| Tập thể dục khi bụng đói: 'Chìa khóa' đốt mỡ hay rủi ro tiềm ẩn cho sức khỏe? Say nắng dễ dẫn đến suy thận cấp Những sai lầm phổ biến khi uống nước ngày nắng nóng |
Vị cay không phải là một vị giác như mặn, ngọt, chua, đắng. Về mặt khoa học, đó là một cảm giác đau. Thủ phạm chính gây ra cảm giác này trong ớt là một hợp chất hóa học có tên là capsaicin.
 |
| Capsaicin – hợp chất tạo vị cay – không phải gia vị, mà là một chất kích thích cảm giác đau của cơ thể. |
Khi capsaicin tiếp xúc với các thụ thể cảm nhận cơn đau và nhiệt trên lưỡi và trong miệng của chúng ta (có tên là thụ thể TRPV1), chúng sẽ lập tức gửi tín hiệu "báo cháy" lên não. Não bộ bị "đánh lừa" rằng cơ thể đang bị bỏng và gặp nguy hiểm thực sự.
Phản ứng tự vệ của cơ thể được kích hoạt ngay lập tức: tim đập nhanh hơn, mồ hôi túa ra để hạ nhiệt, nước mắt nước mũi giàn giụa. Thoạt nghe, đây có vẻ là một trải nghiệm tiêu cực mà ai cũng muốn tránh xa. Nhưng không, hàng triệu người trên thế giới vẫn say mê tìm đến "nỗi đau" này mỗi ngày. Bí ẩn nằm ở chính phản ứng tinh vi của não bộ ngay sau đó.
Cơ chế khoa học đằng sau sức hấp dẫn của vị cay
Sức quyến rũ của vị cay nằm ở một nghịch lý sinh hóa đầy thú vị: não bộ biến cảm giác đau thành niềm vui. Đây không phải là một câu nói ẩn dụ, mà là một quá trình có thật diễn ra bên trong cơ thể chúng ta.
Để đối phó với tín hiệu đau đớn do capsaicin gây ra, não bộ sẽ chỉ huy cơ thể giải phóng một loại "thuốc giảm đau" tự nhiên cực mạnh, đó chính là endorphin. Endorphin có cấu trúc và cơ chế hoạt động tương tự như morphin, giúp ngăn chặn các tín hiệu đau và tạo ra một cảm giác khoan khoái, hưng phấn.
Cùng lúc đó, não cũng có thể tiết ra dopamine, một chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến hệ thống tưởng thưởng và tạo cảm giác thỏa mãn.
Sự kết hợp của endorphin và dopamine này tạo ra một trạng thái được ví như "cơn phê của người chạy bộ" (runner's high). Cảm giác đau ban đầu nhanh chóng bị thay thế bởi sự sung sướng và nhẹ nhõm.
Trải nghiệm này giống như một chuyến tàu lượn siêu tốc cảm xúc an toàn: có sợ hãi, có căng thẳng, có thử thách, nhưng cuối cùng lại kết thúc trong sự phấn khích. Chính vòng lặp "đau đớn - giải tỏa - hưng phấn" này khiến nhiều người bị cuốn hút và thậm chí là "nghiện" ăn cay.
Bên cạnh đó, yếu tố tâm lý và tính cách cá nhân cũng đóng một vai trò không nhỏ. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng những người có xu hướng thích tìm kiếm cảm giác mạnh, ưa mạo hiểm thường có khả năng chịu cay và thích ăn cay hơn. Đó là một hình thức "chủ nghĩa khổ dâm lành tính" (benign masochism) – cơ thể nhận được các tín hiệu nguy hiểm nhưng trí não biết rằng mình hoàn toàn an toàn.
 |
| Vị cay kích hoạt phản ứng “giải cứu” từ não bộ, giải phóng endorphin và dopamine, tạo cảm giác hưng phấn sau đau đớn. |
Paul Rozin, giáo sư khoa tâm lý học tại Đại học Pennsylvania, cho biết: "Chỉ con người mới có thể tận hưởng được những sự kiện tiêu cực (nếu biết rõ đây không phải mối đe dọa) một cách bẩm sinh, thích thú với những cảm giác mà não bộ được lập trình để tránh xa. Tâm trí lúc này ưu việt hơn cơ thể. Cơ thể nghĩ rằng bạn đang gặp nguy hiểm, nhưng tâm trí biết điều này không đúng".
