| Kinh ngạc chỉ tận dụng thứ bỏ đi của cây chuối đem xuất khẩu thu trăm tỷ mỗi năm Chuối Fohla giá trị thế nào mà một doanh nghiệp vừa xuất khẩu 1.100 container? |
 |
| Ở xã vùng cao Phước Bình (huyện Bác Ái, tỉnh Ninh Thuận) có một giống chuối rất lạ, ít người biết đến đó là chuối cô đơn. |
Cây "thần dược" cô đơn cho tới tàn lụi
Phước Bình, xã vùng cao của huyện Bác Ái, xa nhất tỉnh Ninh Thuận, cách Phan Rang 70 km. Nơi đây được bao quanh bởi những dãy núi trùng điệp xanh ngát cây rừng. Dòng sông Đa Mây đầu nguồn Lâm Đồng xuôi về, uốn lượn, tưới mát cho thung lũng. Mùa nắng, rảnh rỗi việc đồng áng, người Raglai ở xã Phước Bình thường ngược sông Đa Mây lên rừng tìm chuối cô đơn, còn gọi là chuối mồ côi.
Giống chuối này mọc riêng lẻ, không đâm chồi như các loại chuối khác nên người dân địa phương thường gọi là “chuối cô đơn”. Đến mùa xuân, cây mới ra hoa, dọc trên buồng có nhiều mo xanh xếp chồng lên nhau trông như búp sen.
Không chỉ nổi tiếng về hình dáng và sự sinh trưởng kỳ lạ hơn những loại chuối khác, loại chuối này còn có công dụng tuyệt vời đối với sức khỏe con người. Trái chuối cô đơn có nhiều hạt màu đen, to bằng đầu ngón tay. Bình quân mỗi buồng có từ 2 - 3 kg hạt. Đến mùa thu hoạch, người dân lấy hạt phơi khô, cất giữ để bào chế thuốc chữa bệnh.
 |
| Chuối cô đơn nở hoa vào mùa xuân, dọc trên buồng có nhiều mo xanh xếp chồng lên nhau trông như búp sen. |
Anh Bình Tô Hà Duyên, người dân địa phương, cho biết: Chuối này chỉ nảy cây con bằng hạt. Hạt chuối khi chín khô rơi xuống đất, phân tán khắp nơi, gặp chỗ đất ẩm sẽ mọc ra những cây con lẻ loi. Một cây chuối cô đơn cao khoảng 1,2 m, đang đứng một mình. Nếu độ ẩm đảm bảo, cây chuối này trưởng thành cao 4-5 m. Càng lớn, gốc càng phình to, đường kính 40-50 cm và nhỏ dần lên trên.
Theo anh Duyên, từ khi hạt mọc lên cây con cho đến lúc trổ buồng mất hơn 18 tháng. Búp chuối nở ra chừng 8-10 nải, trái tròn trịa nằm khít nhau. Các nải chuối từ cuống xuống dưới được che phủ bởi các lá mo màu xanh, hình thể trông giống như một bông hoa sen đang nở. Khi những trái chuối bắt đầu già và chín vàng cũng là lúc lá và thân chuối dần khô rụi, chết đi, tất cả dưỡng chất tập trung vào buồng chuối chín thơm lừng.
Thứ thần dược của người Raglai
Với người Raglai ở xã vùng cao Phước Bình cây chuối cô đơn là một loại thần dược được sử dụng trong cuộc sống hàng ngày. Đến mùa chuối chín, người đi rừng tìm kiếm, chặt buồng chuối bỏ vào gùi đưa về nhà, tách vỏ phơi khô, hoặc mang ra suối dùng con dao nhọn tách hết lớp cơm màu trắng, sàng lấy hạt.
