Tác dụng chữa bệnh của cây một dược

Đặc điểm của cây một dược

Cây một dược có tên khoa học Commiphora Myrrha Engl, thuộc họ Trám, tên gọi khác là mộc dược, mạt dược.

Cây một dược có dạng thân nhỡ, chiều cao trung bình từ 2.5 – 3.5m. Thân cây nhỏ, ít phân nhánh và các cành đều có gai.

Lá mọc cách, màu lục xám, lá kép gồm có 3 lá chét.

Hoa mọc ở nách lá, kích thước nhỏ, đơn tính và có màu trắng. Quả hạch, bên trong có 2 ngăn, hạt nhỏ được chứa trong mỗi ngăn.

Nhựa cây một dược được sử dụng để làm thuốc. Ban đầu khi thu hoạch, nhựa chảy ra có màu vàng nhạt hoặc trắng, chất sền sệt sau đó chuyển dần thành màu vàng đậm, đỏ nhạt rồi cuối cùng thành đỏ sẫm. Nhựa của cây một dược có hình dạng từng cục, từng khối, mùi thơm, vị đắng, khó tán bột, tan một phần trong nước hoặc rượu. Khi phơi nắng thì hóa mềm dẻo và thơm, tỏa mùi thơm khi đốt cháy.

Cây phân bố ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt, đặc biệt nhiều ở Ấn Độ vùng đông bắc châu Phi và miền Nam Ả Rập.

Thu hoạch quanh năm, tốt nhất từ tháng 7 - 9. Nhựa cây thường có từ vết nứt tự nhiên ở vỏ cây chảy ra, nếu muốn tăng khối lượng nhựa có rạch sâu vào thân và cành to.

Cần bảo quản một dược ở trong lọ kín và ở nơi khô ráo để tránh mất mùi thơm và ẩm một dược liệu.

Thành phần hóa học: Một dược chứa dầu keo, tinh dầu, chất keo, commiphorinic acid, commiphoric acid, heerabomyrrholic acid, heeraboresene, ergeno, heerabomyrrhol, commiferin, limonene, pinen, aldehyde cinamicl,…

Theo y học cổ truyền: Một dược có vị đắng, mùi thơm, tính bình.quy vào kinh tâm, can và tỳ. Có tác dụng thông kinh, chỉ thống, khứ ứ, tiêu sưng, hoạt huyết.

Chủ trị: Bế kinh, giảm đau, sưng đau do trĩ, sang chấn, nhọt độc sưng đau, đau bụng kinh, mục chướng, đau gân xương, vết loét lâu lành, sưng tấy, đau dạ dày.

Một dược dùng ở dạng hoàn tán, thuốc thang hoặc dùng ngoài (cao dán, tán bột), mỗi ngày dùng uống: 4 – 12g.

Theo y học hiện đại: Một dược có tác dụng giảm đau, chống viêm, hạ đường huyết, chống oxy hóa, kháng virus, kháng khuẩn, chống loét, bảo vệ da.

Bài thuốc sử dụng cây một dượ

Chữa viêm tắc tĩnh mạch chi (ù tai chóng mặt, da bỏng, chảy máu, đau liên tục, người bứt rứt, sắc mặt sạm khô)

Một dược, địa miết trùng và nhũ hương mỗi vị 10g, kim ngân hoa và hoàng kỳ mỗi vị 16g, tử thảo nhung, ngưu tất, đương quy, địa long, xích thược và đan sâm mỗi vị 12g, sinh cam thảo 6g. Địa miết trùng và địa long sao khô, tán thành bột mịn, nhũ hương và một dược để riêng, các vị thuốc còn lại sắc 2 lần với nước (mỗi lần đun sôi trong vòng 45 phút). Chắt lấy nước còn nóng rồi thêm một dược và nhũ hương vào khuấy đều. Sau đó cho bột địa miết trùng và địa long vào, khuấy đều và dùng uống khi ấm. Uống ba lần trong ngày.

Trị viêm tắc tĩnh mạch (chân tay lạnh, sắc mặt tối sạm, tinh thần ủ rũ, dễ nóng, bứt rứt, sắc da thâm tím)

Đương quy, tử hoa địa đinh, sinh địa, đan sâm và huyền sâm mỗi vị 12g, một dược, kim ngân hoa, nhũ hương và bồ công anh mỗi vị 10g, hoàng kỳ 16g, diên hồ sách và hồng hoa mỗi vị 8g, cam thảo 6g. Một dược và nhũ hương để riêng, các vị thuốc còn lại đem rửa sạch và sắc 2 lần với nước (mỗi lần đun sôi trong vòng 45 phút sau đó chắt lấy nước còn nóng, thêm một dược và nhũ hương vào khuấy cho tan hoàn toàn. Chia nước sắc thành 3 lần uống và dùng hết trong ngày.

