 |
| Người dân xã Quảng Kim (huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình) lùa đàn trâu đi “gửi” trên dãy núi Hoành Sơn. |
Nuôi trâu bò nhờ rừng trông hộ
Phương thức nuôi trâu, bò theo hình thức thả hoang vào rừng còn khá phổ biến ở một số xã ở huyện Quảng Trạch. Theo ông Chu Đức Thanh (55 tuổi, ngụ xã Quảng Kim) giải thích rằng họ đang đưa trâu, bò đi vào rừng để "gửi" nhờ trông hộ.
Qua tìm hiểu, được biết cách làm lạ lùng này của người dân, vì không phải chăn thả nhưng vẫn quản lý chặt như ở các vùng khác, mà là như "cá cược với Trời" do đàn trâu, bò được "gửi" tháng này qua tháng khác trong rừng sâu ngút ngàn.
Như thường lệ, sau khi đã xong việc nương, đàn bò 5 con nhà ông Thanh lại được đem "gửi" vào rừng. Tay ông cầm roi điều khiển hướng đi của đàn bò. Thi thoảng, miệng ông hô to: "ùi ùi" (nghĩa là đi), "hò hò" (nghĩa là dừng lại). Những câu này là khẩu lệnh mà bà con nơi đây vẫn dùng để chỉnh đường đi, nước bước của đàn gia súc nhà mình.
Vượt chừng hơn 5 km đường rừng đến chân đèo Ngang (ranh giới giữa Hà Tĩnh và Quảng Bình) của dãy Hoành Sơn, ông Thanh cho đàn bò dừng lại uống nước.
"Trâu, bò thả trên rừng này như kiểu cá cược vậy. Có nhiều trường hợp đàn gia súc vừa mới lên đến rừng hai tháng thì chết cả đàn. Chúng chết vì rét, bệnh tật... Cũng có những đàn sinh ra đã ở rừng, quen với khí hậu trên này nên béo tròn quanh năm" - ông Thanh nói.
Đàn bò của ông Thanh đi liên tục gần nửa ngày đường sau khi vượt hơn 7 km đường rừng thì đến địa điểm mà những người nông dân chọn làm nơi gửi "cả cơ nghiệp". Đó là một vùng núi mênh mông đầy cỏ tranh xung quanh, thấy trâu, bò chắc phải cả trăm con của người dân từ các xã quanh vùng, như: Quảng Kim, Quảng Hợp, Quảng Châu, Quảng Đông.
Theo người dân nơi đây, đợt gửi trâu hằng năm sẽ bắt đầu vào cuối tháng 3 âm lịch. Khi đó, vụ mùa tạm thời kết thúc. Đến tháng 8, đàn trâu mới rời rừng già về với chủ để cày cấy. Sau vụ mùa tháng 10, họ lại gửi trâu vào rừng để "ăn Tết". Trong suốt những ngày tháng dài đằng đẵng, đàn trâu lang thang qua các dãy núi sâu để kiếm thức ăn và sống đời hoang dã.
Nhiều phen mất trắng vì trâu bò bị bệnh chết
Việc "gửi" đàn gia súc của người dân thoáng nghe có phần đơn giản, bởi nó giúp bà con nông dân bớt vất vả vì phải bỏ công chăm sóc, nuôi dưỡng. Nhưng vì phương pháp chăn thả tự nhiên này đã khiến đàn gia súc bị "rừng hóa" và trải qua vô số biến cố may rủi và "đầu cơ nghiệp" có thể không quay về được với chủ nữa.
Ông Từ Văn Nghị (48 tuổi, ở xã Quảng Kim) kể cách đây 5 năm, trong một đợt dịch bệnh, trâu, bò thả trên rừng nối nhau chết từng đàn. Khi bà con lên rừng tìm, ai cũng ngồi sụp xuống đất khóc ròng vì trâu, bò chết hàng loạt. Nhìn xác trâu, bò chết, lòng quặn thắt. Nhiều người vì thế lâm vào cảnh nợ nần, tán gia bại sản.
 |
| Trâu, bò của người dân xã Quảng Kim (huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình) “gửi” lên rừng quanh năm trên dãy Hoành Sơn. |
Theo ông Nghị, trước đây đàn trâu của ông có 7 con, cũng bằng phương pháp "gửi" cho rừng mà chết dần, nay chỉ còn 3 con. Có nhiều đàn chết đến 3 năm sau mới tìm thấy, chỉ còn lại từng đống xương.
Việc "gửi" trâu, bò vào rừng cũng có nhiều chuyện đau lòng. Vì khi trâu, bò được đưa vào rừng, bản tính hoang dã của chúng sẽ được đánh thức, nên nhiều khi chúng trở thành mối hiểm họa cho chính người chủ. Có người sau mấy tháng đi tìm lại đàn trâu, đã bị chúng lao vào húc bị thương, nhiều người thấy trâu của mình mà phải bỏ chạy thục mạng. Thậm chí, có người phải bỏ mạng giữa rừng vì bị trâu húc.
