Cây bụp giấm - thức uống giải nhiệt, vị thuốc quý

Đặc điểm của cây bụp giấm

Cây bụp giấm (Hibiscus sabdariffa) còn có nhiều tên gọi khác như atiso đỏ, đay nhật, lạc thần hoa, là loài cây thuộc họ cẩm quỳ (Malvaceae).

Bụp giấm là cây 1 năm, có chiều cao khoảng 1,5 – 2m, phân nhánh chủ yếu gần gốc. Thân cây có màu tím nhạt đến tím đậm.

Lá bụp giấm nguyên, phiến lá có mép có răng cưa nhỏ. Gân lá màu tím đỏ, phiến lá màu xanh.

Hoa mọc ở nách lá, có tràng màu vàng, hồng hoặc màu tía, cuống rất ngắn.

Quả nang hình nón thuôn, dài khoảng 2cm, có lông bao phủ. Quả có 5 ngăn chứa 15 – 17 hạt. Quả khi chín dễ bị nứt, phát tán mạnh.

Cây ra hoa từ tháng 7 đến tháng 10.

Cây bụp giấm bắt nguồn từ Tây Phi, sau đó được đưa đến các châu lục khác trồng với mục đích là thực phẩm và làm thuốc chữa bệnh. Cây thường được thu hái vào tháng 9 - tháng 11 hàng năm, có thể dùng tươi hoặc phơi, sấy khô để dùng dần. bụp giấm dễ bị ẩm mốc nên cần bảo quản ở nơi khô thoáng, tránh mối mọt và môi trường ẩm thấp.

Cây bụp giấm là loài cây ưa sáng, chịu hạn tốt, phát triển được trên những vùng đất cằn cỗi. Ở nước ta, loài cây này thường mọc hoang ở các bãi đất khô cằn hoặc trồng để làm dược liệu, trong đó chủ yếu ở Hà Nội, Hải Dương, Hưng Yên.

Bộ phận dùng chủ yếu của bụp giấm là lá, hạt, đài hoa.

Thành phần hoá học

Thành phần hóa học chính của bụp giấm là:

Chiếm phần lớn là vitamin C, ngoài ra còn có các acid như acid citric, acid malic, acid tartaric và acid hibiscus.

Gossypetin và clorid hibiscin.

Flavonol glucosid hibiscitrin; hibiscetin; gossypitrin và sabdaritrin.

Oxalat Ca, gossypetin, anthocyanin.

Dầu, protein, chất xơ, chất khoáng, vitamin.

Theo y học cổ truyền

Theo đông y, hoa bụp giấm có tính vị (vị chua, tính mát), quy kinh (thành phần dược liệu được quy vào kinh can và đại trường), có nhiều tác dụng điều trị bệnh, trong đó chủ yếu được sử dụng trong điều trị các bệnh lý sau:

Giải độc gan, hỗ trợ điều trị các vấn đề về gan như viêm gan, xơ gan

Kích thích nhu động ruột, hỗ trợ tiêu hóa, phòng ngừa táo bón

Tăng cường miễn dịch, giúp chống lại các bệnh thông thường như cảm cúm, ho, viêm họng

Giảm cân, chữa béo phì nhờ một số thành phần có khả năng ức chế men amylase, giúp làm giảm khả năng hấp thụ đường và tinh bột

Giải rượu nhờ tác dụng ức chế khả năng hấp thụ của rượu vào máu

Hạ sốt và hạ huyết áp nhờ dịch ép có trong lá và đài hoa

Cải thiện rối loạn lipid máu, đái tháo đường

Giảm cholesterol toàn phần, giúp cải thiện tình trạng mỡ máu

Tăng khả năng bài tiết urê của thận, lợi tiểu

Dịch chiết methanol có trong hoa bụp giấm có khả năng ức chế một số tế bào ung thư ở trực tràng, miệng, gan

Thành phần trong đài hoa có khả năng chống co thắt cơ trơn, làm thư giãn tử cung

Dịch ép từ hạt bụp giấm có khả năng kháng khuẩn Salmonella typhi, Escherichia coli, Staphylococcus aureus, Bacillus subtilis, và một số loại nấm như Trichophyton, Aspergillus và Cryptococcus, vv.

Hỗ trợ điều trị các bệnh về mật, xơ cứng động mạch, một số vấn đề về thần kinh và tim

Liều dùng: 9 – 15g đài hoa sắc hoặc hãm nước uống.

Theo y học hiện đại

Dùng làm thực phẩm

Lá bụp giấm có vị chua, dùng làm thực phẩm (nấu canh chua).

Đài hoa cũng có vị chua làm gia vị thay giấm, nước giải khát, siro, làm mứt.

Bổ mắt, tim, thần kinh, tăng huyết áp, xơ cứng động mạch

Nước sắc hay hãm bụp giấm uống giúp hỗ trợ tiêu hóa và bổ mắt, bệnh tim, thần kinh, huyết áp cao, xơ cứng động mạch.

Nghiên cứu từ Rovesti và Griebel kết luận bụp giấm có tác dụng chữa xơ vữa động mạch và tính kháng khuẩn đường ruột.

Trị bệnh Scorbut

Lá, đài hoa và quả bụp giấm dùng trị bệnh scorbut.Phòng ngừa ung thư

Nghiên cứu của Malaysia cho kết quả nước ép từ bụp giấm tươi có tác dụng bổ dưỡng và phòng ngừa bệnh ung thư.

Nghiên cứu trên động vật thí nghiệm (không gây mê) cho thấy có tác dụng hạ huyết áp và làm chậm sự phát triển của khối u sarcoma 180 cấy ghép trên chuột.

