 |
| Diện tích sầu riêng của Việt Nam tăng mạnh trong thời gian qua nhưng thiếu vùng sản xuất tập trung và yếu về liên kết. |
Diện tích sầu riêng tăng mạnh nhưng thiếu vùng sản xuất tập trung và yếu về liên kết
Thống kê của Cục Trồng trọt cho thấy, nếu như năm 2017, cả nước có 37.000ha trồng sầu riêng thì đến năm 2022 đã tăng lên 110.300ha. Trong đó, nhiều nhất là ở Tây Nguyên tăng 39.300ha, ĐBSCL tăng gần 15.000ha và Đông Nam bộ tăng gần 14.000ha. Tốc độ tăng trưởng trung bình hàng năm của cả nước trong giai đoạn này là 24,5%.
Theo ông Lê Thanh Tùng - Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt, hầu hết quy mô sản xuất sầu riêng ở nước ta là nhỏ lẻ, ít vùng sản xuất tập trung, thiếu tính liên kết sản xuất, đầu ra chưa thật sự ổn định. Đặc biệt, sầu riêng của chúng ta còn phụ thuộc chính vào thị trường Trung Quốc.
“Vấn đề về truy xuất nguồn gốc, điều kiện đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm của các thị trường xuất khẩu ngày càng cao, trong khi áp dụng giải pháp kĩ thuật còn hạn chế, xuất khẩu sẽ gặp khó khăn nếu chưa có sự thay đổi kịp thời”, ông Lê Thanh Tùng băn khoăn.
Tại diễn đàn “Cơ hội, thách thức phát triển ngành sầu riêng Việt Nam” được tổ chức tại tỉnh Đồng Nai vào ngày 21/7 vừa qua, đã có nhiều nhận định thẳng thắn nhằm đánh giá hiện trạng sản xuất sầu riêng trên địa bàn tỉnh Đồng Nai và và các tỉnh/thành. Từ đó có những hướng đi riêng, không bị lép vế trước các đối thủ, nhất là đi vào vết xe đổ dội chợ như những nông sản khác trước đây.
Diễn đàn đã cung cấp cho người tham dự bức tranh tổng quan về việc trồng sầu riêng ở Việt Nam. Đồng thời, cũng chỉ rõ chỗ đứng của sầu riêng Việt Nam đang ở đâu so với các cường quốc về sản xuất và xuất khẩu sầu riêng.
 |
| Tính đến nay, Việt Nam mới chỉ có hơn 300 mã số vùng trồng, hơn 100 cơ sở đóng gói. |
Cây sầu riêng mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn nhiều lần so với cây trồng khác. Do đó, nông dân đã mở rộng diện tích nhanh chóng thông qua việc chuyển đổi từ xen canh cây sầu riêng với cây trồng khác, rồi tiến tới chuyển hẳn diện tích trồng lúa, cà phê, tiêu… sang chuyên canh sầu riêng.
Theo ông Đặng Phúc Nguyên - Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, việc bà con nông dân tự ý thu hoạch sầu riêng non để bán với mong muốn kết thúc mùa vụ sớm, trái non cũng nặng hơn nên bán được giá.
“Điều này rất nguy hiểm cho ngành sầu riêng Việt Nam nói chung, vì khi người tiêu thụ bỏ tiền ra thì lại gặp phải ngay trái chưa chín, ăn không ngon sẽ tẩy chay thương hiệu doanh nghiệp Việt Nam và cả thương hiệu sầu riêng quốc gia của chúng ta. Cần phải có những biện pháp xử lý mạnh tay và quyết liệt”, ông Phúc Nguyên đề xuất.
Còn theo GS Trần Văn Hâu, chuyên gia cao cấp về sầu riêng cho hay, Việt Nam vẫn chưa có giống sầu riêng ưu việt để chiếm lĩnh thị trường Trung Quốc và các nước khác. “Thái Lan có sầu riêng Monthong hay Chanee, Musang King và Blackthorn của Malaysia… Còn Việt Nam vẫn chưa xây dựng được thương hiệu lớn quốc gia, giá bán thường thấp hơn Thái Lan và Malaysia dù chi phí về logistics có rẻ hơn”, GS Trần Văn Hâu chia sẻ.
Chưa kể, hầu hết nông dân của chúng ta chưa được tập huấn về quy trình canh tác cây sầu riêng nên rất thiếu thông tin về kĩ thuật trồng, chăm sóc, xử lý ra hoa, quản lý sâu bệnh hại để đảm bảo năng suất, chất lượng sầu riêng.
“Đó cũng là khó khăn khi đưa ra các tiêu chí đánh giá chất lượng trái sầu riêng. Không đảm bảo chất lượng thì sầu riêng không xuất khẩu được, lại ùn ứ, lại dội chợ… người nông dân lãnh đủ. Do đó, xây dựng và ban hành quy trình kĩ thuật chi tiết cho sản xuất sầu riêng cũng cần được sớm triển khai đến tận tay người nông dân trong thời gian tới”, ông Tùng thông tin thêm.
"Cường quốc" sầu riêng nhưng vẫn ngổn ngang nỗi lo "dội chợ"
Sầu riêng trên thế giới chủ yếu trồng ở Đông Nam Á. Trong đó, Việt Nam đứng thứ 3 về diện tích và sản lượng sau Indonesia (gần 1,4 triệu tấn), Thái Lan (hơn 1,2 triệu tấn).
