Tinh dầu - sự trở lại từ thiên nhiên
Tại Việt Nam, phong trào chưng cất và sử dụng tinh dầu thiên nhiên gần đây trở thành xu hướng được quan tâm.
Thế kỷ XVI và XVII, tinh dầu là liệu pháp hương thơm rất thịnh hành tại các nước châu Âu, nhưng tại Việt Nam, khoảng vài năm trở lại đây mới được ưa chuộng và là lựa chọn của phụ nữ hiện đại, giúp làm thơm nhà, mang lại tinh thần sảng khoái và nhiều công dụng tốt cho sức khỏe khác.
Tinh dầu là gì?
Tinh dầu hay tinh dầu thiên nhiên là một loại chất lỏng có chứa các hợp chất thơm có tính dễ bay hơi được chiết xuất từ các bộ phận của thực vật. Hầu như mọi bộ phận của thực vật đều có thể chiết xuất được tinh dầu, phổ biến nhất là: Hoa, lá, vỏ cây, vỏ quả, thân cây, rễ… Với lịch sử phát triển hàng ngàn năm, tinh dầu được coi là báu vật của thiên nhiên ban tặng cho con người.
Tinh dầu được ví như “máu tươi của thực vật chứa năng lượng sức sống mãnh liệt nhất của thảo dược thiên nhiên, vì thế nó mạnh gấp 50 - 100 lần so với thảo dược sấy khô.
Tinh dầu là hợp chất hương thơm độc đáo được chiết xuất từ thực vật, thường có màu trong suốt, ngoại trừ một số loại cây như cam, sả chanh... sẽ có màu vàng hoặc hổ phách. Mỗi loại cây sẽ cho ra hương thơm đặc trưng khác nhau, vì thế hương thơm của tinh dầu rất phong phú, người ta ước tính có khoảng hơn 1.000 loại tinh dầu được chiết xuất, nhưng chỉ có khoảng 40 - 60 loại mùi hương được sử dụng trong đời sống.
Tinh dầu được chiết xuất từ các bộ phận của thực vật
Tinh dầu thiên nhiên có một đặc điểm rất nổi bật: Nó có thể dễ dàng thay đổi từ trạng thái lỏng (hoặc rắn) sang trạng thái khí, kể cả khi ở nhiệt độ phòng. Chính vì vậy mà khi bạn mở nắp đựng sẽ có hương thơm đặc trưng bay vào mũi.
Hiện nay trên thế giới tinh dầu được chiết xuất bằng hai phương pháp chính: chưng cất qua hơi nước để lấy tinh dầu hoặc dùng phương pháp cơ học như ép lạnh.
Vài năm trở lại đây, tại Việt Nam đã phát triển một vài cơ sở trồng và chế biến cây tinh dầu. Tuy nhiên do mới du nhập vào Việt Nam nên chưa có sự đa dạng về các loại tinh dầu.
Tinh dầu nguyên chất
Hiểu một cách đơn giản và thông thường nhất, tinh dầu nguyên chất là tinh dầu được chiết xuất 100% từ thiên nhiên, không lẫn hóa chất, chưa được pha chế với các thành phần hóa học khác.
Tuy nhiên mình thấy cần bổ sung thêm một ý trong định nghĩa trên, đó là tinh dầu nguyên chất chỉ được chiết xuất từ một loại thực vật nhất định mà không được pha thêm bất kỳ một loại tinh dầu “đơn” nào khác. Ví dụ: Tinh dầu chanh, tinh dầu bưởi, tinh dầu tràm…
Tinh dầu thiên nhiên hay tinh dầu nguyên chất rất có lợi và an toàn cho sức khỏe. Đặc biệt với một số loại tinh dầu được chiết xuất từ nhưng thảo mộc có thể ăn, uống được thì tinh dầu của chúng cũng hoàn toàn có thể sử dụng theo cách tương tự.
Tinh dầu không nguyên chất
Là tinh dầu được pha thêm một số hóa chất khác nhưng vẫn đảm bảo mùi hương của tinh dầu thiên nhiên ban đầu. Cũng có thể nó là tinh dầu thiên nhiên nhưng chưa được loại bỏ hoàn toàn tạp chất và có độ tinh khiết không cao!
Thực sự rất khó để phân biệt loại nguyên chất và không nguyên chất bằng cách ngửi!
