| Cây sầu đâu - vị thuốc quý trong dân gian Tác dụng của cây hàm ếch Huyền sâm - dược liệu quý trong Đông y |
Đặc điểm của cây hoa dẻ
Cây hoa dẻ còn có tên gọi khác là nồi côi, dẻ thơm, hoa giồi tanh, chập chại… Có tên khoa học: Desmos chinensis. Họ: Na. (Annonaceae).
 |
Đây là loại cây bụi sống lâu năm, thân mọc trườn. Chúng có chiều cao trung bình từ 1 - 3m trong điều kiện phát triển tốt. Còn với môi trường khí hậu không thích hợp, cây hoa dẻ có thể thấp dưới 1m. Thân và cành dẻ mảnh. Cành non phủ một lớp lông thưa. Sau đó nó trở nên nhẵn, có màu đen và những nốt sần nhỏ.
Lá dẻ hình mác hoặc gần thuôn, gốc lá tròn hay hình tim. Lá đơn, mọc so le nhau. Kích thước lá thay đổi, dài khoảng 7 - 17 cm, rộng tầm 3 - 6 cm. Mặt trên lá nhẵn bóng, mặt dưới phủ lông tơ vàng nhạt. Phần cuống lá ngắn và có lông.
Hoa Dẻ thơm, màu vàng lục nhạt, mọc đơn độc ở kẽ lá hay đối diện với lá. Lá đài hình mác nhọn, dài tầm 7 – 15 mm, rộng tầm 3 – 4 mm. Lá đài có lông ở mặt ngoài. Hoa Dẻ thường có 6 cánh, dài gấp 6 – 7 lá đài. Cánh hoa thường đồng đều nhau về kích thước và hình dạng. Cánh mỏng, rủ ngược xuống. Lá noãn và nhị nhiều, nhị cao 1,5 cm. Mùa hoa rơi vào tầm tháng 4 – 6.
Phần quả mọng không có lông, khi chín có màu vàng hay đỏ. Quả hình chuỗi dài, mỗi quả gồm 2 – 9 hạt, phân thành các đốt. Các hạt có hình trứng hay gần hình cầu.
Hoa Dẻ thuộc loại cây trồng ưa nắng, thích hợp với nhiều loại đất trồng và điều kiện thời tiết khác nhau. Thích hợp trồng ở đất tơi xốp, thoát nước tốt. Tốc độ sinh trưởng của cây hoa dẻ: bình thường. Cây dễ sinh trưởng và phát triển, ít sâu bệnh hại.
Hoa Dẻ là cây mà được khá nhiều người yêu thích trồng ở sân vườn, sử dụng làm cây công trình tạo bóng mát cho khuân viên mang lại vẻ đẹp cho không gian. Đặc biệt hơn cây sở hữu những cây bông có mùi hương dễ chịu.
Vì thế cây được trồng quanh nhà và làm tiểu cảnh sân vườn. Các bộ phân của cây như vỏ, thân, lá, quả dẻ được sử dụng làm thuốc Đông y. Hoa thường thu hái vào mùa Hè, khi hoa mới nở. Hoa lấy về đem phơi nắng nhẹ hay sấy nhẹ cho khô nhưng vẫn giữ được mùi thơm.
 |
Hoa dẻ thơm có thể chữa trị một số bệnh về sương khớp, phong thấp hay các bệnh về da… Ngoài ra hoa dẻ thơm được sử dụng chế biến làm hương thơm trong các sản phẩm như nước hoa, sữa tắm… mang lại mùi thơm mát.
Còn rễ cây nên thu hoạch lúc cây đã trưởng thành để có lượng hoạt chất dồi dào hơn. Rễ đem rửa sạch đất cát, rồi thái mỏng, phơi hay sấy khô để dùng dần.
Lá dẻ có thể thu hái quanh năm.
Lưu ý bảo quản dược liệu nơi khô ráo, thoáng mát. Hoa nên cất trong hũ kín hay bịch cột chặt để không mất mùi. Tránh những nơi ẩm thấp, mối mọt, tránh ánh nắng trực tiếp để không hư hại thuốc.
Cây thường được trồng vào khoảng tháng 11-12 hàng năm hoặc vào đầu mùa xuân khoảng tháng 2-3 là phù hợp nhất. Trồng vào thời khắc quá rét mùa đông cây sẽ chậm lớn và cây có thể bị chết do quá lạnh.
