 |
| Gạo Việt Nam đang chất lên tàu xuất khẩu tại cảng – một phần lớn trong số này từng hướng đến thị trường Philippines, nơi hiện đã tạm ngừng nhập khẩu trong 60 ngày. |
Lệ thuộc thị trường đơn lẻ gây rủi ro lớn
Philippines hiện không chỉ là thị trường nhập khẩu gạo lớn nhất thế giới mà còn là đối tác quan trọng nhất của gạo Việt Nam trong nhiều năm qua. Trong 7 tháng đầu năm 2025, quốc gia này chiếm tới 42,6% tổng kim ngạch xuất khẩu gạo của Việt Nam, tương đương hơn 43% thị phần – mức độ phụ thuộc rất lớn so với các thị trường khác. Do đó, việc Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr tuyên bố tạm ngừng nhập khẩu gạo từ 1/9 trong 60 ngày đã gây chấn động cho giới thương mại, đặc biệt là các doanh nghiệp Việt Nam.
Theo Văn phòng truyền thông của Tổng thống Philippines, quyết định này được đưa ra sau cuộc họp nội các bên lề chuyến thăm Ấn Độ, nhằm bảo vệ nông dân trong nước trước tình trạng giá lúa sụt giảm sâu trong mùa thu hoạch. Bộ trưởng Nông nghiệp Philippines cho rằng gạo nhập khẩu đang gây tổn hại nghiêm trọng cho nhà sản xuất nội địa, thậm chí khiến nhiều nhà máy xay xát đứng trước nguy cơ đóng cửa.
Việc dừng nhập khẩu được Philippines lựa chọn trong bối cảnh nước này vừa ghi nhận sản lượng thóc 6 tháng đầu năm đạt 9,08 triệu tấn và đặt mục tiêu đạt 20,46 triệu tấn trong cả năm. Đồng thời, lạm phát giá gạo nội địa trong tháng 6 đã giảm mạnh, một phần nhờ chính sách cắt giảm thuế nhập khẩu từ 35% xuống 15% vào năm ngoái – mức sẽ duy trì đến năm 2028. Điều này càng khiến chính phủ Philippines có dư địa để kiềm chế giá nội địa mà không cần dựa vào nguồn cung nước ngoài trong ngắn hạn.
Với Việt Nam, tác động sẽ đến ngay lập tức. Các đơn hàng đang thương thảo – trong đó có lượng lớn từ Philippines – đứng trước nguy cơ bị đóng băng. Điều này càng làm trầm trọng thêm tình trạng "nghịch lý" trong ngành gạo: sản lượng xuất khẩu vẫn tăng, nhưng kim ngạch lại giảm do giá lao dốc. Cụ thể, giá xuất khẩu bình quân 7 tháng đầu năm chỉ đạt 514 USD/tấn, giảm tới 18,4% so với cùng kỳ năm 2024. Tình trạng này đang siết chặt biên lợi nhuận của doanh nghiệp, nhất là những đơn vị phụ thuộc nặng vào một vài thị trường.
Phân tán rủi ro thị trường để bảo vệ tăng trưởng bền vững
 |
| Hoạt động chế biến, đóng gói tại nhà máy gạo miền Tây – ngành gạo Việt cần chủ động tái cơ cấu thị trường để thích ứng với các biến động từ thị trường lớn như Philippines. Ảnh: Công Hân |
Đứng trước cú sốc tạm ngừng nhập khẩu từ Philippines và bối cảnh giá gạo toàn cầu đang xuống thấp nhất trong 8 năm qua, điều ngành gạo Việt cần không chỉ là ứng phó ngắn hạn, mà là cơ cấu lại chiến lược thị trường xuất khẩu theo hướng phân tán rủi ro. Các thị trường như Ghana, Bờ Biển Ngà, Bangladesh… tuy có tín hiệu tăng trưởng khả quan – riêng Bangladesh tăng tới 188 lần trong nửa đầu năm – nhưng vẫn chỉ chiếm thị phần rất nhỏ, lần lượt 10,5% và 10,7%. Dù không thể thay thế Philippines trong ngắn hạn, đây có thể là các đầu mối quan trọng nếu được khai thác và đầu tư bài bản.
Đồng thời, cần tăng cường khai thác các thị trường truyền thống khác như Indonesia, Malaysia – vốn đang có xu hướng trì hoãn đơn hàng hoặc chờ giá thấp hơn – bằng cách đẩy mạnh chính sách tín dụng thương mại, hỗ trợ logistic hoặc xây dựng các kênh tiếp cận trực tiếp thông qua hiệp hội, doanh nghiệp đầu mối. Việc chủ động tham gia sâu hơn vào các chuỗi phân phối quốc tế cũng là chìa khóa giúp gạo Việt gia tăng giá trị và hạn chế phụ thuộc vào biến động chính sách từ một số ít thị trường lớn.
Về dài hạn, ngành gạo Việt cần khẩn trương số hóa hệ thống truy xuất nguồn gốc, chuẩn hóa tiêu chuẩn chất lượng và xây dựng thương hiệu gạo quốc gia một cách chuyên nghiệp. Chỉ khi xác lập được vị thế rõ ràng và tính ổn định trong hệ thống phân phối toàn cầu, gạo Việt mới tránh được tình trạng “bị động theo sóng” từ quyết sách bất ngờ của đối tác nhập khẩu.
Việt Nam đặt mục tiêu đạt 5,7 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu gạo năm 2025, trong đó riêng 6 tháng cuối năm phải mang về 3,1 tỷ USD. Tuy nhiên, với những biến động như hiện nay, ước tính cả năm có thể chỉ đạt 5,5 tỷ USD, tức giảm 4,4% so với năm ngoái. Lệnh tạm ngừng của Philippines vì thế không chỉ là một rào cản thương mại ngắn hạn, mà là tín hiệu cảnh báo sớm để ngành gạo Việt nhìn lại, tái cấu trúc và nâng cấp năng lực cạnh tranh theo hướng bền vững.
