 |
| Khoảng 3.800 gốc sâm Ngọc Linh bị hư hại vì mưa lớn. Ảnh Nguyễn Ngọc |
Khi "mái nhà" của Quốc bảo bị đe dọa
Sâm Ngọc Linh được mệnh danh là “vàng xanh” của núi rừng Việt Nam. Giá trị thương hiệu và chất lượng sản phẩm của nó được quyết định bởi một yếu tố cốt lõi: môi trường sinh trưởng hoàn toàn tự nhiên. Việc được nuôi dưỡng dưới những cánh rừng già nguyên sinh ở độ cao trên 1.500m chính là câu chuyện thương hiệu độc đáo, là yếu tố bảo chứng cho chất lượng dược liệu hảo hạng không nơi nào có được.
Tuy nhiên, vụ thiệt hại nặng nề tại Măng Ri đã cho thấy một nghịch lý phũ phàng: “mái nhà” tự nhiên che chở cho sâm cũng chính là nơi tiềm ẩn những rủi ro lớn nhất. Nguyên nhân trực tiếp khiến gần 3.800 gốc sâm bị vùi lấp không chỉ do mưa lớn, mà là do gió mạnh làm cây rừng cổ thụ gãy đổ. Sự cố này cho thấy sự phát triển của sâm Ngọc Linh đang phụ thuộc quá lớn vào sự ổn định của một hệ sinh thái đang ngày càng chịu nhiều tác động từ biến đổi khí hậu.
Khi thời tiết trở nên cực đoan hơn, những "mái nhà" che chở ấy có thể sụp đổ bất cứ lúc nào, kéo theo toàn bộ vốn liếng và công sức của người dân, doanh nghiệp. Thách thức không chỉ đến từ bầu trời. Nhìn rộng hơn, thương hiệu sâm Ngọc Linh còn đang phải đối mặt với một kẻ thù giấu mặt: vấn nạn sâm giả, sâm không rõ nguồn gốc. Sự trà trộn này vẫn âm thầm làm xói mòn giá trị và uy tín của thương hiệu thật, làm giảm lòng tin của người tiêu dùng đối với một sản phẩm cao cấp.
Nỗi lo chưa dừng lại ở đó. Một lỗ hổng lớn trong chiến lược phát triển là sự thiếu vắng các công cụ quản trị rủi ro toàn diện. Bảo hiểm nông nghiệp cho cây sâm Ngọc Linh – một loại cây trồng có suất đầu tư lên đến hàng tỷ đồng mỗi hecta – vẫn còn là một khái niệm khá xa vời. Việc thiếu một tấm khiên bảo vệ tài chính khiến cho cả người nông dân lẫn doanh nghiệp luôn ở trong tâm thế bất an trước thiên tai hay dịch bệnh. Rõ ràng, để thương hiệu quốc bảo phát triển vững mạnh, việc chỉ dựa vào sự "may mắn" của tự nhiên là một chiến lược đầy mạo hiểm.
Từ bảo tồn đến xây dựng thương hiệu bền vững
 |
| Cây, lá vườn sâm bị gió bão quật tơi bời, hư hại. Ảnh: Thanh Tuấn |
Trước những thách thức đó, Chính phủ đã có những bước đi chiến lược, phê duyệt “Chương trình phát triển sâm Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045”, mở ra một chương mới cho loại dược liệu quý này. Cùng với đó, các địa phương như Kon Tum cũng ban hành nhiều chính sách đặc thù để bảo tồn và phát triển sâm Ngọc Linh, từ quy hoạch vùng trồng, hỗ trợ vốn, đến thu hút doanh nghiệp đầu tư. Đây chính là những nền tảng chính sách quan trọng để tìm ra lời giải cho bài toán phát triển bền vững.
Tuy nhiên, lời giải không thể chỉ nằm trên giấy. Nó cần được hiện thực hóa bằng các giải pháp cụ thể, mà trước hết là phải bảo vệ chính "mái nhà" của sâm. Cần chuyển đổi từ mô hình trồng sâm đơn thuần sang mô hình trồng sâm bền vững gắn liền với quản lý và bảo vệ rừng. Điều này bao gồm việc quy hoạch lại các vùng trồng an toàn hơn, kết hợp với việc tỉa thưa cây rừng già có nguy cơ gãy đổ, đồng thời trồng bổ sung các loại cây bản địa để tạo ra một hệ sinh thái đa tầng, vững chắc. Song song đó, khoa học công nghệ cũng cần vào cuộc để nghiên cứu, chọn lọc các giống sâm có khả năng thích ứng tốt hơn, và quan trọng là bảo tồn hiệu quả nguồn gen gốc quý hiếm.
Giải pháp mang tính đột phá và bền vững nhất nằm ở việc phát triển chuỗi giá trị sản phẩm sâm Ngọc Linh. Thay vì chỉ bán củ sâm thô với giá trị gia tăng thấp, việc đẩy mạnh chế biến sâu sẽ tạo ra một hệ sinh thái sản phẩm đa dạng và giá trị hơn nhiều. Từ các loại thực phẩm chức năng, nước tăng lực, mỹ phẩm, đến các loại dược phẩm đặc trị... mỗi sản phẩm ra đời không chỉ làm tăng giá trị kinh tế lên nhiều lần mà còn giúp xây dựng một thương hiệu mạnh, có độ phủ rộng và dễ nhận diện hơn.
Khi người tiêu dùng đã quen thuộc với các sản phẩm thương hiệu như trà sâm A, viên nang sâm B, họ sẽ ít bị ảnh hưởng bởi những biến động của thị trường sâm thô hay vấn nạn sâm giả. Đây là con đường tất yếu để sâm Ngọc Linh từ một sản vật địa phương trở thành một thương hiệu quốc tế, giống như cách Hàn Quốc đã làm với nhân sâm Ginseng của họ, biến nó thành niềm tự hào quốc gia và một ngành kinh tế tỷ đô.
Cơn mưa tại Măng Ri rồi sẽ tạnh, những vườn sâm rồi sẽ được khôi phục. Nhưng "cơn bão" về rủi ro vẫn luôn treo lơ lửng trên tương lai của cây "quốc bảo". Xây dựng một chiến lược phát triển bền vững, kết hợp hài hòa giữa bảo tồn giá trị tự nhiên, ứng dụng khoa học công nghệ, hoàn thiện chính sách và đa dạng hóa chuỗi giá trị sản phẩm chính là con đường duy nhất để thương hiệu sâm Ngọc Linh thực sự lớn mạnh và trường tồn, xứng đáng với vị thế là một bảo vật của quốc gia.