Trị té ngã sưng đau

Một dược và nhũ hương mỗi loại 5g nhục quế và cam thảo mỗi vị 3g, đương quy, bạch truật và bạch chỉ mỗi vị 10g. Tất cả tán bột, mỗi lần dùng 6 – 10g uống với rượu. Uống 3 lần trong ngày và duy trì cho đến khi hết đau nhức.

Đau bao tử, phụ nữ bị đau bụng kinh và bế kinh

Cách 1: Đương quy, diên hồ sách mỗi vị 10g, hồng hoa và một dược mỗi vị 5g. Đem tất cả tán thành bột mịn, mỗi lần dùng 6 – 10g uống với nước ấm hoặc rượu nóng, ngày dùng 2 lần.

Cách 2: Ngũ linh chi và hương phụ mỗi vị 6g, diên hồ sách 10g và một dược 5g. Đem tất cả tán thành bột mịn, trộn đều. Mỗi lần dùng 8 – 10g uống với rượu nóng hoặc nước ấm, dùng 2 – 3 lần trong ngày.

Chấn thương gây đau lưng cấp

Một dược và nhũ hương bằng lượng nhau. Tán thành bột mịn, chế thêm 30% rượu vào làm thành hồ, sau đó đắp lên vùng đau nhức 1 – 2 lần trong vòng 3 – 5 ngày sẽ khỏi.

Bài thuốc trị ung nhọt đau

Cách 1: Một dược và nhũ hương mỗi vị 10g, đem tán bột rồi đắp bên ngoài.

Cách 2: Một dược và nhũ hương mỗi vị 5g, xạ hương 0.1g, hùng hoàng 3g. Đem tán bột mịn, mỗi lần dùng 3 – 6g uống với nước sôi để nguội, dùng 2 lần trong ngày.

Gân xương đau nhức và tổn thương ở bên trong do té ngã, đánh đập

Một dược, xuyên khung, tự nhiên đồng, nhũ hương, xích thược, xuyên tiêu. Tất cả tán thành bột mịn, trộn với sáp ong làm thành hoàn.

Trị ung nhọt sưng đau

Một dược và nhũ hương mỗi vị 5g, cam thảo 3g, kim ngân hoa 15g, mẫu lệ (vỏ hàu), thiên hoa phấn, đại hoàng, ngưu bàng tử và hoàng kỳ mỗi vị 10g. Sắc các nguyên liệu lấy nước uống, ngày dùng 1 thang.

Chấn thương ngoại khoa gây sưng đau

Cách 1: Chu sa, nhũ hương và một dược mỗi vị 5g, huyết kiệt và hồng hoa mỗi vị 6g, băng phiến 3g, nhĩ trà 10g và xạ hương 2g. Đem nguyên liệu tán thành bột mịn, mỗi lần dùng 0.2g thuốc bột uống cùng với rượu.

Cách 2: Một dược, xuyên khung và nhũ hương đều 5g, cam thảo 3g, sinh địa, bạch chỉ, đơn bì và xích thược mỗi vị 10g. Đem các nguyên liệu tán thành bột mịn, sau đó dùng 3 – 4g uống với nước tiểu trẻ em chưng lên hoặc uống với rượu. ngày dùng 2 lần.

Trị nhũ hạch

Một dược, hoàng bá, đại hoàng và nhũ hương. Tất cả tán bột rồi trộn với 1 ít băng phiến và bảo quản trong lọ nâu. Khi dùng, trộn ít bột thuốc với lòng trắng trứng rồi thấm với gạc dày 1mm và đắp lên cho đến khi tiêu hạch.

Trị vùng gan đau, viêm gan

Một dược, ngũ linh chi, nhũ hương và miết giáp các vị bằng lượng nhau. Sắc đặc các vị thuốc rồi dùng gạc tẩm đắp lên vùng đau nhức.

Ung nhọt mới mưng mủ

Bối mẫu 8 – 12g, cam thảo 4 – 8g, thiên hoa phấn 8 – 12g, xuyên sơn giáp 8 – 12g, bạch chỉ 8 – 12g, tạo giác thích (sao) 8 – 12g, xích thược 12g, quy vĩ 8 – 12g, phòng phong, nhũ hương, trần bì và một dược mỗi vị 6 – 8g và kim ngân hoa 12 – 20g. Đem các vị thuốc sắc với nước hoặc nửa nước nửa rượu, dùng uống hết trong ngày.

Lưu ý: Nếu bị đau mắt đỏ sưng do can nhiệt, nên thêm mộc tặc, cúc hoa và hạ khô thảo.

