"Cởi trói" cho xuất khẩu gạo: Cú hích cho thương hiệu hay cuộc đua về giá?

"Cởi trói" cho xuất khẩu gạo: Cú hích cho thương hiệu hay cuộc đua về giá? Ảnh minh họa

Gần đây, trong một văn bản góp ý gửi các cơ quan chức năng về việc rà soát Luật Đầu tư, VCCI đã đề xuất loại bỏ 16 ngành, nghề kinh doanh có điều kiện, trong đó tâm điểm của sự chú ý là kinh doanh xuất khẩu gạo. Lập luận của VCCI cho rằng, việc duy trì các "giấy phép con" trong lĩnh vực này không còn phù hợp, tạo ra rào cản không cần thiết và đã đến lúc cần thay đổi tư duy quản lý để tạo động lực mới cho thị trường. Đây được xem là một động thái mang tính cách mạng, có thể định hình lại toàn bộ ngành xuất khẩu lúa gạo của Việt Nam trong những năm tới.

Gỡ bỏ rào cản, mở cánh cửa cho động lực mới

Lý do chính đằng sau đề xuất của VCCI là các điều kiện kinh doanh hiện tại không còn thực sự phục vụ cho các mục tiêu công cộng như đảm bảo an ninh lương thực quốc gia. Theo VCCI, mục tiêu này đã được quy định và đảm bảo khá rõ ràng thông qua các công cụ khác, cụ thể là Nghị định 107/2018/NĐ-CP, vốn đã có các điều khoản về việc cân đối nguồn cung, dự trữ lưu thông để ổn định thị trường trong nước. Do đó, việc áp đặt thêm các điều kiện riêng cho doanh nghiệp xuất khẩu là không cần thiết và có phần chồng chéo.

Thực tế cho thấy, các quy định hiện hành, dù đã được nới lỏng hơn so với trước đây, vẫn là một rào cản lớn đối với các doanh nghiệp muốn gia nhập thị trường, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa không đủ tiềm lực để đáp ứng các yêu cầu khắt khe về kho chứa, cơ sở xay xát. Việc này vô hình trung đã tạo ra một sân chơi thiếu tính cạnh tranh, giới hạn số lượng người tham gia và làm giảm sự năng động chung của toàn ngành. VCCI chỉ rõ, việc áp đặt điều kiện kinh doanh cho một ngành hàng thông thường sẽ là trở ngại lớn, kìm hãm tiềm năng phát triển.

Nếu kiến nghị này được thông qua, đó sẽ là một "cú hích" thực sự. Việc gỡ bỏ các rào cản hành chính sẽ mở toang cánh cửa cho hàng ngàn doanh nghiệp nhỏ, hợp tác xã trên cả nước có cơ hội trực tiếp đưa sản phẩm của mình ra thế giới. Khi có nhiều người chơi hơn, thị trường sẽ trở nên sôi động hơn, thúc đẩy sự đổi mới, sáng tạo trong cách tiếp cận khách hàng và phát triển sản phẩm. Về lý thuyết, điều này sẽ tạo ra một môi trường cạnh tranh lành mạnh, nơi các doanh nghiệp phải không ngừng nâng cao chất lượng và xây dựng thương hiệu để tồn tại, từ đó góp phần nâng cao giá trị tổng thể cho hạt gạo Việt.

Từ bỏ "tấm vé thông hành" đến nỗi lo về cuộc đua chất lượng và giá

Tuy nhiên, việc "cởi trói" cũng đi kèm với những lo ngại không nhỏ. Khi cánh cửa thị trường mở rộng, liệu chúng ta có đủ cơ chế để kiểm soát chất lượng sản phẩm một cách hiệu quả? Kịch bản đáng lo ngại nhất là sự bùng nổ của các doanh nghiệp thiếu kinh nghiệm, chạy theo lợi nhuận trước mắt mà bỏ qua các tiêu chuẩn chất lượng. Điều này có thể dẫn đến một cuộc đua về giá, nơi các nhà xuất khẩu cạnh tranh với nhau bằng cách hạ giá sản phẩm thay vì nâng cao giá trị.

Hậu quả của một cuộc đua như vậy sẽ vô cùng tiêu cực. Nó không chỉ kéo giá trị trung bình của gạo Việt Nam xuống thấp mà còn có nguy cơ phá hủy hình ảnh và thương hiệu quốc gia đã được xây dựng và vun đắp trong nhiều năm. Chỉ cần một vài lô hàng kém chất lượng được xuất đi cũng có thể gây ra tiếng xấu, làm mất lòng tin của các nhà nhập khẩu và người tiêu dùng quốc tế. Khi đó, nỗ lực định vị gạo Việt là một sản phẩm cao cấp, chất lượng trên bản đồ nông sản thế giới sẽ đứng trước thách thức nghiêm trọng.

Nhận thức được rủi ro này, VCCI cũng đã đưa ra một luận điểm mang tính giải pháp. Thay vì kiểm soát các thương nhân ở khâu xuất khẩu, cơ quan quản lý nên chuyển trọng tâm sang kiểm soát chất lượng ngay từ nguồn trồng, từ khâu sản xuất. Nói cách khác, chất lượng hạt gạo phải được đảm bảo bằng các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật rõ ràng, áp dụng thống nhất từ người nông dân, từ các vùng trồng chuyên canh. Khi chất lượng được quản lý chặt chẽ từ gốc, bất kỳ doanh nghiệp nào, dù lớn hay nhỏ, khi tham gia xuất khẩu cũng sẽ phải tuân thủ một mặt bằng chất lượng chung.

Đề xuất của VCCI không chỉ đơn thuần là việc "bãi bỏ" một quy định, mà nó còn gợi mở một sự thay đổi trong triết lý quản lý: từ tiền kiểm sang hậu kiểm, từ kiểm soát điều kiện kinh doanh của thương nhân sang quản lý chất lượng sản phẩm tại nguồn. Rõ ràng, việc "cởi trói" cho xuất khẩu gạo là một bước đi cần thiết để giải phóng tiềm năng, nhưng thành công của nó phụ thuộc hoàn toàn vào việc chúng ta có xây dựng được một cơ chế hậu kiểm đủ mạnh và một hệ thống quản lý chất lượng từ gốc đủ hiệu quả hay không. Đó mới chính là chìa khóa để biến cú hích này thành động lực nâng tầm thương hiệu gạo Việt, thay vì sa vào vòng xoáy cạnh tranh về giá.

Ngân hàng Nhà nước yêu cầu không làm khó người dân vay vốn sản xuất lúa gạo

Giá gạo hiện “không quá lo lắng”, nông dân vẫn có lời

Xây dựng thương hiệu gạo Việt Nam xanh, hướng tới thị trường cao cấp