| Chuyển đổi số tạo đà cho nông sản vươn xa Mở rộng đường xuất khẩu cho nông sản Việt Nông sản Việt vững bước trên hành trình chất lượng |
Chất lượng chưa đồng đều gây hệ lụy
 |
| Một trong những rào cản lớn là hệ thống sản xuất trái cây hiện nay vẫn thiếu chuẩn hóa. |
Thời gian gần đây, một số lô hàng nông sản của Việt Nam bị trả về hoặc cảnh báo trên hệ thống giám sát quốc tế do không đảm bảo tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, điển hình là hồ tiêu nhiễm chất Sudan đỏ. Mặc dù chỉ xảy ra ở một vài lô, song sự cố này đã gây tổn hại lớn đến uy tín thương hiệu, đặc biệt là trong bối cảnh các quốc gia nhập khẩu ngày càng siết chặt các hàng rào kỹ thuật.
Trong tháng 6/2025, Hiệp hội Hồ tiêu và Cây gia vị Việt Nam (VPSA) phối hợp cùng các doanh nghiệp xuất khẩu đã tổ chức chuỗi tập huấn tại các vùng trồng trọng điểm như Đắk Nông, Gia Lai, Đồng Nai, Bình Phước... để hướng dẫn nông dân kiểm soát dư lượng thuốc bảo vệ thực vật (MRLs) và phòng tránh nguy cơ nhiễm hóa chất cấm. Đây là phản ứng cần thiết sau khi một số lô hồ tiêu xuất khẩu sang Đài Loan bị phát hiện chứa Sudan đỏ – chất màu công nghiệp bị cấm tuyệt đối trong thực phẩm tại cả Việt Nam và quốc tế.
Theo bà Hoàng Thị Liên, Chủ tịch VPSA, dù chỉ một vết nhỏ của Sudan đỏ cũng bị xem là vi phạm nghiêm trọng quy định an toàn thực phẩm. Việc này không chỉ khiến lô hàng bị trả về mà còn ảnh hưởng toàn ngành. Nguyên nhân chủ yếu được xác định là do một số nông hộ dùng bao bì hoặc bạt phơi màu kém chất lượng, làm chất màu thôi nhiễm vào sản phẩm trong quá trình phơi sấy và bảo quản.
Đáng nói, vấn đề chất lượng nông sản không chỉ dừng lại ở hồ tiêu. Mới đây, EU đã lên kế hoạch cử đoàn thanh tra đến Việt Nam để kiểm tra dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trong các mặt hàng xuất khẩu chủ lực như sầu riêng, thanh long, ớt… tại các tỉnh Tiền Giang, Long An, Bình Thuận và TP.HCM. Mục tiêu là rà soát điều kiện sản xuất, truy xuất nguồn gốc và mức độ tuân thủ quy định an toàn thực phẩm.
Thống kê cho thấy tỷ lệ kiểm tra tại cửa khẩu EU với nông sản Việt Nam vẫn ở mức cao: 50% với ớt chuông và đậu bắp, 20% với thanh long và sầu riêng. Không chỉ EU, mà cả Mỹ và Nhật Bản cũng đưa ra các quy định khắt khe tương tự. Mỹ yêu cầu tuân thủ Đạo luật Hiện đại hóa An toàn Thực phẩm (FSMA), trong khi Nhật Bản áp dụng hệ thống “Positive List”, nghiêm cấm tuyệt đối hóa chất chưa kiểm chứng an toàn.
Theo TS. Đoàn Hữu Tiến, Viện Cây ăn quả miền Nam, một trong những rào cản lớn là hệ thống sản xuất trái cây hiện nay vẫn thiếu chuẩn hóa. Diện tích trồng đạt chứng nhận GAP còn thấp, mã số vùng trồng còn hạn chế, và truy xuất nguồn gốc chưa thực sự hiệu quả. Ngoài ra, sự liên kết giữa người sản xuất, hợp tác xã và doanh nghiệp còn lỏng lẻo, khiến việc kiểm soát chất lượng trở nên khó khăn.
Liên kết sản xuất để nâng chuẩn an toàn
 |
| Người trồng hồ tiêu được hướng dẫn nhận diện rủi ro và lựa chọn vật tư đầu vào an toàn ngay tại vườn. |
Muốn giữ vững chỗ đứng tại những thị trường khó tính, ngành nông sản Việt cần đi từ gốc: xây dựng chuỗi sản xuất đạt chuẩn an toàn, bền vững và có thể truy xuất đầy đủ nguồn gốc. Mô hình hợp tác xã (HTX) liên kết chặt với doanh nghiệp được coi là chìa khóa để tạo ra những vùng nguyên liệu đạt tiêu chuẩn GAP, có mã số vùng trồng rõ ràng và có khả năng cung ứng ổn định.
Các HTX đóng vai trò hướng dẫn kỹ thuật, giám sát quy trình canh tác, còn doanh nghiệp hỗ trợ đầu ra, giám định chất lượng và đầu tư bảo quản sau thu hoạch. Bài học từ chuỗi tập huấn của VPSA trong tháng 6 vừa qua là minh chứng cho hiệu quả của mô hình liên kết. Tại các buổi tập huấn, người nông dân không chỉ được hướng dẫn kỹ thuật mà còn tiếp cận thông tin thị trường, nhận diện rủi ro và được tập huấn về vật tư đầu vào an toàn.
Không dừng lại ở hồ tiêu, với nhóm rau quả – mặt hàng có nguy cơ rủi ro cao do thời gian bảo quản ngắn – việc kiểm soát chuỗi giá trị càng cần chặt chẽ hơn. Theo TS. Đoàn Hữu Tiến, các địa phương có vùng trồng lớn nên đầu tư hệ thống bảo quản hiện đại, hỗ trợ nông dân và doanh nghiệp giảm thiểu tổn thất sau thu hoạch. Đồng thời, hệ thống kiểm tra sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật cần xuyên suốt từ trang trại đến nhà máy đóng gói.
Về phía doanh nghiệp, ông Nguyễn Trung Dũng – Trưởng phòng Giải pháp an toàn thực phẩm Eurofins Sắc Ký Hải Đăng – khuyến nghị các đơn vị xuất khẩu cần chủ động thiết lập hệ thống giám sát, kiểm nghiệm định kỳ và lưu trữ hồ sơ rõ ràng. Việc lựa chọn nhà cung cấp uy tín, tuân thủ quy trình chế biến nghiêm ngặt không chỉ giúp doanh nghiệp “phòng ngừa từ xa” mà còn tạo lợi thế khi tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu.
Một điểm then chốt nữa là khép kín trách nhiệm trong quản lý an toàn thực phẩm. Hiện nay, không ít trường hợp xảy ra rủi ro vì thiếu rõ ràng về trách nhiệm giữa nông dân, HTX, doanh nghiệp và cơ quan quản lý. Để giải quyết triệt để, cần có sự phối hợp đồng bộ, từ tuyên truyền – giám sát – xử lý đến khuyến khích đầu tư công nghệ, bảo quản nông sản đạt chuẩn quốc tế.
Không thể tiếp tục “chạy theo xử lý sự cố” khi uy tín của nông sản Việt đang đứng trước yêu cầu ngày càng khắt khe từ thị trường quốc tế. Kiểm soát dư lượng hóa chất, chủ động xây dựng chuỗi liên kết và nâng cao nhận thức sản xuất an toàn chính là nền tảng để nông sản Việt không chỉ hiện diện, mà còn vươn lên mạnh mẽ trên bản đồ xuất khẩu toàn cầu.