Đau vùng hạ sườn do huyết ứ

Một dược, tam lăng, nga truật và nhũ hương mỗi vị 5g, kim linh tử 15g. Sắc lấy nước uống.

Đinh nhọt lở loét gây sưng đau

Khinh phấn, thiềm tô, hùng hoàng, đồng lục, hàn thủy thạch, khô phàn, chu sa, xạ hương, nhũ hương, qua ngư và một dược. Tất cả tán bột, làm hoàn uống.

Tê dại, đau cánh tay và đau lưng do phong thấp

Một dược và chế hương mỗi vị 80g, thảo ô, độc hoạt, chế xuyên ô, khương hoạt và chế mã tiền tử mỗi vị 200g, phụ tử 40g, ma hoàng, mộc qua, toàn đương quy và ngưu tất mỗi vị 170g. Tất cả nguyên liệu tán bột mịn. Sau đó dùng quế chi 60g sắc lấy nước hòa với thuốc bột làm thành viên to bằng hạt đậu xanh. Mỗi lần dùng 3 – 4g uống với nước sôi ấm trước khi ngủ.

Viêm khớp mãn tính và viêm khớp dạng thấp

Một dược, thương truật, ngưu tất, nhũ hương, cương tàm, mã tiền tử và đỗ xanh mỗi thứ 300g, toàn yết, cam thảo và ma hoàng mỗi vị 36g. Để đậu xanh và mã tiền vào nồi đất, thêm nước vào và đun cho đến khi đậu xanh nứt ra. Sau đó lấy mã tiền ra để nguội bớt, bóc bỏ vỏ đen, cắt thành lát mỏng và đem phơi khô. Khi dược liệu khô cho vào nồi và sao với cát đến khi có màu vàng đen. Cho một dược và nhũ hương lên miếng ngói sao cho hết dầu (khi dược liệu hết sủi bọt là được). Các vị còn lại cho vào nồi đất sao vàng. Sau đó đem dược liệu tán bột mịn rồi trộn đều. Mỗi lần dùng 0.5 – 1g uống với rượu trước khi ngủ.

Chú ý: Giảm lượng cho người cao tuổi, người có sức khỏe yếu và cần tránh gió sau khi uống thuốc.

Viêm loét dạ dày tá tràng-

Một dược, xuyên luyện tử, nhũ hương và mộc hương mỗi vị 5g, cam tùng và diên hồ sách mỗi vị 6g, hương phụ, ngũ linh chi và ô tặc cốt mỗi vị 10g, ô dược, hoàng liên 3g. Sắc lấy thuốc uống, ngày dùng 1 thang.

Trị dị ứng bại liệt ở trẻ em

Một dược, ngô công 5 con, xuyên sơn giáp, nhũ hương, mã tiền chế và đương quy mỗi vị 30g, bạch truật và đảng sâm mỗi vị 60g. Tán các dược liệu thành bột mịn, hòa với mật làm thành viên to bằng hạt đỗ xanh. Mỗi lần dùng 2 – 4g uống với rượu ấm, dùng 2 lần một ngày.

Đau bụng do nhiều nguyên nhân khác nhau

Một dược, sa nhân và nhũ hương mỗi vị 6 – 10g, xích thược 8 – 12g và đan sâm 12 – 20g. Tất cả đem sắc uống, nếu đau nhiều thì gia thêm diên hồ sách.

Viêm tắc động mạch thể uất nhiệt

Một dược 12 – 15g, đương quy 15 – 30g, huyền sâm 30g, ngưu tất 15g, bạch giới tử 12g, hoàng kỳ 15 – 30g, liên kiều 15g, kim ngân hoa 30 – 60g, đơn sâm 20 – 30g. Tất cả sắc lấy nước uống.

Trị chấn thương gây tụ máu sưng đau

Một dược, huyết kiệt, đồng tự nhiên và nhũ hương mỗi vị 10g,đinh hương 2g, hồng hoa 8g, chế phàn mộc miết 4g, tô mộc 15g và xạ hương 0.4g. Tất cả tán bột mịn, mỗi lần dùng 3 – 4g uống với rượu, ngày dùng 2 lần.

Trị chứng phong thấp tý thống kéo dài gây tê dại tay chân, đau nhức xương khớp

Một dược, nhũ hương mỗi vị 88g, chế nam tinh, chế thảo ô, địa long và chế xuyên ô mỗi vị 240g. Tán tất cả thành bột, hòa với rượu làm thành hoàn nặng 4g. Dùng 1 hoàn uống với rượu khi đói, ngày uống từ 1 – 2 lần.

