Cây đơn lá đỏ - Vị thuốc quý trong Đông y

Đặc điểm của cây đơn lá đỏ

Cây đơn lá đỏ còn có các tên gọi khác như là đơn tướng quân, đơn mặt trời, đơn tía, liễu đỏ, liễu hai da, hồng bối quế hoa. Tên khoa học của cây đơn đỏ là Excoecaria cochinchinensis Lour thuộc họ thầu dầu (Euphorbiaceae).

Đơn lá đỏ là loài cây nhỏ, cao khoảng 1m. Cành nhỏ, vươn dài, màu đỏ tía.

Lá mọc đối, thuôn – hình trái xoan ngược, có răng cưa bên mép, có 2 đầu nhọn ở gốc và đầu, dài 6 - 12 cm, rộng 1,2 - 4 cm, mặt trên lá màu xanh sẫm bóng, mặt dưới màu đỏ tía. Cuống lá dài 0,5 - 1 cm; lá kèm dài 1mm, hình mác nhọn.

Cụm hoa gồm nhiều hoa đơn tính, cùng gốc hoặc khác gốc, mọc ở kẽ lá hoặc đầu cành; hoa đực nhỏ dài, có 3 lá đài hình mác nhọn, 3 nhị; hoa cái to hơn, có 3 lá đài hình trái xoan nhọn, hơi khía răng ở mép, bầu hình trứng.

Quả nang, có cạnh, có 3 mảnh, đường kính khoảng 1 cm, bên trong chứa hạt hình cầu, màu nâu nhạt.

Mùa hoa quả vào khoảng từ tháng 4 - 6.

Bộ phận dùng làm thuốc của cây đơn lá đỏ là phần lá cây. Lá cây đơn đỏ có thể thu hái quanh năm. Tuy nhiên, vào khoảng tháng 4 cho đến tháng 6, trời thường xuyên có nắng to, cây phát triển tốt, nên lá to, dày, nhiều nhựa và màu lá đỏ tía, nên thu hoạch vào thời điểm này rất tốt bởi vì hàm lượng dược chất trong cây tương đối cao.

Lá cây đơn đỏ sau khi thu hái về rửa sạch, thái thành từng đoạn sau đó đem sao vàng hoặc phơi khô. Dược liệu sau khi bào chế cần được bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ẩm mốc.

Cây mọc hoang và cũng được trồng khắp nơi. Cây còn có ở Mianma, Trung Quốc, Đài Loan, Lào, Campuchia, Thái Lan, Malaixia. Những cây mọc hoang thường cao to hơn, lá ít có màu đỏ tía hơn, có khi mặt dưới có màu xanh, phiến lá hình mác thuôn dài hơn, có tác giả cho đó là một thứ khác: Excoecaria cochinchinensis Lour. Var viridis (Pax. Et Hoffm.) Merr.

Thành phần hoá học

Lá đơn mặt trời chứa flavonoid 1,5%, saponin, anthranoid, đường khử, coumarin, tannin. Sơ bộ xác định flavonoid có 6 chất trong đó một chất thuộc nhóm flavonoid (Phạm Xuân Sinh và csc, 1998).

Theo y học cổ truyền

Lá cây đơn đỏ có vị đắng, tính mát. Theo các y thư cổ, lá cây đơn đỏ có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, khu phong, trừ thấp, giảm đau, lợi niệu. Nhờ vào những đặc tính trên, lá cây đơn đỏ được sử dụng trong điều trị: Mụn nhọt, mẩn ngứa, dị ứng, tiêu chảy lâu ngày, lỵ, đại tiện hoặc tiểu tiện ra máu,...

Bài thuốc sử dụng cây đơn lá đỏ

Trị vú sưng đỏ, đau nhức, mụn nhọt ở vú

Dùng 15 – 20g lá đơn đỏ, đem ngâm và rửa sạch bằng nước muối. Cho lá thuốc với nước vào nồi sắc theo tỉ lệ đổ 3 còn 1. Phần nước thuốc sau khi sắc được chia làm 3 phần uống trong ngày. Ngoài ra, để trị nhanh những nốt mụn có thể lấy một nắm lá đơn đỏ sao nóng, vò nát rồi bọc bằng vải sạch rồi áp vào phần bị đau. Chú ý khi áp vào nhiệt độ vừa đủ, không nên để quá nóng để tránh gây bỏng da.

Chữa mề đay, dị ứng

Lá đơn đỏ 20g kết hợp với vỏ núc nác, ké đầu ngựa và kim ngân mỗi vị 10g. Đem các vị thuốc sắc với 700ml nước để lấy nước thuốc uống hàng ngày. Mỗi ngày 1 thang, chia uống 2 – 3 lần trong ngày để mang lại hiệu quả tốt nhất.

Hoặc lấy 1 nắm lá đơn đỏ rửa sạch bằng nước muối sau đó cắt nhỏ. Đem lá thuốc sắc với 500ml nước đến khi cạn còn 100ml thì chia ra làm 2 phần uống vào buổi trưa và tối.