Kích thích tiêu hóa và lợi gan mật

Ở Thái Lan, bụp giấm phơi khô và dùng để sắc uống giúp lợi tiểu hiệu quả và chữa sỏi thận. Lá và cành dùng để chữa ho, hạt dùng tốt cho dạ dày, bảo vệ dạ dày.

Ở Myanmar, hạt bụp giấm được dùng để phục hồi sức khỏe khi bị suy nhược.

Ở Đài Loan, hạt bụp giấm dùng để nhuận tràng nhẹ và thông tiểu.

Ở Philippin, rễ bụp giấm được xem là thuốc bổ, hỗ trợ tiêu hoá tốt hơn.

Kháng khuẩn

Dầu ép từ hạt bụp giấm tác dụng kháng khuẩn trên một số chủng vi khuẩn như Escherichia coli, Salmonella typhi, Bacillus subtilis, Corynebacterium pyogenes, Staphylococcus aureus… và có tác dụng kháng nấm trên một vài loài nấm: Aspergillus, Trichophyton, Cryptococcus…

Bài thuốc từ bụp giấm

Nhuận tràng, kích thích tiêu hóa và lợi gan mật

Chuẩn bị: Hoa bụp giấm khô 600g, Rượu 40 độ 3l, Mật ong 150ml.

Thực hiện: Sơ chế Hoa bụp giấm, loại bỏ bụi bẩn và phần bị hư. Ngâm bụp giấm với rượu và mật ong trong 10 ngày. Mỗi ngày trước bữa ăn, dùng 1 – 2 ly nhỏ để kích thích tiêu hóa.

Giảm ho

Chuẩn bị: Hoa bụp giấm tươi, đường.

Thực hiện: Hoa bụp giấm rửa sạch, để ráo và cho vào 1 chiếc bình sạch. Cứ 1 lớp bụp giấm thì thêm 1 lớp đường. Ngâm trong 15 ngày. Mỗi ngày dùng khoảng 30ml.

Hạ huyết áp, nhuận tràng, giải độc gan, thanh nhiệt và hạ cholesterol

Chuẩn bị: Hoa bụp giấm phơi khô 30 g, nước 700 ml.

Thực hiện: Hoa bụp giấm khô rửa sạch, hãm với 700ml nước sôi. Uống như trà (có thể thêm đường cho dễ uống).

Trà bụp giấm

Trà bụp giấm có tác dụng giải độc, thanh nhiệt, hạ huyết áp, lợi tiểu, nhuận tràng, giảm mỡ máu và giảm cân. Đầu tiên, bạn cần chuẩn bị nguyên liệu gồm 70 gram hoa bụp giấm tươi và 30 gram hoa bụp giấm khô. Sau đó, làm sạch toàn bộ hoa, cho vào ấm cùng với 650 - 700ml nước sôi, chắt lọc lấy phần nước, thêm ít đường, khuấy đều, có thể sử dụng thay thế cho nước trà.

Ngâm rượu hoa bụp giấm có tác dụng lợi mật, nhuận tràng, hỗ trợ hệ tiêu hóa

Đầu tiên, cần chuẩn bị 1kg hoa bụp giấm tươi hoặc 600gr ở dạng khô, 150ml mật ong, 3 lít rượu trắng 40 độ. Tiếp đến, làm sạch toàn bộ hoa, vớt cho ráo nước, cho toàn bộ vào bình thủy tinh. Cho mật ong với rượu trắng vào sao cho ngập hoa bụp giấm, sau 10 ngày ngâm là có thể sử dụng, mỗi lần uống một lượng 30ml.

Siro hoa bụp giấm có thể giúp phòng cảm cúm, hỗ trợ quá trình tiêu hóa

Đầu tiên, bạn cần chuẩn bị hoa bụp giấm tươi và một lọ đường. Sau đó, rửa sạch toàn bộ ho, cho hoa vào bình thủy tinh với một lượng đường vừa đủ sao cho cứ một lớp hoa có một lớp đường. Cuối cùng, đậy kín nắp bình và bảo quản nơi thoáng mát, sau 15 ngày là có thể sử dụng, mỗi lần uống hàm lượng 30ml.

Lưu ý khi sử dụng cây bụp giấm

Bụp giấm tốt cho sức khỏe nhưng nếu dùng quá 2g/ngày thì khả năng gây độc tính.

Chống chỉ định với các trường hợp dị ứng với thành phần của hoa bụp giấm.

Hoạt chất anthocyanin kém bền trong khi nấu ở nhiệt độ quá cao nên cần lưu ý khi chế biến.

Thận trọng đối với phụ nữ mang thai và cho con bú vì chưa có tài liệu chứng minh về độ an toàn của Bụp giấm.

Không sử dụng kết hợp hoa bụp giấm với các thuốc tân dược vì có thể gây tương tác thuốc và làm gia tăng tác dụng phụ

Cây bụng giấm là một loại dược liệu có mặt trong nhiều bài thuốc Đông y chữa bệnh khác nhau. Tuy nhiên, để tránh gây ra các tác dụng phụ không muốn, ảnh hưởng đến sức khỏe thì bạn cần nắm được cách sử dụng, tốt nhất nên nhờ sự tư vấn của bác sĩ, lương y có chuyên môn.

Những công dụng tuyệt vời của nấm lim xanh đối với sức khỏe

Cà tím - Thực phẩm vàng cho tim mạch và trí não

Dây cóc kèn - Vị thuốc quý trong Y học cổ truyền