| "Sát thủ" mang tên nắng nóng: Nguy cơ đột quỵ tăng vọt mỗi độ C Những sai lầm khi tắm ngày nắng nóng có thể gây đột quỵ Công suất tiêu thụ điện toàn quốc phá vỡ kỷ lục lịch sử do nắng nóng |
Nắng nóng đỉnh điểm đang trở thành một thách thức lớn đối với sức khỏe cộng đồng tại Việt Nam. Theo các bác sĩ, số ca nhập viện do các vấn đề liên quan đến nhiệt độ tăng cao, đặc biệt là say nắng (sốc nhiệt), ngày càng gia tăng.
Đáng báo động, không ít trường hợp bệnh nhân nhập viện trong tình trạng nguy kịch, suy đa tạng, trong đó tổn thương thận là một trong những biến chứng nặng nề và phổ biến nhất.
 |
| Say nắng có thể diễn tiến nhanh từ kiệt sức đến hôn mê. |
Say nắng có thể diễn tiến cực kỳ nhanh chóng, đẩy nạn nhân từ trạng thái mệt mỏi đến hôn mê và tử vong chỉ trong thời gian ngắn.
Vậy, tại sao say nắng lại có thể gây suy thận? Cơ chế nào đằng sau biến chứng nguy hiểm này và làm thế nào để chúng ta có thể bảo vệ bản thân và gia đình trước "sát thủ thầm lặng" này?
Say nắng, sốc nhiệt - Con đường ngắn nhất dẫn đến tổn thương thận không hồi phục
Để hiểu tại sao say nắng lại nguy hiểm đến vậy, trước hết chúng ta cần phân biệt hai khái niệm: say nắng và say nóng. Về cơ bản, cả hai đều là tình trạng tăng thân nhiệt. Tuy nhiên, say nắng (sunstroke) thường nặng hơn, xảy ra khi tiếp xúc quá lâu dưới ánh nắng mặt trời gay gắt, gây tổn thương trực tiếp trung tâm điều hòa thân nhiệt. Trong khi đó, say nóng (heatstroke) có thể xảy ra ở cả những nơi không có ánh nắng mặt trời, do nhiệt độ môi trường quá cao.
Khi cơ thể bị tăng thân nhiệt quá mức (thường trên 40°C), hệ thống làm mát tự nhiên qua việc tiết mồ hôi sẽ bị quá tải và ngừng hoạt động. Lúc này, một chuỗi các phản ứng sinh lý nguy hiểm bắt đầu xảy ra:
Mất nước và rối loạn điện giải trầm trọng
Đây là nguyên nhân khởi đầu. Để hạ nhiệt, cơ thể đổ mồ hôi rất nhiều, dẫn đến mất một lượng lớn nước và các chất điện giải quan trọng. Tình trạng này khiến máu trở nên cô đặc, thể tích tuần hoàn giảm, tim phải làm việc vất vả hơn để bơm máu đi nuôi cơ thể.
Giảm tưới máu đến thận
Khi thể tích tuần hoàn giảm, cơ thể sẽ ưu tiên dồn máu đến não và tim, đồng thời giảm lưu lượng máu đến thận. Thận cần rất nhiều máu để lọc chất cặn bã. Khi bị thiếu máu nuôi dưỡng, các tế bào thận sẽ bị tổn thương do thiếu oxy, dẫn đến suy thận cấp trước thận.
Tiêu cơ vân (Rhabdomyolysis)
Đây là một biến chứng đặc biệt nguy hiểm thường gặp ở những người bị say nắng do gắng sức. Nhiệt độ cơ thể quá cao kết hợp với hoạt động thể chất cường độ mạnh làm cho các tế bào cơ bị phá hủy hàng loạt, giải phóng vào máu một lượng lớn protein gọi là myoglobin.
Myoglobin khi đi qua thận sẽ gây tắc nghẽn các ống thận và trực tiếp gây độc cho tế bào ống thận, dẫn đến suy thận cấp tại thận. Theo một nghiên cứu, có đến 25-35% các trường hợp say nắng do gắng sức sẽ phát triển thành suy thận cấp. Nước tiểu của người bệnh thường có màu sẫm như màu xá xị hoặc nâu đỏ.
