Củ ấu là củ gì?
Củ ấu thực ra là quả của cây ấu nước, còn có tên khác là ấu trụi, ấu nước, kỵ thực, lãng thực. Tên khoa học của cây củ ấu là Trapa bicornis L., thuộc họ củ ấu (Trapaceace).
Cây củ ấu là loài cây sống dưới nước, có thân ngắn và có lông ở phía ngoài thân. Cây có 2 loại lá: Lá nổi sẽ có phao ở cuống, hình quả trám, phần mép trên có răng cưa; lá chìm thì phiến lá giảm và xẻ lông chim, tuy nhiên đường xẻ rất nhỏ, khi quan sát chỉ thấy các đường gân. Hoa của cây củ ấu có màu trắng, thường mọc đơn độc hoặc ở kẽ lá.
 |
Phần quả thì được gọi là củ, có 2 sừng, cao khoảng 35mm, rộng tầm 5cm, phần sừng dài tầm 2cm. Đầu phần sừng có hình mũi tên, sừng này do các lá đài phát triển thành. Ở bên trong quả có chứa một hạt ăn được.
Quả củ ấu có thể dùng để ăn, còn vỏ quả và toàn cây thường được dùng để làm thuốc. Phần quả của củ ấu thường được thu hái vào mùa thu hằng năm, còn toàn cây có thể thu hái quanh năm. Sau khi thu hái thì cần đem đi rửa sạch, có thể dùng được cả dạng tươi và dạng phơi khô.
Thông thường nếu phơi khô để bảo quản dùng dần thì cần phơi trong bóng râm hoặc nắng nhẹ. Dạng dược liệu đã phơi khô nên được để trong túi kín và bảo quản nơi khô ráo và thông thoáng.
Cây củ ấu có tác dụng gì?
Theo các tài liệu Đông y thì củ ấu có vị ngọt, tính mát. Tác dụng dược lý của củ ấu như theo y học cổ truyền là ích khí kiện tỳ, trừ phiền chỉ khát và thanh thử giải nhiệt lương huyết.
Còn theo y học hiện đại, củ ấu có khả năng hỗ trợ phòng chống u bướu, ung thư, phù hợp cho người suy nhược, phụ nữ bị kinh nguyệt quá nhiều, hỗ trợ điều trị bệnh trĩ xuất huyết, trừ rôm sảy, chống nóng và giải rượu.
 |
Củ ấu có thể được sử dụng theo rất nhiều cách khác nhau. Thông thường là dùng luộc ăn hay chế thành bột rồi trộn với mật hoặc đường để làm bánh.
Trong chữa bệnh, có thể dùng ở dạng thuốc sắc, sao cháy tán bột, nấu cháo. Tùy thuộc vào từng bài thuốc mà có thể dùng dược liệu riêng lẻ hay kết hợp với các vị thuốc khác.
Về liều lượng, thường căn cứ vào mục đích sử dụng, trong đó liều được khuyến cáo ở vào khoảng 10 – 16g dưới dạng thuốc sắc. Còn nếu dùng ngoài thì không kể đến liều lượng, có thể lên đến 250g/ngày.
Một số bài thuốc từ cây củ ấu
Dưới đây là một số bài thuốc dân gian quen thuộc có sử dụng dược liệu củ ấu đã đem lại hiệu quả:
Bài thuốc chữa trĩ ra máu
Bạn cần chuẩn bị khoảng 20g phần vỏ của củ ấu sấy khô. Sau đó, tiến hành đốt tồn tính dược liệu đã chuẩn bị rồi tán thành bột mịn. Trộn đều với một ít dầu mè rồi đắp trực tiếp lên hậu môn. Mỗi ngày áp dụng từ 3 – 4 lần để nhận được kết quả tốt nhất.
Bài thuốc chữa lỵ, đại tiện ra máu
Cần chuẩn bị khoảng 20g vỏ củ ấu. Đem sắc chung với khoảng 400ml nước trên lửa nhỏ đến khi nước còn phân nửa. Chia làm 2 lần uống/ngày, uống khi nước thuốc còn đủ độ ấm để đạt hiệu quả tốt nhất.
 |
Bài thuốc dùng khi huyết nhiệt, kinh nguyệt nhiều
Cần chuẩn bị khoảng 250g củ ấu. Rửa sạch bằng nước muối. Sau đó, tiến hành nấu chín dược liệu trong vòng 1 giờ đồng hồ sau đó ép lọc lấy nước. Cho thêm chút đường vào khuấy tan rồi chia làm 2 lần uống trong ngày.
Bài thuốc chữa viêm loét dạ dày
Sử dụng 30g thịt củ ấu, 100g gạo nếp, 16g hòa sơn, 6g táo đỏ, 10g bạch cập và 20g mật ong. Các nguyên liệu (trừ mật ong) cho vào nồi rồi cho thêm nước và nấu trên lửa nhỏ thành cháo. Khi ăn thì trộn đều với mật ong. Có thể chia ra làm 2 – 3 lần ăn trong ngày.
Bài thuốc hỗ trợ ung thư tử cung và ruột
Bài thuốc 1: Cần chuẩn bị 20 – 30g củ ấu đã loại bỏ phần vỏ. Tiến hành cho thêm nước rồi bắc lên bếp đun trên lửa nhỏ để cho ra hỗn hợp dạng canh cháo. Chia làm 2 lần ăn trong ngày.
Bài thuốc 2: Chuẩn bị một ít phần vỏ củ ấu. Đem nguyên liệu đi sao vàng trên lửa nhỏ cho đến khi thấy mùi thơm. Sau đó đem đi sắc cùng với nước để uống.
 |
| Củ ấu hỗ trợ chữa viêm loét dạ dày |
Bài thuốc chữa khô môi
Sử dụng 50g phần thịt củ ấu tươi, 10g hoàng cầm, 10g cam thảo, 10g câu kỷ tử và 20g địa cốt bì. Các vị thuốc trên cho vào ấm và sắc chung với 600ml nước trên lửa nhỏ. Sắc đến khi nước còn khoảng 300ml thì đạt. Chia thuốc ra làm 2 lần uống/ngày và dùng liên tục với liệu trình kéo dài 1 tuần.
Bài thuốc giải rượu, điều trị say nắng
Chuẩn bị 150 – 230 phần thịt của củ ấu tươi. Bệnh nhân nhai trực tiếp nguyên liệu trên rồi nuốt dần. Trường hợp thấy khó ăn thì có thể giã nát rồi chế nước nguội và uống.
Những lưu ý khi sử dụng củ ấu
Củ ấu mặc dù được đánh già là có rất nhiều công dụng hữu ích nhưng bạn vẫn luôn phải thận trọng khi dùng. Bởi sử dụng không đúng cách trong một số trường hợp có thể sẽ phát sinh nhưng vấn đề không mong muốn.
Người tỳ vị hư nhược, đại tiện tiêu lỏng không nên dùng cây củ ấu dạng sống.
Tránh lạm dụng hay ăn nhiều củ ấu trong cùng một thời điểm. Bạn sẽ rất dễ gặp tình trạng đầy hơi hoặc đau trướng vùng bụng do dược liệu này có tính hàn.
Ngoài ra, sau khi ăn củ ấu không nên uống nước liền bởi sẽ gây cảm giác khó chịu. Bên cạnh đó, những người đại tiện lỏng hay tỳ vị hư yếu cũng cần tránh sử dụng dược liệu này ở dạng sống.
Nếu bệnh nhân muốn sử dụng cây củ ấu để hỗ trợ điều trị bệnh thì nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng để được tư vấn cụ thể về liều lượng và bài thuốc phù hợp.