Cây Dẻ phân bố trên khắp Đông Nam Á, ngoài ra còn ở Ấn Độ, Trung Quốc,…
Ở nước ta, cây phân bố tương đối rộng rãi ở nhiều tỉnh thuộc vùng trung du, núi thấp và đồng bằng từ miền Bắc đến miền Nam. Như các tỉnh: từ Hà Giang, Yên Bái, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Bắc Thái, Hà Bắc, Vĩnh Phú, Hà Tây, Hòa Bình, Ninh Bình, Thanh Hóa… tới Khánh Hòa, Kontum, Lâm Ðồng, Ðồng Nai….
Thành phần hóa học
Trong Hoa Dẻ chứa: 5–methoxy–7 hydroxy–flavanon; 8–formyl–2,5,7–trihydroxy–6-methyl–flavanon (theo Qais, N. và cs 1996, Umezawa Kazuo và cs, 1992).
 |
Rễ chứa: 4,7 –dihydroxy–5–methoxy–6–methyl–8–formylflavan và 5,7–dihydroxy–6,8–dimethyl–dihydroflavon (theo Zhao Jing, 1992. CA – 117 – 86757w, CA. I26, I69100p, CA 121, 18019Q)
Ngoài ra khi nghiên cứu thành phần trong tinh dầu hoa cây Dẻ, người ta thấy chủ yếu là hợp chất Sesquiterpen. Có 13 thành phần, trong đó có những hợp chất chính: b-caryophyllen (28.9%), bicyclogermacren (11,5%), a-humulen (7.2%), D-germacren (7,2%), b-elemen (6,4%).
Theo y học cổ truyền
Hoa Dẻ có vị cay, tính hơi ấm. Nó thường được dùng để chữa một số chứng tê thấp, chân tay tê bại, đau nhức gân xương, Trị mụn nhọt, mẩn ngứa, chữa ngộ độc, chữa phù thũng, đau bụng trước khi sinh và xuất huyết, thống kinh.
Rễ và lá trị các bệnh đường tiêu hóa, trướng bụng, tiêu chảy, đau dạ dày. Rễ sắc nước uống để trị lỵ và chóng mặt.
Nước sắc hoa Dẻ cho phụ nữ sanh khó uống. Dùng ngoài trị đòn ngã tổn thương. Dùng lá tươi giã nát thêm rượu và đắp vào chỗ đau.
Những bài thuốc từ cây hoa dẻ
Chữa mẩn ngứa, mụn nhọt, ngộ độc
Dùng 30g rễ hoa dẻ cùng với 30g kim ngân hoa đem rửa sạch cho vào ấm rồi đổ thêm 400 ml nước vào. Sắc trên lửa nhỏ để thu lấy khoảng 100 ml thuốc. Chia làm nhiều lần uống trong ngày nhưng chỉ dùng đúng 1 thang/ngày.
 |
Chữa mất ngủ, an thần
Bà con dùng 16g hoa dẻ khô đem hãm chung với khoảng 200 ml nước sôi nóng như hãm trà. Ngày uống 2 lần vào thời điểm trước khi đi ngủ.
Chữa tê thấp, chân tay tê bại, đau nhức gân xương
Chuẩn bị 80g rễ hoa dẻ, 80g rễ gắm, 80g vỏ thân ngũ gia bì chân chim, 80g rễ rung rúc, 80g rễ bướm bung, 40g rễ sâm nam, 40g rễ cỏ xước, 40g rễ ô thược, 40g rễ tầm xuân, 40g tầm gửi, 40g rễ bướu bạc, 40g cây dâu, 40g rễ bạch đồng tử, 20g cả cây roi ngựa, 20g rễ chỉ thiên, 2 lít rượu trắng.
Đem tất cả các vị thuốc trên đem rửa sạch, thái nhỏ rồi phơi khô ở nắng nhẹ. Sau đó cho vào bình thủy tinh và đổ ngập 2 lít rượu lên ngâm trong ít nhất 30 ngày. Mỗi lần dùng lấy 10 - 15 ml uống trực tiếp, tần suất 2 lần/ngày.
Chữa đầy bụng, khó tiêu, ho đờm, tê thấp, đau nhức, thấp thũng
Chuẩn bị 20 - 40g rễ hoa dẻ khô sắc uống hàng ngày.
Ngoài ra, nước sắc rễ hoa dẻ chữa kiết lỵ, chóng mặt đặc biệt chóng mặt ở phụ nữ sau khi đẻ.
Lưu ý
Khi sử dụng cây hoa dẻ làm thuốc với mục đích chữa bệnh, bà con cần trao đổi trước với bác sĩ hay thầy thuốc để bảo đảm tính an toàn cho sức khỏe.
 Cây phù dung: Loài hoa đẹp, vị thuốc quý |
 Công dụng ít người biết về hoa sữa |
 Cây gắm - Vị thuốc quý cho xương khớp và nhiều bệnh khác |