Khi thận bị suy cấp, các chất độc không được đào thải sẽ tích tụ trong máu, gây tổn thương đa cơ quan và tạo thành một vòng xoắn bệnh lý cực kỳ nguy hiểm, có thể dẫn đến tử vong nhanh chóng.
 |
| Nhiệt độ môi trường cao kết hợp độ ẩm lớn trong đô thị khiến nguy cơ sốc nhiệt tăng mạnh, đặc biệt vào giữa trưa. |
Nhận biết dấu hiệu nguy hiểm và 'quy tắc vàng' phòng chống, sơ cứu say nắng
Kiến thức về phòng ngừa và khả năng nhận biết sớm các dấu hiệu của say nắng là chìa khóa quan trọng để bảo vệ tính mạng và ngăn ngừa biến chứng suy thận.
Dấu hiệu nhận biết từ nhẹ đến nặng
Phải hành động ngay từ những dấu hiệu đầu tiên của tình trạng kiệt sức do nhiệt, trước khi nó chuyển biến thành sốc nhiệt.
Giai đoạn nhẹ (Kiệt sức do nhiệt):
Mệt mỏi, hoa mắt, chóng mặt, đau đầu.
Tăng nhịp tim, tăng nhịp thở.
Buồn nôn hoặc nôn.
Da tái nhợt, lạnh và ẩm; đổ mồ hôi nhiều.
Chuột rút cơ bắp.
Giai đoạn nặng (Sốc nhiệt/Say nắng - Cần cấp cứu ngay!):
Thân nhiệt tăng vọt trên 40°C.
Da nóng, đỏ và khô (dấu hiệu cực kỳ nguy hiểm, cơ thể mất khả năng đổ mồ hôi).
Mạch đập rất nhanh và mạnh.
Đau đầu dữ dội.
Rối loạn thần kinh: Lú lẫn, nói lắp, mất phương hướng.
Mất ý thức, co giật, hôn mê.
"Quy tắc vàng" để phòng chống say nắng
Phòng bệnh hơn chữa bệnh. Hãy chủ động áp dụng các biện pháp sau:
Uống đủ nước: Uống nước thường xuyên, đừng đợi đến khi khát. Ưu tiên nước lọc, nước điện giải (oresol), nước dừa.
Hạn chế rượu, bia, cà phê: Chúng gây mất nước nhanh hơn.
Tránh ra ngoài vào giờ cao điểm: Hạn chế ra đường từ 10 giờ sáng đến 4 giờ chiều.
Mặc trang phục phù hợp: Chọn quần áo rộng rãi, thoáng mát, màu sáng. Luôn đội mũ rộng vành và đeo kính râm.
Làm mát cơ thể: Ở nơi thoáng mát, có quạt hoặc điều hòa. Tắm bằng nước mát để hạ nhiệt.
Lên kế hoạch làm việc hợp lý: Nếu phải làm việc ngoài trời, hãy làm vào lúc sáng sớm hoặc chiều muộn, nghỉ ngơi thường xuyên trong bóng mát.
Sơ cứu đúng cách khi gặp người bị say nắng
Khi phát hiện một người có dấu hiệu sốc nhiệt, mỗi giây đều quý giá.
Bước 1: Gọi cấp cứu (115) ngay lập tức.
Bước 2: Di chuyển nạn nhân vào nơi thoáng mát, có bóng râm.
Bước 3: Cởi bỏ bớt quần áo không cần thiết.
Bước 4: Tích cực làm mát cơ thể bằng khăn ướt, phun sương hoặc quạt liên tục.
Bước 5: Nếu nạn nhân tỉnh táo, cho uống từng ngụm nước mát. Không ép uống nếu họ lú lẫn hoặc bất tỉnh.
Lưu ý đặc biệt: Không được tự ý cho nạn nhân uống thuốc hạ sốt như Paracetamol hay Aspirin. Các loại thuốc này không có tác dụng và có thể gây hại thêm cho gan, thận.
Say nắng, sốc nhiệt là một mối nguy hiểm hiện hữu, có thể cướp đi sinh mạng và để lại những di chứng nặng nề như suy thận.
Nâng cao nhận thức, chủ động phòng ngừa và trang bị kiến thức sơ cứu đúng cách là vũ khí hiệu quả nhất để bảo vệ sức khỏe của chúng ta và những người xung quanh trước sự tấn công của "sát thủ" mùa nắng nóng.
