Đỉnh cao của tôm sú
 |
| Tôm sú đang ....trở lại |
Tôm sú (P. monodon) là loài tôm được nuôi nhiều thứ hai trên thế giới, sau tôm thẻ chân trắng (L. vannamei). Việc nuôi tôm sú bắt đầu ở châu Á vào những năm 1980 và chúng nhanh chóng trở thành loài tôm nuôi chiếm ưu thế. Ban đầu, ngành này dựa vào các loài sinh sản tự nhiên để tìm nguồn hậu ấu trùng (PL), nhưng dịch bệnh gia tăng ở các quần thể hoang dã đã thúc đẩy việc đánh giá lại các hoạt động của ngành.
Sự khởi đầu của dịch bệnh hội chứng đốm trắng (WSSV) vào những năm 1990 đã thúc đẩy sự chuyển hướng sang nuôi tôm thẻ chân trắng sạch bệnh (SPF) ở châu Á. Động thái chiến lược này, cùng với việc khử trùng ao nuôi, đã mang lại sản lượng đáng kể, khiến nhiều nông dân chuyển từ tôm sú tự nhiên sang tôm thẻ chân trắng SPF.
Mặc dù nuôi tôm thẻ chân trắng ban đầu tỏ ra rất thành công nhưng nó lại là nạn nhân của sự thành công của chính mình – khi tăng trưởng dẫn đến tình trạng dư cung và sau đó giảm giá trong những năm gần đây.
Sự thay đổi thị trường này, cùng với những tiến bộ về di truyền, đã làm dấy lên mối quan tâm mới về sản xuất tôm sú, tăng từ hơn 500.000 tấn vào năm 2018 lên hơn 600.000 tấn một chút vào năm 2023.
Điều gì đã xảy ra với tôm sú vào năm 2023?
Nhìn vào số liệu thống kê từ năm 2023, Châu Á tiếp tục là khu vực sản xuất tôm sú hàng đầu. Đáng chú ý, Việt Nam, Trung Quốc và Indonesia nổi bật là 3 nhà sản xuất hàng đầu, bên cạnh sự đóng góp đáng kể từ Myanmar, Bangladesh và Philippines.
 |
Dữ liệu hàng quý cho thấy sản lượng thường đạt đỉnh vào quý 2, nhưng có một số khác biệt giữa các quốc gia. Ví dụ, Việt Nam đã đạt đỉnh sản xuất trong Quý 1, do thời tiết tương đối khô vào thời điểm này trong năm, tạo điều kiện canh tác ổn định hơn và nông dân cố gắng thu hoạch dịp Tết do nhu cầu địa phương có xu hướng tăng trong giai đoạn này. Trong khi đó, sản lượng tôm sú của Trung Quốc đạt đỉnh vào quý 3, do tỷ lệ mắc bệnh ở tôm thẻ chân trắng gia tăng trong thời gian này trong năm, dẫn đến nhiều nông dân chuyển đổi sang tôm thẻ theo mùa.
Mặc dù sản lượng tăng ổn định, doanh số bán tôm sú toàn cầu tăng chậm hơn, đạt 122.000 tấn LSE vào năm 2023, tăng từ mức xấp xỉ 100.000 tấn vào năm 2019. Trong khi Việt Nam dẫn đầu xuất khẩu tôm sú trong lịch sử, Ấn Độ đã thay thế họ vào năm 2022 và 2023 – đánh dấu một sự thay đổi đáng kể. Quá trình chuyển đổi này trùng hợp với việc Ấn Độ tăng năng lực sản xuất và thị trường nội địa tương đối hẹp cho tôm sú, khiến nước này tập trung vào thị trường xuất khẩu. Về bản chất, sự quan tâm trở lại đến nghề nuôi tôm sú, cùng với động lực thị trường đang phát triển và mô hình xuất khẩu thay đổi, đã vẽ nên một bức chân dung năng động về bối cảnh ngành tôm toàn cầu.
 |
Ở Ấn Độ, quá trình chuyển đổi ban đầu từ tôm sú sang nuôi tôm thẻ chân trắng vào cuối những năm 1990 đã chứng tỏ sự suôn sẻ đối với nhiều nông dân, góp phần mang lại thành công đáng kể cho quốc gia trong việc mở rộng khối lượng sản xuất tôm chân trắng. Tuy nhiên, trên khắp châu Á, bao gồm cả Ấn Độ, sự thành công của nghề nuôi tôm thẻ chân trắng có xu hướng mang tính chu kỳ.
