 |
| Người tiêu dùng lựa chọn thủy sản tại siêu thị với tiêu chí rõ nguồn gốc, an toàn và tiện lợi. |
Thị trường trong nước chưa được khai thác đúng mức
Dù đã ghi dấu ấn trên thị trường toàn cầu với kim ngạch xuất khẩu đạt khoảng 10 tỷ USD/năm, sản phẩm thủy sản Việt Nam hiện diện tại hơn 170 quốc gia và vùng lãnh thổ, nhưng điều nghịch lý là thị trường trong nước lại chưa được quan tâm đúng mức. Theo ông Nguyễn Thành Nam – Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương), nhiều doanh nghiệp hiện vẫn mang tư duy xem thị trường nội địa như “phần thừa” của xuất khẩu – một quan điểm đã lỗi thời trong bối cảnh mới.
Số liệu từ Bộ Công Thương cho thấy, thủy sản nhập khẩu hiện chiếm tới 40% thị phần trong nước, trong khi giá trị tiêu dùng nội địa chỉ mới đạt khoảng 1 tỷ USD/năm. Mức tiêu thụ bình quân của người dân Việt mới ở khoảng 40kg/người/năm – thấp hơn so với nhiều nước trong khu vực. Trong khi đó, thủy sản nội địa đang phải cạnh tranh gay gắt với hàng nhập khẩu giá rẻ, cũng như sản phẩm không rõ nguồn gốc bày bán phổ biến tại các chợ truyền thống.
Đáng chú ý, theo bà Lê Hằng – Phó Tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), những biến động chính sách thuế từ thị trường Mỹ đã ảnh hưởng lớn đến hoạt động xuất khẩu. Việc điều chỉnh liên tục các mức thuế khiến doanh nghiệp khó lên kế hoạch dài hạn, các hợp đồng bị trì hoãn, giá bán thiếu ổn định và thời gian giao hàng trở nên bất định. Mỹ – vốn là một trong những thị trường lớn nhất – đang dần trở thành khu vực tiềm ẩn nhiều rủi ro.
Trong bối cảnh xuất khẩu gặp khó, thị trường nội địa lẽ ra phải là cứu cánh cho ngành. Tuy nhiên, hệ thống phân phối trong nước vẫn còn manh mún, thiếu sự kết nối giữa sản xuất – bán lẻ – người tiêu dùng. Sự đa dạng trong văn hóa tiêu dùng giữa các vùng miền càng khiến việc chuẩn hóa sản phẩm trở nên phức tạp. Điều này làm giảm sức cạnh tranh của sản phẩm trong nước, ngay trên chính sân nhà.
Doanh nghiệp cần thay đổi tư duy và đầu tư chiến lược
 |
| Doanh nghiệp chế biến thủy sản nâng cấp dây chuyền và bao bì để đáp ứng nhu cầu thị trường nội địa. |
Theo ông Võ Trần Ngọc – Giám đốc kinh doanh Saigon Co.op, thị trường nội địa, đặc biệt là trong hệ thống siêu thị, đang hình thành nhu cầu ổn định với sản phẩm thủy sản chất lượng. Tuy nhiên, thói quen tiêu dùng truyền thống vẫn là rào cản lớn. Người tiêu dùng vẫn có xu hướng ưu tiên mua tôm, cá ở chợ dân sinh vì giá rẻ, dù không rõ nguồn gốc, trong khi thủy sản trong siêu thị – được kiểm soát chặt chẽ về chất lượng – lại chưa được ưa chuộng rộng rãi. Thêm vào đó, sản phẩm trong nước còn phải cạnh tranh với các mặt hàng nhập khẩu như thịt gia cầm, gia súc có mức giá thấp hơn.
Trước thực trạng này, nhiều chuyên gia cho rằng đã đến lúc doanh nghiệp thủy sản phải thay đổi tư duy từ “hướng ngoại” sang “phát triển cân bằng”, lấy thị trường nội địa làm trụ cột chiến lược. Bởi không chỉ có quy mô dân số lớn, người tiêu dùng Việt ngày càng quan tâm đến thực phẩm sạch, có nguồn gốc và được kiểm soát chất lượng. Đây là cơ hội để các doanh nghiệp quay về khai thác thị trường nội địa một cách bài bản, lâu dài và bền vững.
Ông Nguyễn Thành Nam khẳng định: “Thị trường trong nước không thể tiếp tục bị coi là phần thừa của xuất khẩu”. Theo ông, doanh nghiệp cần đầu tư nghiêm túc từ nghiên cứu thị hiếu vùng miền, thiết kế bao bì, xây dựng thương hiệu gắn với tiêu chuẩn chất lượng và truy xuất nguồn gốc rõ ràng. Đồng thời, cần mở rộng kênh phân phối hiện đại như siêu thị, cửa hàng tiện lợi, thương mại điện tử và phát triển mô hình bán hàng đa kênh phù hợp với xu thế tiêu dùng số.
Về phía cơ quan quản lý, Chính phủ đã chỉ đạo triển khai Đề án kích cầu tiêu dùng nội địa, trong đó Bộ Công Thương đóng vai trò nòng cốt trong phát triển hệ thống phân phối hiện đại và kiểm soát chất lượng hàng hóa. Một bước tiến quan trọng sắp tới là việc ban hành thông tư yêu cầu xác thực nguồn gốc tất cả hàng hóa lưu thông trên thị trường. Đây sẽ là công cụ hiệu quả giúp loại bỏ hàng hóa trôi nổi, tăng cường minh bạch thị trường và bảo vệ người tiêu dùng.
Cùng với đó, hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia về truy xuất nguồn gốc sẽ được hoàn thiện, hỗ trợ doanh nghiệp theo dõi, kiểm soát toàn bộ chuỗi cung ứng – từ sản xuất đến phân phối. Những nỗ lực này sẽ góp phần củng cố niềm tin của người tiêu dùng đối với sản phẩm Việt, đặc biệt trong lĩnh vực thực phẩm tươi sống, vốn rất nhạy cảm với các tiêu chí về an toàn và chất lượng.
Trong bối cảnh thương mại quốc tế đầy biến động, việc tái chiếm thị trường nội địa không chỉ là giải pháp tình thế, mà còn là chiến lược dài hạn để ngành thủy sản phát triển bền vững. Khi thị trường nội địa dần được định vị lại đúng tầm, với sự tham gia đồng bộ từ doanh nghiệp và chính sách hỗ trợ từ Nhà nước, đây chính là “phao cứu sinh” vững chắc giúp ngành thủy sản vượt qua thách thức, duy trì đà tăng trưởng và khẳng định vị thế trên cả thị trường trong và ngoài nước.