Mỗi buồng chín tách được 2-2,5 kg hạt, buồng lớn có khi được 3 kg hạt. Hạt chuối cô đơn màu đen, to gần bằng ngón tay trỏ. Bên trong hạt có bột màu trắng, người Raglai xem đó là chất thuốc dùng để chữa sỏi thận, tăng cường sức khỏe.
 |
| Cây chuối cô đơn mọc kề vách trong rừng bên sông Đa Mây. Ảnh: Việt Quốc |
Ông Đa Rúi Hà Dung, người dân thôn Bố Lang cho biết, ông bà xưa trong làng thường dùng hạt chuối này sắc nước uống chữa bệnh thận, sưng phù nề, trị đau lưng, nhức mỏi xương khớp... "Nếu không sắc nước uống có thể ngâm rượu uống trong mỗi bữa ăn sau một ngày lao động vất vả", ông Dung nói.
Hiện nay, nhiều người dân Phước Bình vẫn lưu truyền phương pháp dùng hạt chuối cô đơn khô bỏ lên chảo rang vàng rồi hạ thổ, sau đó ngâm với rượu gạo 3 tháng 10 ngày để cho ra loại rượu có màu vàng giống Chivas. Do đó, người dân Ninh Thuận thường gọi loại rượu chuối này với tên gọi sang chảnh "Chivas Phước Bình" mỗi khi đãi khách quý.
Trên thị trường, hiện chuối cô đơn Phước Bình chưa tách cơm phơi khô có giá 50.000-60.000 đồng một kg; còn hạt khô có giá dao động 80.000-120.000 đồng một kg, tùy chất lượng. Ngoài hạt, người vùng cao Phước Bình còn dùng búp chuối và thân cây chuối nấu canh, lẩu hoặc chế biến các món ăn dân dã, kết hợp các loại rau rừng và cá suối có sẵn trong tự nhiên.
Ông Huỳnh Quang Vinh, Trưởng trạm kiểm lâm Gia É (Vườn quốc gia Phước Bình), cho biết chuối cô đơn có nhiều trên các cánh rừng dọc sông Đa Mây cũng như các dãy núi trong lâm phận của vườn quốc gia. Chuối mọc riêng lẻ, đơn chiếc, không theo đám, theo bụi như các loại chuối khác.
 |
| Người dân xã Phước Bình đang phơi chuối Cô đơn, đầu năm 2022. Ảnh: Việt Quốc |
Bảo tồn và phát triển vùng trồng chuối cô đơn
Để tránh bị thu hái cạn kiệt, gần đây, Vườn quốc gia Phước Bình đã lấy hạt chuối cô đơn tự nhiên trên rừng mang về nghiên cứu nhân giống tại vườn ươm để bảo tồn.
"Một số nông dân xã Phước Bình đã được chuyển giao kỹ thuật nhân giống để trồng loài chuối trên đất rẫy", ông Vinh nói và cho biết đến nay nhiều hộ dân đã trồng thành công, mang lại nguồn thu nhập ổn định.
Hiện cây chuối cô đơn là 1 trong 25 loại cây dược liệu đang được tỉnh Ninh Thuận ưu tiên phát triển quy mô lớn. Nhận thấy giá trị y học và giá trị kinh tế của chuối hột cô đơn, Hợp tác xã sản xuất kinh doanh Nông sản Chất lượng an toàn thực phẩm Phước Bình (HTX Phước Bình) đã đầu tư vào trồng trên diện rộng với hy vọng xây dựng sản phẩm đặc trưng của địa phương Phước Bình.
 |
| Việc trồng loài chuối kỳ lạ mang tên chuối cô đơn cũng tăng thu nhập cho bà con người đồng bào trên địa bàn xã Phước Bình. |
Việc trồng loài chuối kỳ lạ mang tên chuối cô đơn cũng tăng thu nhập cho bà con người đồng bào trên địa bàn xã Phước Bình, tạo thu nhập, giúp bà con có một hướng mới phát triển kinh tế nông nghiệp, hạn chế việc phá rừng và khai khác các sản vật từ rừng. Sau khi hái quả chuối hột cô đơn chín đem về, bà con tiến hành gia công, tách hạt rồi rửa sạch, phơi khô, sấy khô tạo nên sản phẩm hạt chuối cô đơn Phước Bình đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm. Đặc biệt, rượu ngâm từ hạt chuối cô đơn là thức rượi độc đáo với hương vị riêng, khó trộn lẫn. Hạt chuối cô đơn Phước Bình- “thần dược” của người Raglai./.
