| Cây bồng bồng - Vị thuốc dân gian chữa hen, ho, viêm đường hô hấp Cây lức dây - Loại cỏ mọc hoang với nhiều công dụng chữa bệnh Cây lưỡi rắn - Loại cỏ mọc hoang với nhiều công dụng chữa bệnh |
Đặc điểm của cây thuốc mọi
Cây thuốc mọi có tên gọi khác là Cơm cháy, Tiếp cốt thảo, Tẩu mã phong, Anh hùng thảo…Tên khoa học Sambucus javanica Reinw. Ex Blume, thuộc họ Kim ngân/ Cơm cháy (Caprifoliaceae).
 |
Cây nhỏ cao 1,5 – 7 m. Cành nhẵn, màu lục nhạt. Lá mọc đối, mềm, thường có lá kèm.
Kép lông chim lẻ với 1 – 4 đôi lá chét không cuống hay cuống nhỏ, hình mác, phía cuống lệch, mép có răng cưa nhỏ, dài đến 4 – 7 cm, rộng 2,5 cm, nhẵn, cuống hơi có bẹ.
Hoa nhỏ màu trắng mọc thành xim kép giống một lần đường kính 10 – 30 cm, với 2 – 6 gọng chính, những gọng này chia đôi nhiều lần, mang hoa không cuống. Hoa mẫu 5, tràng hình bánh xe, bao phấn hướng ngoài.
Quả mọng hình cầu đường kính 2 – 3 mm chứa 2 – 3 hạt dẹt.
Cây ra hoa vào thàng 5 – 8 và sai quả vào tháng 9 – 11 hằng năm.
Toàn cây thuốc mọi được dùng làm thuốc.
Thu hái cây vào mùa hè thu. Sau đó đem rửa sạch, dùng trực tiếp hoặc phơi khô, bảo quản dùng dần.
Cây được tìm thấy ở Lào, Campuchia, những nước khác vùng nhiệt đới và á nhiệt đới, châu Á.
Tại nước ta, cây thuốc mọi mọc hoang tại bờ suối, ven rừng ở các tỉnh miền Bắc như Cao Bằng, Lai Châu, Lào Cai, Lạng Sơn,… Các tỉnh phía Nam cũng có loài thực vật này nhưng số lượng ít hơn.
Thành phần hóa học
Toàn cây chứa acid ursol, a-amyrin galmitate, camposterol, stigmasterol, tannin,…
Hoa chứa 0.03 – 0.14% tinh dầu (trong đó 66% là palmitic acid, 7.2% nalkanes), 0.7 – 3.5% flavonoid, isoquercitrin, 2.5% rutin, hyperoside, astragalin, alcohol,…
Lá chứa 0.042% glycoside cyanogenic.
Quả chứa isoquercetin, sambucyanin, rutin, 0.01% tinh dầu, đường hữu cơ (fructose và glucose),…
 |
Theo y học cổ truyền
Cơm cháy có vị đắng, tính ấm, hơi độc, có tác dụng lợi tiểu, tiêu phù, giảm đau.
Tại một số vùng người ta dùng cành và lá cây cơm cháy tắm cho phụ nữ mới sinh. Quả làm thuốc lọc máu, thông tiểu và nhuận tràng.
Hoa được dùng làm thuốc lợi tiểu, làm ra mồ hôi. Cơm cháy được dùng dưới dạng thuốc sắc, thuốc pha hay xông.
Quả dùng ngâm rượu, uống làm thuốc nhuận tẩy độc cơ thể, chữa lỵ và thấp khớp.
Vỏ dùng làm thuốc nhuận và thông tiểu.
Bài thuốc sử dụng cây thuốc mọi
Trị bong gân và khớp sưng đau
Lá cây cơm cháy và vài củ hành. Đem lá dược liệu cắt nhỏ, giã nát cùng với hành. Sau đó đem đắp lên chỗ đau nhức và băng lại, mỗi ngày thay thuốc 1 lần.
