 |
| Trái bồ hòn với những công dụng bất ngờ. |
Trái bồ hòn đắng nơi rừng hoang bỗng thành quả ngọt
Bồ hòn có tên khoa học là sapindus saponaria L., thuộc họ sapindaceae. Cây bồ hòn còn được dân gian gọi trại là cây bòn hòn. Bồ hòn là dạng cây gỗ to, cao khoảng 5 đến 10 m hoặc hơn và thường rụng lá vào mùa khô. Bồ hòn có lá kép lông chim, mọc so le và có hoa lưỡng tính. Quả bồ hòn hình cầu, vỏ ngoài dày, có đường sống nổi rõ; quả khi chín thường nhăn nheo, màu vàng nâu và có hạt đen tròn. Mùa hoa bồ hòn thường rơi vào tháng 7-9 và mùa quả khoảng tháng 10-12.
Tại Việt Nam, bồ hòn phân bố rải rác hầu hết các tỉnh thuộc vùng núi thấp (thường dưới 1.000 m) và trung du, bao gồm các tỉnh Yên Bái, Bắc Giang, Nghệ An, Thái Nguyên, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Tuyên Quang, Thanh Hóa, Hà Tĩnh... Hiện nay, ở một số nơi, cây còn được trồng công nghiệp, làm nguyên liệu cho sản xuất trong nước và xuất khẩu.
Tất cả các bộ phận của cây bồ hòn đều có thể sử dụng. Lá, quả và hạt bồ hòn sử dụng bào chế dược phẩm, các sản phẩm mỹ phẩm hữu cơ; sản xuất nước gội đầu, nước giặt quần áo, nước tẩy rửa chén bát… có nguồn gốc tự nhiên. Gỗ bồ hòn khá chắc nên được sử dụng làm đồ nội thất và trong các công trình kiến trúc.
 |
| Cây bồ hòn phân bổ tại nhiều địa bàn vùng núi và trung du ở Việt Nam. |
Trái bồ hòn gây sốt với những giá trị bất ngờ
Quả bồ hòn giống hao hao giống quả nhãn. Khi chín, thịt quả mềm như đường mạch nha, có hoạt tính như xà phòng, được người dân nhiều nước Châu Á, trong đó có Việt Nam dùng làm xà phòng giặt áo quần, dầu gội đầu. Quả bồ hòn còn là nguyên liệu cho công nghiệp chế biến nhiều sản phẩm bảo vệ da, thuốc chữa bệnh, chất phụ gia công nghiệp và bột giặt.
Từ lâu đời nay, ông bà ta đã biết đến công dụng của quả bồ hòn trong làm sạch nên đã sử dụng làm nước tẩy rửa các vật dụng sinh hoạt trong gia đình. Cho đến khi người Nhật phát hiện trái bồ hòn của Việt Nam sử dụng tốt cho việc sản xuất công nghiệp các sản phẩm tẩy rửa hữu cơ, có nguồn gốc thiên nhiên thì cây bồ hòn mới thực sự trở nên có giá trị.
 |
| Quả bồ hòn chín trông giống quả nhãn. |
Các sản phẩm dầu gội đầu, nước rửa chén làm từ trái bồ hòn được nghiên cứu và sản xuất hàng hóa ngày càng nhiều trong nước và rất được người tiêu dùng biết đến, ưa chuộng. Các sản phẩm này đang thay thế dần chất tẩy rửa làm từ hóa chất vô cơ gây nguy hại cho môi trường và sức khỏe con người.
Bồ hòn không chỉ là "xà phòng tự nhiên" được dùng nhiều trong cuộc sống mà còn là vị thuốc có tác dụng trị bệnh. Bồ hòn có chứa saponin - chất hoạt tính bề mặt mạnh, trong hạt bồ hòn còn chứa 9%-10% dầu béo. Vì vậy, quả và lá bồ hòn có công dụng kháng khuẩn, tiêu viêm, tăng cường miễn dịch, làm tan máu bầm, hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường và các bệnh đường lý hô hấp...
Ngoài ra, quả bồ hòn còn có thể hỗ trợ điều trị các vấn đề da liễu; gội đầu bằng nước bồ hòn cũng giúp giảm gàu và nấm tóc. Dùng nước bồ hòn như sữa rửa mặt cũng hỗ trợ trị mụn nhờ đặc tính kháng khuẩn của các thành phần trong thịt quả . Vỏ cây bồ hòn dùng để diệt bọ, rận, chấy. Rễ bồ hòn sắc nước uống có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, điều trị cảm mạo, làm tan đờm, giảm ho. Hạt bồ hòn có tác dụng chữa hôi miệng, sâu răng...
 |
| Quả bồ hòn được phơi khô để sử dụng. |
Hiện nay, khi xu hướng sử dụng các sản phẩm từ thiên nhiên được nhiều người ưa chuộng, các loại cây như bồ kết, bồ hòn bắt đầu được quan tâm nhiều hơn. Đặc biệt, người tiêu dùng có thể tự bào chế một cách dễ dàng quả bồ hòn thành các sản phẩm để sử dụng vì bồ hòn được coi là nguyên liệu an toàn cho những người đam mê khám phá, thích tự tay tạo cho mình những sản phẩm chăm sóc da, chăm sóc tóc, nước tẩy rửa, vệ sinh... hữu cơ.
Bồ hòn ở nước ta đã được xuất khẩu đi một số nước trong khu vực châu Á như Nhật Bản, Hàn Quốc... và một vài nước thuộc châu Âu. Giá quả bồ hòn tại Việt Nam hiện dao động từ 300.000 - 400.000/kg. Lá bồ hòn được thu mua khoảng 120.000 - 150.000/kg tươi. Còn hạt bồ hòn giá khoảng 300.000 - 500.000/kg.
 |
| Hiện nay, quả bồ hòn tại Việt Nam đã được xuất khẩu đi nhiều nước và có giá trị kinh tế cao. |
Từ hiệu quả của cây bồ hòn, tại nhiều địa phương người dân đã trồng loại cây này để tăng nguồn thu nhập. Cây bồ hòn không kén đất, chịu được hạn, không chịu được úng, thường được trồng ở ven đường, nơi công cộng... Cây được nhân giống bằng hạt. Gieo hạt ở Vườn ươm vào mùa Xuân, đến tháng 8 – 9 hoặc tháng 2 – 3 năm sau, đánh đi trồng.
Khi trồng, người ta đào hố cách nhau 10 – 12m, kích thước hố tùy theo cây to nhỏ. Mỗi hố lót 10 – 15kg phân chuồng, phân rác. Trộn đều phân với đất rồi đặt cây, lèn gốc và tưới ẩm. Cần cắm cọc để giữ cho cây khỏi bị gió lay và rào xung quanh gốc để tránh trâu bò phá hoại.
Sau 10 – 15 ngày, cây ra rễ mới. Không cần chăm sóc nhiều. Thông thường, người ta sẽ dùng quả và hạt của cây bồ hòn. Đối với quả bồ hòn thì sẽ được thu hoạch vào mùa thu, có người để nguyên phơi khô, có người lại bỏ hạt rồi mới đem phơi. Quả bồ hòn sau khi hái về bạn có thể bóc bỏ hạt hoặc để nguyên cả hạt quả, hạt phơi khô cũng được dùng làm thuốc./.