Điều này làm nổi bật sự độc đáo của con người. Theo nhà tâm lý học Paul Bloom, con người là động vật duy nhất thích ăn ớt. Các loài động vật có vú khác như chuột và sóc có chung cơ quan cảm thụ thức ăn cay như người, song thường có xu hướng tránh dùng ớt làm nguồn thức ăn.
Khi cơn thèm cay là một tín hiệu bạn không nên bỏ qua
Ngoài những cơ chế sinh hóa và tâm lý chung, một cơn thèm ăn cay đột ngột hoặc dữ dội đôi khi còn là một thông điệp riêng mà cơ thể đang muốn gửi đến bạn. Việc chú ý đến những tín hiệu này có thể giúp bạn hiểu hơn về tình trạng sức khỏe và cảm xúc của chính mình.
Một trong những tín hiệu phổ biến nhất chính là khi bạn đang bị căng thẳng hoặc buồn chán. Khi đối mặt với stress, lo âu, cơ thể có xu hướng tìm kiếm sự giải tỏa nhanh chóng. Cơn sốt endorphin và dopamine sau khi ăn cay có thể hoạt động như một liều thuốc chống trầm cảm tự nhiên.
Một trường hợp đặc biệt khác là ở phụ nữ trong thai kỳ. Thèm ăn là một hiện tượng rất phổ biến ở đối tượng này do sự thay đổi mạnh mẽ của nội tiết tố và được xem là một phần bình thường của thai kỳ.
Cơn thèm cay cũng có thể xuất hiện khi cơ thể đang cần "thông thoáng". Bạn có để ý rằng mình thường thèm một bát phở cay hay một nồi lẩu Thái khi bị cảm cúm, nghẹt mũi không? Capsaicin trong ớt có tác dụng làm loãng dịch nhầy và thông đường thở tạm thời.
Cuối cùng, không thể bỏ qua ảnh hưởng từ môi trường và thói quen xã hội. Sở thích ăn cay cũng được định hình rất nhiều bởi môi trường sống. Nếu bạn lớn lên trong một gia đình hay một nền văn hóa có truyền thống ăn cay, bạn sẽ dần quen và yêu thích nó.
Một vài lưu ý quan trọng
Tuy nhiên, không phải lúc nào bạn cũng nên chiều theo cảm giác thèm ăn cay. Theo chuyên gia dinh dưỡng Judy D. Simon từ Trung tâm Y tế Đại học Washington (Mỹ), đồ cay có thể gây khó chịu cho người mắc chứng trào ngược dạ dày (GERD), gây kích ứng miệng, môi, thực quản hoặc hậu môn.
“Đồ cay có thể gây viêm các gai vị giác và dẫn đến chứng khó tiêu, ảnh hưởng đến giấc ngủ”, chuyên gia Simon chia sẻ thêm. Vì vậy, hãy "lắng nghe" cơ thể, ăn ở mức độ vừa phải, đặc biệt nếu bạn có các vấn đề về tiêu hóa.
Cơn thèm ăn cay là một hiện tượng phức tạp, một bản giao hưởng được điều phối bởi hóa học não bộ, tâm lý và văn hóa. Nó là minh chứng cho thấy mối liên hệ mật thiết giữa cơ thể và tâm trí. Lần tới, khi bạn cảm nhận được sức hấp dẫn từ một món ăn cay nồng, hãy dành một giây để suy ngẫm: đó đơn thuần là sở thích tìm kiếm sự hưng phấn, hay là một lời nhắn nhủ từ sâu bên trong mà cơ thể bạn đang muốn bạn lắng nghe?
