| Ve sầu – đặc sản lạ gây tranh cãi vì lý do ít ai ngờ Củ hũ dừa – Đặc sản trắng nõn từ đọt non xứ dừa Từ biển đến siêu thị – đặc sản Hải Phòng vươn xa khắp nơi |
Hành trình vào rừng tìm vị chua
 |
| Quả tai chua được xem là đặc sản "trời ban" ở vùng núi phía Bắc, mỗi năm chỉ có một mùa. |
Không được trồng đại trà, không có mặt thường xuyên ở chợ, cây tai chua (còn gọi là sổ rừng), mọc tự nhiên trong các khu rừng sâu, phân bố chủ yếu ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Bắc Kạn, Lạng Sơn, Hà Giang, Cao Bằng, Tuyên Quang, Lào Cai, Yên Bái, Hòa Bình và Phú Thọ.... Đây là loại cây thân gỗ lớn, có thể cao tới 18 mét, thân mọc thẳng đứng, vỏ màu xám đen, cành giòn dễ gãy, khiến việc thu hái quả trở nên vất vả và tiềm ẩn nhiều nguy hiểm.
Muốn hái được quả tai chua tươi không chỉ cần đúng mùa – từ tháng 6 đến tháng 8 dương lịch – mà còn phải vượt rừng, leo dốc, trèo lên những thân cây cao thẳng tắp giữa đại ngàn. Quả tai chua có hình cầu dẹt, kích thước lớn hơn quả ổi, chia thành 4–8 múi rõ rệt. Khi non, quả có màu xanh mướt; khi chín chuyển sang vàng ruộm, phần ruột bên trong có màu trắng hoặc hơi ngả vàng. Thịt quả giòn, vị chua dịu, có thể ăn trực tiếp như măng cụt, nhưng không nên ăn hạt do dễ gây cảm giác say nhẹ.
Anh Nguyễn Giá – một thợ rừng có hơn 7 năm kinh nghiệm ở Lào Cai – cho biết, mùa thu hoạch quả tai chua rơi vào khoảng tháng 6 đến tháng 8 dương lịch. Vào thời điểm này, bà con lại rủ nhau vào rừng sâu, leo lên những cây cao để hái quả mang về bán hoặc sấy khô dùng dần quanh năm. “Cây tai chua mọc sâu trong rừng nên việc tìm và thu hái quả không hề đơn giản. Khó nhất là leo trèo vì cây rất cao, cành lại giòn và dễ gãy. Nếu không có kinh nghiệm, rất khó để tiếp cận và hái được quả,” anh Giá chia sẻ.
Vào vụ thu hoạch, bà con lại rủ nhau vào rừng hái quả mang về bán tươi hoặc sơ chế, sấy khô để dùng quanh năm. Tai chua khô hiện có giá từ 180.000 đến 250.000 đồng/kg, còn quả tươi dao động khoảng 70.000 – 90.000 đồng/kg – mức giá phản ánh công sức và sự khan hiếm của loại quả độc đáo này.
Hương vị dân dã và giá trị sức khỏe
 |
| Quả tai chua chín có thể ăn ngay phần ruột, vị giống măng cụt. |
Ở các bản làng vùng cao, tai chua là gia vị không thể thiếu trong bữa cơm thường nhật. Một bát canh rau dại nấu tai chua, khúc cá suối kho tai chua hay đĩa rau luộc ăn kèm vài lát tai chua chua dịu… đều đủ để bữa ăn trở nên tròn vị. Ngày nay, tai chua đã vượt núi rừng để có mặt ở các thành phố lớn, trở thành thức quà lạ được người tiêu dùng ưa chuộng. Nhiều người tìm mua tai chua khô để nấu ăn, làm quà biếu, thậm chí chỉ để gợi lại một mùi vị quê hương.
Không chỉ có hương vị độc đáo, tai chua còn chứa nhiều dưỡng chất có lợi cho sức khỏe. Theo y học cổ truyền và một số nghiên cứu hiện đại, tai chua có tính mát, vị chua dịu, giàu vitamin C và chất xơ, có thể: Thanh nhiệt, giải độc trong mùa hè oi ả. Hỗ trợ tiêu hóa, làm dịu cảm giác đầy bụng, khó tiêu. Tăng cường đề kháng, chống oxy hóa tự nhiên. Kiểm soát cân nặng nhờ lượng chất xơ cao, tạo cảm giác no. Sát khuẩn, giảm cảm cúm nhẹ khi kết hợp với một số vị thuốc khác.
 |
| Quả xanh bỏ hạt, thái mỏng rồi phơi khô, dùng làm gia vị cho các món canh chua. |
Tuy nhiên, việc sử dụng tai chua cũng cần thận trọng. Người có dạ dày yếu nên hạn chế dùng nhiều, phụ nữ mang thai cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng. Đặc biệt, không nên ăn hạt do có thể gây cảm giác nôn nao, khó chịu. Giữa vô vàn sản phẩm trái cây công nghệ cao, quả tai chua nổi bật như một mảnh ghép mộc mạc mang hương vị hoang dã.
Không ít thực khách đã bị “chinh phục” bởi vị chua thanh nhẹ nhàng, thoảng mùi thơm của rừng sâu – thứ hương vị không thể sao chép trong bất kỳ phòng thí nghiệm nào. Tai chua không chỉ là một loại quả, mà còn là ký ức, là tinh thần của núi rừng Tây Bắc. Nhiều du khách từng nếm thử món canh cá dầm tai chua trong chuyến đi Sapa hay Hà Giang đều không quên được dư vị ấy – giản dị mà đậm sâu, như chính con người miền núi.
Để giữ gìn hương vị đặc biệt này, nhiều địa phương đang từng bước nghiên cứu cách nhân giống, phát triển cây tai chua thành sản phẩm nông sản đặc trưng gắn với du lịch sinh thái, góp phần phát triển sinh kế bền vững cho người dân địa phương. Giữa guồng quay hiện đại, tai chua – quả nhỏ rừng sâu – vẫn len lỏi về phố thị, mang theo vị chua dìu dịu của thiên nhiên, và cả một miền ký ức xanh mướt trong tâm trí những người từng đi qua vùng đất Tây Bắc.