Trị tiểu tiện nhỏ giọt
Rễ cây cơm cháy 90 - 120g, dạ dày lợn 1 cái. Đem hầm dược liệu với dạ dày lợn cho mềm, thêm gia vị vào và chia thành nhiều lần ăn trong ngày.
 |
Tác dụng nhuận tràng, trị táo bón
Hoa, quả 15g hoặc vỏ cây 15 - 20g. Sắc lấy nước uống nhiều lần trong ngày. Chỉ sử dụng trong thời gian ngắn, ngưng bài thuốc khi quá trình đại tiện bình thường trở lại.
Sát khuẩn và giảm ngứa da
Lá cơm cháy tươi. Rửa sạch, nấu nước tắm hằng ngày. Bài thuốc này thường được áp dụng cho phụ nữ sau khi sinh nở.
Chữa bệnh ghẻ lở
Lá cây thuốc mọi 20g. Sắc lấy nước ngâm rửa vùng da bị tổn thương. Áp dụng bài thuốc liên tục trong vòng 5 ngày.
Bài thuốc trị chấn thương do té ngã
Rễ cây thuốc mọi 60g. Đun lấy nước uống, có thể dùng thêm lá tươi giã và đắp trực tiếp lên vùng bị đau nhức.
Trị viêm thận phù thũng
Toàn cây thuốc mọi 30 - 60g. Sắc lấy nước và uống khi thuốc còn ấm.
Trị đau nhức
Rễ (mùa lạnh) và cành lá (mùa nóng). Rễ giã nát còn cành lá đem sao cho nóng rồi xoa và đắp lên rốn của người bệnh. Ngoài ra, đem lá cây thuốc mọi hun cho nóng rồi trải lên chiếu cho người bệnh nằm sẽ giảm đau nhức.
 |
Lưu ý khi sử dụng cây thuốc mọi
Nên dùng theo liều lượng quy định. Cây thuốc mọi có chứa độc tính, sử dụng quá liều có thể gây nôn mửa, tiêu chảy, tiểu quá nhiều, buồn nôn, chóng mặt,…
Dược liệu chứa độc tính có thể gây tổn thương dạ dày, vì vậy cần tránh sử dụng cho người bị viêm loét dạ dày – tá tràng.
Thận trọng khi sử dụng bài thuốc uống cho phụ nữ mang thai và người đang cho con bú.
Cây thuốc mọi có tác dụng tăng cường miễn dịch, vì vậy cần cân nhắc trước khi sử dụng trong quá trình điều trị các bệnh lý tự miễn như viêm khớp dạng thấp, lupus ban đỏ hệ thống,…
Quả tươi của cây thuốc mọi chứa chất độc xyanua, có thể gây nôn ói và tiêu chảy. Vì vậy cần phơi khô, sắc hoặc ngâm rượu để giảm độc tính của thảo dược.
Vị thuốc cây cơm cháy có thể gây dị ứng ở một số người có cơ địa nhạy cảm. Nếu nhận thấy các triệu chứng bất thường, bạn nên ngưng áp dụng bài thuốc từ dược liệu này.
Tránh sử dụng đồng thời dược liệu với các thuốc tác động đến hệ miễn dịch, Lithium, các thuốc chuyển hóa ở gan như Ketoconazole, Lovastatin, Fexofenadine, Itraconazole,…
Thuốc mọi (cơm cháy) là dược liệu quý hiếm, đem lại nhiều công dụng hữu ích đối với sức khỏe. Tuy nhiên vị thuốc này có thể gây ra tương tác thuốc và làm phát sinh nhiều tác dụng không mong muốn. Vì vậy trước khi sử dụng, bạn nên tham vấn y khoa để dự phòng các trường hợp rủi ro.
 Cây mận - Loại cây ăn quả có nhiều tác dụng chữa bệnh |
 Cây thầu dầu - Tác dụng và lưu ý khi sử dụng |
 Cây bằng lăng - Vẻ đẹp thơ mộng và giá trị dược liệu |
