẩy kinh tế nông thôn và từng bước định hướng chuyển đổi từ sản xuất nhỏ lẻ sang mô hình sản xuất theo chuỗi khép kín, với vai trò nòng cốt của các Hợp tác xã và doanh nghiệp.
Trong hành trình này, chè Thái Nguyên là biểu tượng tiêu biểu nhất với danh xưng “Đệ nhất danh trà Việt Nam”. Nhờ mạnh dạn đầu tư công nghệ, đổi mới bao bì và đa dạng hóa sản phẩm, toàn tỉnh hiện có gần 200 sản phẩm trà được chứng nhận OCOP. Nhãn hiệu tập thể “Chè Thái Nguyên” đã được bảo hộ tại 6 quốc gia và vùng lãnh thổ, và chỉ dẫn địa lý “Tân Cương” được Liên minh châu Âu công nhận. Tại vùng chè Tân Cương, Hợp tác xã Chè Hảo Đạt là một trong những điển hình dẫn dắt sự đổi mới. Với việc kết hợp tinh hoa sản xuất truyền thống và công nghệ hiện đại, Hợp tác xã này đã hai lần có sản phẩm đạt OCOP 5 sao quốc gia, trong đó nổi bật là Chè Đinh và Chè Tôm Nõn. Hảo Đạt hiện sở hữu vùng nguyên liệu đạt VietGAP, đạt chuẩn ISO 9001:2015, ISO 22000:2018 và trở thành thương hiệu trà mang tầm quốc gia.
Bà Đào Thanh Hảo, Giám đốc Hợp tác xã Chè Hảo Đạt, chia sẻ, để đạt tiêu chuẩn 5 sao OCOP, Hợp tác xã phải đầu tư đồng bộ từ nhà mộc, máy móc đến trang thiết bị hiện đại, và đặc biệt, sản phẩm phải đáp ứng yêu cầu xuất khẩu ra thị trường quốc tế. Hợp tác xã Chè Hảo Đạt đã chủ động ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số, với các công đoạn tự động hóa như hệ thống giám sát tưới chè, công nghệ sao sấy bằng gas, phần mềm quản lý vùng trồng và máy chấm công điện tử. Tất cả sản phẩm đều được gắn mã QR để truy xuất nguồn gốc. Nhiều dòng sản phẩm của Hợp tác xã đã xuất khẩu sang Đài Loan, Nhật Bản và các nước châu Âu.
Ngoài nông sản truyền thống, OCOP Thái Nguyên còn là bệ phóng cho các mô hình hiện đại: Công ty TNHH Công nghệ sinh học nấm Phú Gia là trang trại nấm đầu tiên tại Việt Nam đạt chứng nhận hữu cơ quốc tế của Bộ Nông nghiệp Mỹ và Liên minh châu Âu, với sản lượng 200–300 tấn mỗi năm, xuất khẩu sang Nhật Bản, Hà Lan, Mỹ, Úc… Lĩnh vực du lịch cộng đồng cũng ghi dấu ấn khi Khu bảo tồn làng nhà sàn dân tộc sinh thái Thái Hải, lưu giữ hơn 30 ngôi nhà sàn cổ của người Tày trên diện tích 25 ha, được UNWTO vinh danh “Làng du lịch tốt nhất thế giới” năm 2022. Sản phẩm “Du lịch văn hóa dân tộc Tày bản làng Thái Hải” được công nhận OCOP 5 sao năm 2024. Tuy nhiên, dù đạt được chứng nhận OCOP và được đầu tư kỹ lưỡng về mẫu mã, nhiều sản phẩm OCOP vẫn chưa có sức mạnh vượt trội so với các sản phẩm cùng loại. Vì vậy, việc tìm giải pháp tháo gỡ đầu ra là vấn đề then chốt.
Tháo gỡ nút thắt nâng cao sức tiêu thụ
 |
| Sản phẩm “Du lịch văn hóa dân tộc Tày bản làng Thái Hải” được công nhận OCOP 5 sao năm 2024. |
Việc khắc phục các nút thắt về năng lực sản xuất, liên kết chuỗi và mở rộng thị trường là yếu tố then chốt để giải bài toán tiêu thụ bền vững cho sản phẩm OCOP Thái Nguyên. Ông Nguyễn Mỹ Hải, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Thái Nguyên, cho biết để được công nhận OCOP, các chủ thể phải đáp ứng nhiều yêu cầu, như duy trì sản xuất ổn định, thu hút sự tham gia của nhiều hộ dân, mang lại giá trị kinh tế cao, góp phần nâng cao thu nhập và thể hiện rõ đặc trưng vùng miền. Tuy nhiên, thực tế vẫn còn nhiều hạn chế, gồm diện tích đất nông nghiệp thu hẹp, quy mô sản xuất hạn chế và năng lực cung ứng chưa ổn định.
