 |
| Cây xưa mọc hoang không ai hái, giờ thành “đặc sản hiếm” muốn mua cũng khó |
Chòi mòi là loại thực vật có hoa thuộc họ diệp hạ châu. Cây có nhiều tên khác nhau như: Chu mòi, châm mòi, mà ca, xô con, cây cơm nguội… Tên khoa học của cây chòi mòi là Antidesma ghaesembilla Gaertn.
Cây chòi mòi có đặc điểm: Thân gỗ nhỏ cao 5-10, nhánh cong queo, có lông thưa, sau nhắn và màu xám nhạt; lá hình bầu dục hay hình theo hẹp hoặc bầu dục tròn, có khi hình tim, mặt dưới đầy lông như nhung; cụm hoa hình chụy gồm 3-8 bông ở ngọn hay ở nách các lá phía trên. Hoa đực không cuống có 4-5 lá đài, 4-5 nhị có bao phấn hình chữ U. Hoa cái gần như không cuống, có 4 lá đài; bầu có lông mềm, 3-4 đầu chụy; quả tròn, to và hình bầu dục dẹt.
Cây chòi mòi mọc nhiều ở các tỉnh miền Nam và miền Trung, riêng miền Bắc có nhiều ở khu vực miền núi phía Tây Bắc như Yên Bái, Sơn La, Hòa Bình.
Loại cây này có nhiều loại, trong đó phổ biến nhất là chùm mòi thường, hay mọc hoang ở các bờ sông, bờ ruộng với lá hình bầu dục, na ná lá ổi nhưng nhỏ hơn; quả nhỏ như hạt tiêu, lúc non thì tròn dẹp, có màu xanh hoặc trắng xanh, khi chín tròn hơn và chuyển dần sang màu tía và đen. Ngoài ra còn có chùm mòi tía, chùm mòi bụi, chùm mòi gân lõm, chùm mòi chua...
 |
| Quả chòi mòi khi chín có hạt cứng |
Xưa người dân Việt thường ít chú ý đến cây chòi mòi thường vì nó không mang lại hiệu quả kinh tế nhưng ai lớn lên ở vùng quê đều biết đến chúng. Chị Khánh Vũ (32 tuổi, Hòa Bình) nói: “Tuổi thơ của tôi và rất nhiều người gắn với những quả dại, trong đó có chòi mòi - loại quả chua chua, tròn nung núc trông rất bắt mắt. Tôi nhớ những buổi trưa, tôi cùng lũ trẻ trong xóm rủ nhau đi hái lá và quả chùm mồi non chấm muối, ăn vào chua chua mặn mặn - thứ cảm giác mà có lẽ nhiều trẻ em hiện nay không bao giờ có được”.
Theo chị Khánh Vũ, cây chòi mòi mọc hoang dại song tất cả bộ phận đều... sử dụng được. Cụ thể: Lá và quả dùng làm rau, đặc biệt quả còn có thể ăn chơi. “Lá chòi mòi non có vị hơi chát và hơi chua được dùng làm rau ăn sống, luộc hoặc xào chung với các loại rau tập tàng khác. Nhưng hiện cây chòi mòi không còn nhiều nên ai muốn ăn phải nhờ người “săn lùng” mới có.
Quả chòi mồi non có vị chua nên được dùng làm rau ghém để tăng khẩu vị cho món rau rừng. Nguyên chùm quả kể cả cuống và quả đều ăn được. Đây là loại rau chua rất hấp dẫn. Đặc biệt, quả chòi mồi già có thể dùng làm nguyên liệu lấy chất chua nấu canh.
 |
| Phần vỏ quả chuyển thành màu đen |
Quả chòi mòi khi chín có hạt cứng, phần vỏ quả chuyển thành màu đen, phần thịt quả mọng nước có màu tím. Quả có vị chua ngọt dùng để ăn chơi, rất được trẻ em vùng quê ưa thích”, người phụ nữ 32 tuổi nói.
Tìm đến một cơ sở bán rau sạch trên đường Trần Hưng Đạo (quận 5, TP. HCM), anh Hùng Trần (32 tuổi, chủ cửa hàng) cho biết rất ít khi thấy lá chòi mòi có sẵn mà ai đặt trước thì mới có hàng, chủ yếu là thương lái về miền Tây săn lùng. Cây chòi mòi khá hiếm nên không phải cửa hàng nào cũng bán, do đó việc tìm kiếm chòi mòi sẽ rất khó khăn và mất nhiều thời gian.
Anh Hùng chia sẻ: “1kg lá chòi mòi rừng mình bán với giá 80.000 đồng, khá đắt đỏ do loại rau này không có số lượng nhiều, hái cũng khó khăn. Ngoài ra, khách muốn có cũng phải đặt trước, có đợt nhập hàng sẽ “ký gửi” thương lái đi tìm dùm mới có”.
 |
| Món lợn 4 món của người Ê Đê chấm với muối chòi mòi đặc trưng |
Không chỉ được dùng để ăn vui miệng, trái chùm mồi thường còn được dùng để làm rượu vang, làm mứt và đặc biệt là làm thức uống thảo dược. Ở Thái Lan, phần thịt trái chùm mồi chín được nghiên cứu để chế biến thành bột thảo dược hòa tan giúp chống oxi hóa, cải thiện sức khoẻ.
Bên cạnh đó, chiết xuất từ lá chòi mòi thường cũng được nghiên cứu và thừa nhận hoạt tính hạ đường huyết, đồng thời, giống như chùm mồi tía, chùm mồi thường cũng được dùng để điều trị đau đầu (dùng lá để đắp), điều hòa kinh nguyệt (dùng thân cây sắc uống); lá chùm mòi non được dùng để ăn sống giúp tăng lượng sữa ở phụ nữ cho con bú hoặc đun sôi rồi lấy nước uống giúp bổ máu, thúc đẩy tuần hoàn máu.
Cây chòi mòi trước đây thường mọc dại trên nhiều vùng đồi núi, tuy nhiên do cây có dáng đẹp, nhiều cành lá cong queo, sống lâu, có quả, hoa đẹp nên ngày nay được nhiều thợ làm vườn tạo thành các cây cảnh bon sai đẹp mắt.
Hiện nay trên thị trường cây chòi mòi có nhiều mức giá, đối với cây chòi mòi đẹp đã tạo thành bonsai sẽ có giá từ 2 đến 10 triệu. Nếu là cây chòi mòi cổ thụ, cây chòi mòi trâu thì giá cây chòi mòi có thể lên tới vài chục hoặc vài trăm triệu đồng.