Trị chân tay sưng đau, đau lưng mỏi gối do té ngã, bong gân hoặc gãy xương kín

Đương quy, đồng tự nhiên, huyết kiệt, chích một dược, chích nhũ hương, thổ miết trùng, tục đoạn, hồng hoa và cốt toái bổ mỗi vị 12g, mộc hương 8g. Tán tất cả vị thuốc thành bột mịn, mỗi lần dùng 12g thuốc bột uống cùng với nước sôi nguội, dùng 2 – 3 lần trong ngày. Ngoài ra nên dùng thêm thuốc bột hòa với giấm rượu rồi đắp bên ngoài.

Trị gan lách to

Một dược, nhũ hương và xuyên sơn giáp mỗi vị 6g, trạch lan, đơn bì, đào nhân và mẫu lệ và quy vĩ mỗi vị 12g, tất cả đem sắc uống, ngày dùng 1 thang.

Đau nhức các khớp do đàm ứ trệ

Một dược, quế tâm, mộc hương và bạch giới tử mỗi vị 10g, mộc miết tử 3g. Tán bột làm hoàn, mỗi lần dùng 3g uống với rượu ấm, dùng 2 lần trong ngày.

Trị u xơ tử cung

Một dược, tam lăng, nga truật và nhũ hương mỗi vị 80g, hải tảo, đào nhân, miết giáp, mẫu lệ, xích thược và quế chi mỗi vị 160g, hồng hoa 100g. Đem các vị tán thành bột mịn, chế mật làm thành hoàn. Mỗi lần dùng 10 – 12g bột, uống 2 – 3 lần trong ngày.

Trị băng đới, khử ứ sinh tân

một dược, chu sa 40g, nhũ hương và ngũ linh chi mỗi vị 80g, vũ dư lương, xích thạch chi, từ thạch anh và đại giả thạch mỗi vị 160g. Tán các vị thuốc thành bột mịn, gia thêm 10 – 20% gạo tẻ làm hồ và chế thành hoàn. Mỗi lần dùng 4 – 16g uống với nước nóng, ngày dùng 2 lần.

Đau toàn thân, đau chân, đau lưng hoặc đau vai do huyết ứ

Một dược 4 – 8g, địa long 4 – 8g, xuyên ngưu tất 12g, hồng hoa 6 – 12g, tần giao 6 – 12g, hương nhu 4 – 8g, ngũ linh chi (sao) 8g, xuyên khung 8g, đào nhân 12g, đương quy 12g, hồng hoa 6 – 12g, khương hoạt 4 – 8g, cam thảo 4 – 6g. Sắc thuốc uống, ngày dùng 1 thang.

Đau bụng dưới do huyết ứ, kinh nguyệt không đều, đau lưng, bụng dưới đầy, sắc kinh tím đen và vón thành cục

Một dược, nhục quế, diên hồ sách và xuyên khung mỗi vị 4g, ngũ linh chi (sao) 8g, tiểu hồi hương 7 quả, bồ hoàng 12g, xích thược 8g, can khương (sao) 2g, đương quy 12g. Sắc lấy thuốc uống, ngày dùng 1 thang.

Lưu ý khi dùng vị thuốc một dược

Không dùng cho trường hợp mụn nhọt đã vỡ và phụ nữ mang thai.

Thận trọng khi dùng cho bệnh nhân bị đau dạ dày.

Để tăng tác dụng giảm đau và hoạt huyết, nên chế một dược với giấm.

một dược là chất gôm nhựa của cây nên có tính dính và quánh. Khi sắc chung với những vị thuốc khác làm giảm tính tan và tác dụng của các dược liệu phối hợp. Vì vậy nên tán bột và khuấy đều với nước sắc ấm mà không nên cho dược liệu vào bài thuốc sắc.

Tránh dùng cho mắt có màng đỏ không phải do huyết nhiệt nặng.

Người bị rong kinh hoặc kinh nguyệt ra nhiều không nên dùng.

Không nên dùng cho trường hợp ngực bụng sườn đau, khớp đau nhức nhưng không phải do huyết ứ mà do huyết hư.

Thận trọng khi dùng cho người có rối loạn đông máu hoặc đang bị chảy máu cấp tính (xuất huyết tiêu hóa, chảy máu do vết thương hở,…).

Tránh sử dụng đồng thời với thuốc chống đông máu như Aspirin, warfarin,…

Bài viết chia sẻ trên chỉ có tính chất tham khảo, không thay thế hoàn toàn lời khuyên của bác sĩ nên bệnh nhân tuyệt đối không được tự ý sử dụng các bài thuốc từ dược liệu này khi chưa có chỉ định.

Tác dụng hữu ích của bông móng tay

Tác dụng không ngờ của cây ổ rồng

Tác dụng tuyệt vời của cây điền thất