“Hiện nay, phần lớn các chủ thể tham gia chương trình OCOP là hộ sản xuất và Hợp tác xã quy mô nhỏ nên còn hạn chế về năng lực quản trị, tiềm lực tài chính, khả năng ứng dụng khoa học – công nghệ cũng như hoạt động marketing. Việc liên kết theo chuỗi giá trị chưa thật sự bền vững; một số ngành hàng vẫn thiếu vùng nguyên liệu ổn định, gây khó khăn trong việc duy trì chất lượng sản phẩm đồng đều. Mạng lưới điểm giới thiệu và bán sản phẩm OCOP cũng phân bố chưa đồng đều, nhất là tại các khu vực miền núi, nơi đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, gần như vẫn thiếu hệ thống trưng bày và tiêu thụ,” ông Hải cho biết thêm.
Ngoài ra, theo ông Nguyễn Minh Tiến, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến Thương mại Nông nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Môi trường): “Làm sao chúng ta chuẩn hóa được sản phẩm đặc sản ở mỗi vùng quê, mỗi địa phương, bởi vì trong các sản phẩm làng nghề, vấn đề mấu chốt là chưa đảm bảo chất lượng sản phẩm ổn định, đáp ứng thị hiếu người tiêu dùng. Thứ hai, làm thế nào kết nối được thị trường. Đồng thời, đối với chương trình OCOP, một nhiệm vụ trọng tâm nữa là chúng ta phải đẩy mạnh công tác xúc tiến, gắn kết với các doanh nghiệp. Cuối cùng, vấn đề thứ ba nữa là phải hỗ trợ nâng cao năng lực sản xuất của các hộ sản xuất gia đình, cũng như doanh nghiệp và Hợp tác xã.”
Hiện nay, nhiều sản phẩm đẹp, chất lượng tốt từ chương trình OCOP không chỉ được tiêu thụ ở địa phương mà còn phân phối trong các chuỗi siêu thị trong và ngoài nước, giúp giá trị sản xuất nông nghiệp và kinh tế nông thôn gia tăng đáng kể. Tuy nhiên, nếu không giải quyết bài toán tiêu thụ bền vững, sản phẩm OCOP sẽ phải cạnh tranh quyết liệt với những mặt hàng giá rẻ cùng loại trên thị trường. Để giải bài toán đầu ra cho sản phẩm OCOP, theo ông Nguyễn Minh Tiến: “Mở rộng thị trường là chiến lược then chốt để đưa sản phẩm OCOP đến gần hơn với người tiêu dùng. Cùng với đó, việc kết hợp kênh bán hàng online giúp tạo sức lan tỏa trong giới thiệu, quảng bá. Nếu làm tốt khâu thương mại, chương trình ‘mỗi xã một sản phẩm’ OCOP chắc chắn sẽ là giải pháp ổn định thị trường, nâng cao sức tiêu thụ cho các sản phẩm nông nghiệp của Thái Nguyên.”
Với những nỗ lực khắc phục hạn chế về sản xuất, liên kết chuỗi và mở rộng thị trường, OCOP Thái Nguyên đã và đang khẳng định giá trị bản địa, không chỉ về mặt kinh tế mà còn về văn hóa và bản sắc vùng miền. Từ những nương chè xanh mướt tới bản làng truyền thống, chương trình chứng minh rằng khi được đầu tư bài bản, kết hợp khoa học – công nghệ, sản phẩm OCOP có thể trở thành lợi thế cạnh tranh bền vững. Mỗi sản phẩm OCOP là một câu chuyện văn hóa, một đại sứ của quê hương trên hành trình hội nhập quốc tế. Chương trình không chỉ nâng cao thu nhập, tạo việc làm mà còn định hình bản sắc, nuôi dưỡng niềm tự hào và khát vọng vươn xa của người dân Thái Nguyên.