Ông Thanh kể lo đàn trâu, bò bị rừng hóa là một chuyện; còn lo nữa là nhiều kẻ xấu đã lợi dụng việc này để vào bẫy, bắt trâu giết thịt. Ngày trước, chuyện mất trâu, bò xảy ra như "cơm bữa", nay mọi người năng vào rừng trông nom hơn nên việc mất trộm đã ít xảy ra.
Thắc mắc việc "gửi" trâu, bò vào rừng lắm rủi ro, sao người dân lại chọn cách này? Nhiều người dân cho biết đây là tập quán lâu nay, vì trong rừng có nhiều cỏ tranh. Với lại, hiện giờ ruộng nương ngày càng hẹp dần.
Mùa hè đồng khô, cỏ chết nên nguồn thức ăn hạn hẹp, phải "gửi" trâu, bò vào rừng đỡ tốn công chăm sóc. Khi đến mùa vụ, mùa rét lại tìm về chăm bẵm. Thi thoảng 1-2 tháng, người dân lại lên rừng thăm dò để nắm bắt tình hình của chúng.
Nhưng ngoài rủi ro thì cũng có cái may, vì sau khi "gửi" trâu, bò cho núi rừng vài tháng, khi lùa về lại thấy có thêm vài con nghé. Có gia đình nhờ vậy mà dần dần xây được nhà, sắm xe máy.
Thuê thợ rừng đặt bẫy mới đưa được trâu bò nhà mình về
Những đàn trâu, bò sống lâu năm trên rừng, dần sinh đàn đẻ lứa. Không ít người chủ dù biết đó là trâu, bò nhà mình nhưng không làm cách nào để lùa chúng trở về lại nhà, phải thuê thợ bẫy.
Thợ bẫy lấy tiền công mỗi con trâu có khi lên tới 1 triệu đồng. Anh Phan Văn Bình, ngụ xã Quảng Hợp, kể do chăn thả ở rừng cả năm trời nên anh bất lực trước 4 con bò của nhà mình đã bị "rừng hóa".
Dù đã thử qua nhiều cách nhưng không tài nào bắt về được, đành phải thuê thợ bẫy. Khi bẫy được thì chúng đều bị thương nặng, buộc phải gọi họ hàng, người quen lên rừng sâu để thịt bò, mang về bán.
Ông Đàm Văn Đô (63 tuổi, ngụ xã Quảng Châu) và đội săn của ông là một trong những nhóm thợ bẫy "gạo cội" của người dân vùng này.
 |
| Nhóm thợ bẫy đang xử lý con bò đã bị “rừng hóa” ở dãy núi Hoành Sơn, trên địa phận xã Quảng Kim. |
Ông Đô kể những đàn trâu, bò sống ở rừng lâu năm cứ thấy người là lao như tên lửa, không kể bụi rậm, nên rất khó để đưa chúng về được. Ông lanh lợi nên nhận bắt giùm cho các chủ trâu, bò khi họ cần. Công việc này gặp vô số nguy hiểm, rất vất vả, nhưng trời phú cho sức khỏe nên cứ làm.
"Tui bẫy ở đây được 10 năm nay rồi. Hiện trên vùng rừng này còn khoảng trên 100 con trâu, bò thuộc dạng "rừng hóa". Những con này thấy người là lao tới để húc, hai mắt xanh lè" - ông Đô nói.
Theo ông Đô, việc bẫy đàn trâu bò rất khó, đặc biệt giữa địa hình rừng núi hiểm trở. Khi giăng bẫy thành công, ông cùng nhóm thanh niên dùng gậy gộc chiến đấu, lùa chúng vào nơi đã "bày binh bố trận" mới hy vọng bắt được.
Theo ông Đàm Xuân Vinh, Chủ tịch UBND xã Quảng Châu, (huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình) cho hay tình trạng thả rong trâu, bò trong rừng của người dân vùng này đã tồn tại từ bao đời nay.
Những năm gần đây, chính quyền địa phương thường xuyên tuyên truyền, vận động bà con làm chuồng trại chăn nuôi, tiêm phòng đầy đủ để phát triển đàn trâu, bò một cách bền vững. Bởi trâu, bò được thả rông trong rừng đa số là loại chất lượng thấp và giá trị không cao.
Không những thế, chăn nuôi theo cách này thì nguy cơ xảy ra dịch bệnh rất cao, vì đàn trâu, bò không được tiêm phòng đầy đủ. Cùng với đó, việc chăn thả hoang dã có lúc gây nguy hiểm cho chính người chủ./.
