Từ nhu cầu mưu sinh thành tinh hoa ẩm thực
Người dân Lập Thạch vẫn truyền nhau câu chuyện: vùng đất này xưa kia trũng thấp, mỗi năm chỉ cấy được một vụ lúa. Vào mùa mưa, đồng ruộng ngập trắng nước, cá tôm sinh sôi nhiều, ăn không xuể, bán lại chẳng đáng bao. Trước cảnh “cá nhiều hơn thóc”, người dân đã sáng tạo ra một cách bảo quản đặc biệt – muối cá với thính gạo để giữ ăn dần.
 |
| Cá thính không chỉ giúp người dân vượt qua những tháng ngày thiếu thốn mà còn gắn bó với từng bữa cơm, từng dịp lễ Tết. |
Cách làm tưởng như giản đơn, nhưng qua thời gian, món cá thính ấy đã trở thành một nghệ thuật chế biến, kết tinh sự khéo léo và kinh nghiệm cha truyền con nối. Cá thính không chỉ giúp người dân vượt qua những tháng ngày thiếu thốn mà còn gắn bó với từng bữa cơm, từng dịp lễ Tết, trở thành hương vị ký ức trong lòng mỗi người con Lập Thạch.
Để có được những mẻ cá thính ngon, khâu chọn nguyên liệu và chế biến phải thật cẩn trọng. Người dân nơi đây thường chọn các loại cá có vảy, thịt chắc như cá mè, cá trôi, cá chép, cá quả. Cá được làm sạch, bóp muối thật kỹ để khử tanh và giúp thịt săn chắc.
Quan trọng nhất chính là lớp thính gạo rang. Gạo được rang vàng, có khi thêm đậu tương hay ngô cho thơm bùi, rồi giã nhuyễn. Thính không chỉ tạo mùi hương đặc trưng mà còn giữ vai trò như “linh hồn” của món ăn, giúp cá lên men tự nhiên.
Người dân Lập Thạch có cách muối riêng: cá sau khi trộn thính được xếp vào chĩnh sành, lót mo cau, rồi dùng nan tre, rơm sạch nén chặt. Chĩnh được úp nghiêng để nước chảy ra, vài ngày sau lại xoay bình, thay lớp thính mới. Thường phải qua 3 lần thay thính thì cá mới thật sự ngấm vị, để được lâu mà không lo hỏng.
Khâu vệ sinh cũng là yếu tố quyết định. Dao, thớt, vại, chĩnh đều được tráng nước sôi, phơi khô. Người Lập Thạch tin rằng, sự tỉ mỉ và sạch sẽ chính là cái “đức” của nghề, nhờ đó mà cá thính nơi đây giữ được hương vị đặc trưng, khó lẫn.
Hương vị níu chân bao thế hệ
Thành phẩm là những miếng cá có màu vàng nâu óng ả, mùi thính thơm nức, vị chua thanh, mặn mòi, béo ngậy. Cá thính ngon nhất khi được rán giòn hoặc nướng than hoa. Chỉ cần một đĩa cá thính vàng ruộm bên bát cơm trắng, vài cọng rau sống, chấm nước mắm tỏi ớt cay nồng, người ta có thể cảm nhận trọn vẹn cái tinh túy của ẩm thực quê nhà.
 |
| Cá được làm sạch, bóp muối thật kỹ để khử tanh và giúp thịt săn chắc. |
Với người con xa quê, cá thính là hương vị ký ức. Mỗi lần trở về, được ngồi bên mâm cơm gia đình, thưởng thức miếng cá thính nóng hổi, họ như tìm lại tuổi thơ, tìm lại cái ấm áp ngày sum họp. Với du khách phương xa, đó là một trải nghiệm ẩm thực độc đáo, lạ lẫm mà quyến rũ, để rồi chỉ một lần thưởng thức là nhớ mãi.
Câu chuyện từ bếp quê đến thương hiệu OCOP
Ngày nay, nhiều gia đình ở Lập Thạch đã biến nghề muối cá thính thành sinh kế ổn định. Họ mạnh dạn sản xuất với quy mô lớn, đầu tư bao bì, nhãn mác, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm. Nhờ đó, có hộ mỗi năm thu về hàng trăm triệu đồng từ chính món ăn truyền thống.
Năm 2010, đặc sản cá thính Lập Thạch được Cục Sở hữu Trí tuệ cấp giấy chứng nhận bảo hộ nhãn hiệu. Những năm gần đây, sản phẩm này còn được công nhận là sản phẩm OCOP của tỉnh Vĩnh Phúc, mở ra cơ hội đưa cá thính vươn xa hơn ra thị trường, trở thành món quà quê đầy tự hào dành tặng bạn bè gần xa.
Dẫu cuộc sống hôm nay đã đổi thay, không ít gia đình vẫn giữ thói quen muối cá thính, coi đó là cách lưu giữ hồn quê, sợi dây nối quá khứ với hiện tại. Món ăn dân dã ấy không chỉ góp phần cải thiện thu nhập mà còn là minh chứng cho sự sáng tạo và tình yêu quê hương của người dân vùng trung du.
Trong làn khói bếp chiều đông, mùi cá thính nướng thơm nồng lan khắp gian nhà nhỏ, người ta nhận ra rằng: cá thính Lập Thạch không đơn thuần là một món ăn, mà là câu chuyện về đất và người, về sự gắn bó bền chặt với ruộng đồng, về bản sắc văn hóa không thể lẫn vào đâu. Món đặc sản này vẫn đang tiếp tục hành trình gìn giữ và lan tỏa, để mỗi lần nhắc tới vùng đất này, người ta lại nhớ đến một hương vị bình dị mà sâu sắc, đậm đà như chính tình người nơi đây.
 Gỏi cá Nam Ô - Tinh hoa ẩm thực và niềm tự hào của người dân Đà Nẵng |
 Ba món ẩm thực Hà Nội được vinh danh di sản quốc gia |
 Khám phá 6 món di sản quốc gia tại Hà Nội dịp Quốc khánh |