Tinh dầu tổng hợp hay hương liệu tổng hợp
Chúng được ra một cách nhân tạo, bắt chước mùi hương của những tinh dầu thiên nhiên. Thậm chí chúng còn có hương vị của những thực vật không thể chiết xuất tinh dầu (Ví dụ: táo, dâu tây…)
Loại này thường được sử dụng trong ngành mỹ phẩm, xà phòng, sữa tắm, sản phẩm vệ sinh…
Lợi ích sức khỏe của tinh dầu
Mặc dù đã được sử dụng rộng rãi trên toàn thế giới từ nhiều thế kỷ trước, nhưng ít ai biết tinh dầu có khả năng chữa trị căng thẳng lo lắng và một số bệnh mãn tính. Ở Việt Nam, mọi người cũng mới chỉ biết sử dụng tinh dầu cho mục đích giúp nhà cửa thơm tho hơn. Dưới đây là một số vấn đề sức khỏe phổ biến có thể được cải thiện thông qua việc sử dụng tinh dầu.
Căng thẳng và lo lắng: Theo thư viện Trung tâm Y học thuộc Viện nghiên cứu quốc gia Hoa Kỳ (NIH), người ta ước tính rằng 43% những người bị căng thẳng lo lắng sử dụng liệu pháp thay thế để điều trị triệu chứng. Về liệu pháp mùi hương, các nghiên cứu ban đầu đã khá tích cực. Họ đã chỉ ra rằng mùi của một số loại tinh dầu có thể kết hợp cùng với liệu pháp truyền thống để điều trị chứng lo âu căng thẳng.
Sử dụng các loại tinh dầu trong quá trình mát xa có thể giúp giảm căng thẳng, mặc dù các tác dụng chỉ có thể kéo dài trong khi massage đang diễn ra.
Tinh dầu có khả năng chữa trị căng thẳng lo lắng và một số bệnh mãn tính
Nhức đầu và đau nửa đầu: Cũng theo thư viện Trung tâm Y học thuộc Viện nghiên cứu quốc gia Hoa Kỳ (NIH), vào những năm 90, hai nghiên cứu nhỏ đã phát hiện ra rằng thoa hỗn hợp dầu bạc hà và ethanol lên trán và thái dương của những người tham gia nghiên cứu giúp làm giảm cơn đau đầu. Các nghiên cứu gần đây cũng đã cho thấy, cơn đau đầu sẽ giảm sau khi bôi tinh dầu bạc hà và oải hương lên da. Hơn thế nữa, hỗn hợp dầu hoa cúc và dầu mè khi được bôi lên thái dương có thể điều trị đau đầu và đau nửa đầu. Đây là một phương thuốc chữa đau đầu truyền thống của Ba Tư.
Ngủ và mất ngủ: theo thư viện Trung tâm Y học thuộc Viện nghiên cứu quốc gia Hoa Kỳ (NIH), mùi hương của tinh dầu oải hương đã được chứng minh là cải thiện chất lượng giấc ngủ của phụ nữ sau khi sinh con, cũng như bệnh nhân mắc bệnh tim. Một đánh giá đã kiểm tra 15 nghiên cứu về tinh dầu và giấc ngủ. Phần lớn các nghiên cứu cho thấy rằng ngửi thấy mùi dầu - chủ yếu là dầu hoa oải hương - có tác động tích cực đến thói quen ngủ, giúp ngủ ngon và dễ ngủ hơn.
Ngoài ra, tinh dầu cũng có rất nhiều công dụng khác như chữa viêm, kháng khuẩn. Tuy nhiên, những nghiên cứu trên người chưa có tác dụng rõ rệt vì thế chưa được công nhận. Nhưng trong thực tế, nếu là người biết và sử dụng các tinh dầu, chúng ta sẽ thấy rõ ràng hơn về công dụng của chúng, đương nhiên với điều kiện bạn phải sử dụng tinh dầu thiên nhiên nguyên chất.
Ngoài lợi ích về sức khỏe, tinh dầu còn được sử dụng xông thơm nhà, dùng trong giặt giũ giúp làm thơm quần áo, hay được sử dụng như một loại mỹ phẩm. Tinh dầu cũng có tác dụng xua đuổi côn trùng như muỗi chẳng hạn.
Cách sử dụng tinh dầu
Trước tiên, hãy nói về cách dẫn truyền của tinh dầu. Tinh dầu có thể xâm nhập vào cơ thể con người thông qua hai đường truyền chính là qua hệ hô hấp và qua da.
Thông qua hệ hô hấp: Tinh dầu sau được ngửi hay hít vào sẽ được truyền lên não, giúp kích thích một phần trong hệ thống não bộ liên quan đến cảm xúc, hành vi, khứu giác và trí nhớ, điều đó lý giải tại sao mùi hương quen thuộc có thể giúp kích thích ký ức hoặc cảm xúc. Ngửi tinh dầu trực tiếp hay thông qua một số loại máy khuyếch tán hương thơm là phương pháp thường được dùng nhất.