Năm 2017 cả nước có 37 ngàn ha, đến năm 2022 đã tăng lên 110,3 ngàn ha. Trong đó, hiện có hơn 54 ngàn ha cho thu hoạch với sản lượng gần 850 ngàn tấn. Trong giai đoạn này, bình quân mỗi năm diện tích trồng cây sầu riêng của Việt Nam tăng 24,5%.
 |
| Vùng trồng sầu riêng tại xã Bình Sơn (H.Long Thành, Đồng Nai). |
Tuy mới tham gia vào thị trường xuất khẩu sầu riêng theo đường chính ngạch nhưng Việt Nam đã lập kỷ lục về mức tăng trưởng. Thống kê từ Hiệp hội Rau quả Việt Nam, chỉ trong 6 tháng đầu năm 2023, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam đã đạt 850 triệu USD, gấp đôi cả năm 2022 (đạt 421 triệu USD). Dự kiến, cả năm xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam sẽ đạt từ 1,2 - 1,5 tỷ USD.
Để đạt được con số này và nhất là có thể cạnh tranh tốt với những đối thủ về xuất khẩu sầu riêng, Việt Nam cần mở rộng vùng trồng, đây là yêu cầu bắt buộc để trái sầu riêng có thể xuất ngoại.
Tính đến nay, Việt Nam mới chỉ có hơn 300 mã số vùng trồng, hơn 100 cơ sở đóng gói. Đây là con số khá khiêm tốn, nhất là trong bối cảnh diện tích sầu riêng đang phát triển. Ông Lê Thanh Tùng bày tỏ đó cũng chính là bài toán mà Cục Trồng trọt sẽ ưu tiên thực hiện, phát triển và phân bố đồng đều.
Đa dạng hóa sản phẩm từ sầu riêng Việt Nam đã sản xuất và xuất khẩu rất tốt trái sầu riêng tươi. Tuy nhiên, để có thể đi đường trường và đáp ứng được nhiều đối tượng thì sầu riêng Việt Nam cần phải cấp đông, có thêm nhiều sản phẩm chế biến sâu.
Hiến kế cho ngành trồng trọt sầu riêng, GS Trần Văn Hâu cho biết, Việt Nam nên sản xuất nghịch vụ, nhắm tới “khoảng trống” so với đối thủ trực tiếp như Thái Lan, Malaysia. Cụ thể, với những kĩ thuật canh tác cao của Việt Nam thì hoàn toàn có thể cho trái sầu riêng thu hoạch từ tháng 11 đến tháng 3 năm sau.
“Ở khoảng thời gian này, sầu riêng ở các nước không cho thu hoạch mà nhu cầu vẫn luôn tiếp diễn. Nếu chúng ta cho trái sầu riêng thu hoạch vào thời gian này thì đỡ được việc cạnh tranh trực tiếp với các thị trường đối thủ”, GS Trần Văn Hâu phân tích.
 |
| Chủ yếu xuất khẩu sầu riêng tươi, Việt Nam cần thu hút đầu tư cho chế biến. |
Tuy tiềm năng của thị trường xuất khẩu sầu riêng tươi còn rất lớn nhưng để cả chuỗi ngành hàng này phát triển bền vững cần thu hút đầu tư cho chế biến.
Nhiều ý kiến đề xuất cộng đồng doanh nghiệp cũng cần phối hợp sát sao hơn nữa, chung tay cùng các HTX, người dân về chăm sóc, thu hoạch, bảo quản, chế biến và vận chuyển trái sầu riêng đến tay người tiêu dùng để hạn chế tối đa rủi ro. Nghĩa là, doanh nghiệp tham gia từ phần cây chưa ra hoa đến giai đoạn hậu thu hoạch. Làm tốt được việc này thì không chỉ nông dân mà cả doanh nghiệp cũng có lợi.
Theo ông Trần Văn Hiệp, Giám đốc Công ty CP Rau quả Tiền Giang (tỉnh Tiền Giang) là DN chế biến và xuất khẩu các sản phẩm trái cây và rau củ cho biết: “Thách thức hay cạnh tranh với ngành hàng sầu riêng luôn luôn tồn tại, vấn đề là chúng ta đương đầu như thế nào với thách thức này”. Sau đại dịch Covid-19, nhiều giai đoạn thị trường xuất khẩu bị tạm ngưng, thậm chí mất thị trường và hiện tiếp tục đi xuống do ảnh hưởng khó khăn chung của nền kinh tế. Nhưng rau quả, thực phẩm thiết yếu ít bị ảnh hưởng hơn các ngành khác. Bài toán là phải làm ra sản phẩm giá cả thị trường chấp nhận được mà nông dân vẫn có lời. Ở đây phải xây dựng quy trình khép kín từ ngoài đồng đến nhà máy, đóng gói để có mức giá hợp lý, đồng bộ về chất lượng thì mới cạnh tranh được.
Ông Hiệp khẳng định: “Vấn đề hiện nay là phải nâng cao kiến thức cho cả chuỗi ngành hàng sầu riêng từ khâu trồng, thu hoạch đóng gói để đảm bảo chất lượng sầu riêng, nhất là phải thu hoạch đủ tuổi. DN chế biến mong được cung cấp đầy đủ thông tin về sản phẩm và thông tin đó phải được công khai, minh bạch với những người có liên quan. Theo đó, việc xây dựng và nhân rộng mã số vùng trồng là rất quan trọng”.