Sự bùng phát của đại dịch Covid-19 đã làm trầm trọng thêm những thách thức này, với chi phí thức ăn, nhiên liệu, điện và vận chuyển hàng hóa tăng mạnh cùng với giá tại trang trại giảm, làm giảm đáng kể tỷ suất lợi nhuận cho nông dân. Ở Ấn Độ, nông dân bên ngoài Andhra Pradesh phải đối mặt với tình trạng giá các đầu vào thiết yếu như hạt giống, thức ăn và vận chuyển tăng cao, khiến nhiều người cân nhắc quay trở lại canh tác tôm sú để mang lại lợi nhuận cao hơn.
Một cái nhìn về thị trường
Theo Tiến sĩ Sharma, nỗ lực của Ấn Độ nhằm củng cố thị trường tôm nội địa đang gặp nhiều thách thức do sự hiểu biết của người tiêu dùng còn hạn chế.
Nếu Ấn Độ có mức tiêu thụ nội địa gia tăng thì tôm thẻ chân trắng dự kiến sẽ dẫn đầu, trong khi tôm sú có thể vẫn là sản phẩm thích hợp cho những người có đủ khả năng chi trả. Kết quả là, trong khi nhiều nông dân có vẻ mong muốn chuyển sang nuôi tôm sú, Tiến sĩ Sharma lại khuyên không nên chuyển đổi vội vàng.
 |
Theo Tiến sĩ Sharma, việc quay trở lại tôm sú sẽ gặp phải những thách thức liên quan đến khoa học và thị trường. Về vấn đề thứ hai, ông nhấn mạnh sự cần thiết của nông dân để cùng nhau chi nhiều tiền hơn để quảng bá sản phẩm của họ ngoài các thị trường xuất khẩu truyền thống như Mỹ, Trung Quốc và EU, đặc biệt tập trung vào thị trường châu Á.
Nhìn về phía trước, các chuyên gia trong ngành dự đoán sự hồi sinh của tôm sú, bằng chứng là sự tăng trưởng của thị trường tôm sú bố mẹ. Xu hướng này dự kiến sẽ làm giảm giá tôm giống và cải thiện nguồn cung sẵn có, khuyến khích nông dân quay trở lại canh tác tôm sú.
Mặc dù năm 2024 có thể không đạt mức tăng trưởng hai con số nhưng các quốc gia như Ấn Độ và Trung Quốc đã sẵn sàng để mở rộng. Nguồn gốc chính xác của sự tăng trưởng này – liệu có nhiều nông dân nuôi tôm sú hơn hay hiệu quả được cải thiện giữa các nhà sản xuất hiện tại – vẫn còn chưa rõ.
Các chuyên gia kỳ vọng giá tôm giống sẽ bắt đầu giảm từ tháng 5 trở đi, trong khi lượng giống dự trữ cũng được kỳ vọng sẽ cải thiện về mặt chất lượng. Do đó, có nhiều lý do thuyết phục để nông dân quay trở lại canh tác tôm sú, có khả năng dẫn đến việc tăng cường nuôi tôm sú trong vụ thứ hai trong năm. Tuy nhiên, tổng sản lượng tôm sú trong năm cũng sẽ phụ thuộc vào mức giá đạt được trong nửa đầu năm của tôm sú và tôm thẻ chân trắng.
Theo dự đoán của các chuyên gia cho thấy rằng mặc dù sẽ không có mức tăng hai con số vào năm 2024, nhưng tăng trưởng có thể xảy ra ở các quốc gia như Ấn Độ và Trung Quốc, trong khi nhiều quốc gia sản xuất quan trọng khác dự kiến sẽ duy trì mức tương tự hoặc thậm chí giảm nhẹ.
 Giá tôm sú tăng trở lại vì sao người nuôi tôm ở Trà Vinh vẫn quyết định treo ao? |
 Ngành tôm được kỳ vọng phục hồi từ quý II/2024 |
 Ngành tôm đang gặp nhiều khó khăn |