Tinh dầu sau được ngửi hay hít vào sẽ được truyền lên não, giúp kích thích một phần trong hệ thống não bộ
Thông qua da: Cách này sẽ chủ yếu thông qua việc xoa bóp hoặc ngâm nước tắm, giúp các thành phần tinh dầu thấm vào da đi vào mao mạch, tiếp đến máu tuần hoàn đến toàn thân, cũng như vận chuyển đến các cơ quan trong cơ thể, sau cùng lại bài tiết ra ngoài cơ thể. Thông qua cách này, tinh dầu có thể lưu lại trong cơ thể vài giờ hoặc thậm chí lâu hơn.
Dựa vào cách dẫn truyền của tinh dầu vào cơ thể, tinh dầu thường được sử dụng đơn giản bằng cách hít ngửi trực tiếp hoặc thông qua một số loại đèn/máy để xông hay khuyếch tán tinh dầu; sử dụng pha nước tắm hoặc dùng để massage, xoa bóp.
Phần lớn các tinh dầu thiên nhiên nguyên chất đều giúp thư giãn, giảm căng thẳng lo âu, hoặc có tính kháng khuẩn nhẹ. Điều quan trọng là bạn cần chọn đúng tinh dầu, vì hiện nay trên thị trường có rất nhiều thương hiệu tinh dầu, bao gồm cả những loại tinh dầu được pha trộn hương liệu, sử dụng lâu dài sẽ không tốt cho sức khỏe.
Cách bảo quản
Tác dụng rồi, cách dùng rồi giờ là đến cách bảo quản. Một điều rõ ràng là bạn không thể nào dùng hết tinh dầu mua về chỉ sau một lần được. Việc bảo quản tinh dầu đóng vai trò rất quan trọng vì nó ảnh hưởng đến chất lượng lâu dài của sản phẩm.
Các yếu tố ảnh hưởng
Nhiệt độ và ánh sáng: Ánh sáng, nhiệt độ cao đều có thể phá hủy các tính chất của tinh dầu. Hãy chắc chắn bạn bảo quản tinh dầu tránh xa nguồn nhiệt và khu vực có ánh sáng mặt trời chiếu trực tiếp.
Thay đổi nhiệt độ đột ngột: Bạn cần tránh không làm thay đổi nhiệt độ của tinh dầu một cách đột ngột, việc này rất dễ phá hủy cấu trúc của nó.
Độ ẩm và oxy: Quá trình oxy hóa sẽ xảy ra khi bạn để tinh dầu tiếp xúc lâu trong không khí. Chính vì vậy bạn cần tránh để mở nắp lọ đựng quá lâu. Ngoài ra bạn nên tránh để nước lẫn vào vì lúc này các tính chất của tinh dầu sẽ bị pha loãng.
Chỉ sử dụng lọ thủy tinh để cất trữ tiinh dầu
Mẹo cất trữ
Không sử dụng chai nhựa;
Chỉ sử dụng lọ thủy tinh có màu coban hoặc hổ phách, không sử dụng lọ thủy tinh trong suốt;
Nên để ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh nhiệt độ và ánh sáng trực tiếp;
Không sử dụng nắp cao su để đậy lọ tinh dầu;
Nên cất các lọ tinh dầu vào hộp gỗ hoặc túi vải.
Quan trọng nhất, để mang lại hiệu quả khi sử dụng, hãy tìm mua những thương hiệu uy tín để bảo đảm bạn đang sử dụng đúng tinh dầu thiên nhiên nguyên chất.
Tùy theo sở thích, bạn có thể chọn mùi hương mình yêu thích. Hiện nay trên thị trường có một số loại tinh dầu cơ bản:
Tinh dầu Trung Quốc: Một điều dễ nhận thấy là loại tinh dầu này được bán với giá rất rẻ, khi sử dụng rất dễ gây đau đầu. Người dùng tinh tế vừa ngửi mùi có thể nhận ra ngay mùi hóa chất nồng nặc.
Tinh dầu Ấn Độ: Đây là loại tinh dầu đã được tách chiết một số thành phần quan trọng để sử dụng cho mục đích khác, phần còn lại sẽ được đóng chai và xuất đi các nước, trong đó có Việt Nam. Và đương nhiên, xét về hương thơm hay chất lượng đều giảm không còn nguyên chất.
Tinh dầu châu Âu và Mỹ: Điểm cộng là tinh dầu của những quốc gia này có rất nhiều mùi lạ mà ở Việt Nam không có, chất lượng khá ổn do công nghệ chiết xuất cao.
Tinh dầu Việt Nam: Được chiết xuất từ những loại cây dược liệu trồng tại Việt Nam, vì thế mùi hương không phong phú. Tuy nhiên xét về độ nguyên chất thì không có gì để bàn cãi.
Minh Anh