Cũng có thể lấy 100g đơn lá đỏ và tầm phỏng đun cùng nước rồi dùng để tắm hằng ngày đến khi bệnh tình khỏi hẳn. Chú ý chỉ nên tắm khi nước còn ấm và dùng khăn mềm để tắm, tránh dùng nước quá nóng có thể khiến tình trạng ngứa gia tăng hoặc gây bỏng da.

Trị kiết lỵ, đại tiện ra máu ở trẻ em

Lấy 1 nắm lá đơn đỏ, rửa sạch và sắc cùng với nước uống hàng ngày. Cho trẻ uống nước thuốc thường xuyên các triệu chứng suy giảm dần, trẻ không còn quấy khóc và có thể ăn uống, sinh hoạt bình thường.

Hoặc dùng ké đầu ngựa, kim ngân đằng, đơn lá đỏ và liên kiều mỗi vị 8 – 12g. Đem các vị thuốc sắc lấy nước và chia thành 3 lần uống trong ngày. Mỗi ngày dùng 1 thang, uống trước khi ăn để có hiệu quả tốt nhất.

Trị mụn nhọt và mẩn ngứa ngoài da

Cành đơn lá đỏ 30g kết hợp với đậu ván tía, thài lài tía và bầu đất tía. Mỗi ngày sắc 1 thang thuốc, chia nước thuốc uống hết trong ngày. Kiên trì dùng các nốt mẩn ngứa, mụn nhọt sẽ nhanh chóng suy giảm.

Trị bệnh mất ngủ, mẩn ngứa và zona thần kinh

Lấy 20 – 30g lá đơn đỏ, đem sao vàng hạ thổ. Sau đó dùng lá thuốc sắc với 500ml nước. Sắc đến khi còn khoảng 150ml, thì chia ra ngày dùng 2 lần.

Trị bệnh viêm da cơ địa

Lấy 4 – 5 lá đơn đỏ, đem rửa sạch rồi giã nát với muối. Sau đó vắt lấy nước cốt uống 2 lần/ ngày, phần bã còn lại dùng đắp lên vùng da cần điều trị.

Hoặc lấy 7 – 8 lá cây đơn đỏ sắc với 500ml nước đến khi cạn còn 1 chén nước thuốc thì đem dùng. Chia nước thuốc thành 2 phần bằng nhau và dùng hàng ngày để có hiệu quả cao nhất.

Cũng có thể lấy 2 – 3 lá cây đơn đỏ và lá khế, đem đi rửa sạch, để ráo nước rồi vò nát. Cho lá thuốc vào máy xay sinh tố xay nhuyễn. Sau đó dùng hỗn hợp trực tiếp đắp lên vị trí da bị tổn thương rồi cố định bằng bông gạc. Giữ thuốc đắp trong vòng 20 phút rồi rửa sạch bằng nước ấm.

Trị tiêu chảy lâu ngày

Chuẩn bị 1 miếng gừng nước và 15g lá đơn đỏ đã sao vàng. Đem các nguyên liệu đã chuẩn bị sắc với 600ml đến còn lại 200ml thì chia làm 3 lần uống trong ngày. Sử dụng thuốc hàng ngày đến khi tình trạng tiêu hóa diễn ra bình thường thì dừng thuốc.

Trị thấp khớp

Lá bạc thau (sao vàng), lá đơn tướng quân và lá cây đơn đỏ mỗi loại 12g; phắc ma, rễ kim lê mỗi loại 16g, lá thông 8g và dây kim ngân 10g. Đem các vị thuốc sắc cùng 600ml nước bằng lửa nhỏ cho đến khi còn 200ml. Chia nước thuốc dùng nhiều lần trong ngày và nên uống trước khi ăn. Sử dụng thuốc hàng ngày, sau 5 – 7 ngày các triệu chứng thấp khớp sẽ suy giảm hoàn toàn.

Trị bệnh viêm đại tràng bằng lá đơn đỏ

Lấy 20g lá cây đơn lá đỏ sao vàng, sắc với 1 lít nước đến còn lại 300ml thì thêm vài lát gừng vào. Chia nước thuốc uống nhiều lần trong ngày và tốt nhất khi uống thuốc còn ấm. Sử dụng nước thuốc hàng ngày các triệu chứng bệnh đại tràng giảm dần và ngăn ngừa nguy cơ biến chứng nặng.

Lưu ý khi sử dụng cây đơn lá đỏ

Người bị chứng khó đông máu hoặc hay chảy máu không nên dùng.

Tránh nhầm lẫn cây đơn lá đỏ với đơn hoa đỏ thuộc họ Cà phê và cây đơn tướng quân (khôi tía, cây lá khôi, khôi nhung).

Các bài thuốc đắp, ngâm rửa, tắm từ cây đơn lá đỏ chỉ thích hợp với những trường hợp bệnh nhẹ và chưa có hiện tượng bội nhiễm. Trong trường hợp tổn thương da xảy ra trên diện rộng và có dấu hiệu viêm, sưng nóng, đau nhức, bạn nên phối hợp với các biện pháp điều trị chuyên sâu được bác sĩ chỉ định.

Xích đồng nam - Vị thuốc quý cho sức khỏe

Kim tiền thảo - Đặc điểm, công dụng và bài thuốc trị bệnh

Ích mẫu - Vị thuốc quý cho phụ nữ