Phương pháp sơ cứu say nắng, sốc nhiệt

Nắng nóng gay gắt kéo dài đang trở thành một phần "bình thường mới" trong mùa hè tại Việt Nam. Khi nhiệt độ môi trường tăng cao, cơ thể chúng ta phải làm việc cật lực hơn để duy trì thân nhiệt ổn định ở mức 37°C.

Tuy nhiên, khi việc điều hòa này thất bại, đặc biệt là khi tiếp xúc quá lâu dưới trời nắng hoặc ở trong môi trường nóng bức, các tình trạng nguy hiểm như say nắng, say nóng và đỉnh điểm là sốc nhiệt sẽ xảy ra.

Tiếp xúc quá lâu dưới trời nắng hoặc ở trong môi trường nóng bức, các tình trạng nguy hiểm như say nắng, say nóng và đỉnh điểm là sốc nhiệt sẽ xảy ra.

Đây không phải là những hiện tượng đơn thuần gây mệt mỏi. Chúng là các tình trạng y tế khẩn cấp có thể gây tổn thương não, suy đa tạng và đe dọa tính mạng. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu và thực hiện sơ cứu ban đầu trong "thời gian vàng" có thể quyết định sự sống còn của nạn nhân.

Nhận diện từ say nóng đến sốc nhiệt

Say nóng là tình trạng xảy ra khi cơ thể bị mất cân bằng thải nhiệt do hoạt động lâu trong môi trường có nhiệt độ cao. Nguyên nhân có thể do hoạt động thể lực nặng, thải nhiệt bị cản trở vì quần áo không thấm nước, môi trường có độ ẩm cao, thông gió kém, hoặc không bù đủ nước. Người cao tuổi và trẻ em là những đối tượng có nguy cơ cao do khả năng điều hòa thân nhiệt bị hạn chế.

Say nắng là tình trạng đặc thù hơn, xảy ra khi ánh nắng mặt trời chiếu trực tiếp vào vùng đầu, cổ, gáy, làm rối loạn trung tâm điều hòa thân nhiệt trong não. Tình trạng này thường gặp vào giữa trưa khi người dân ra đường không đội mũ, nón che chắn.

Cả hai tình trạng trên nếu không được can thiệp sẽ nhanh chóng tiến triển thành Sốc nhiệt. Theo BS.CKI Lý Gia Cường, khoa Cấp cứu, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM, sốc nhiệt xảy ra khi nhiệt độ cơ thể tăng vượt ngưỡng 40 độ C, gây tổn thương nghiêm trọng cho não và các cơ quan nội tạng.

Để nhận diện mức độ nguy hiểm, ThS. Nguyễn Minh Hiếu, Trung tâm Cấp cứu A9, Bệnh viện Bạch Mai, cho biết các triệu chứng có thể được chia thành hai cấp độ rõ rệt:

Ở mức độ nhẹ, người bị say nắng, say nóng có biểu hiện mệt mỏi, khát nước, chóng mặt, tăng nhịp tim, nhịp thở, đánh trống ngực và chuột rút.

Ở mức độ nặng, nạn nhân sẽ thấy đau đầu dữ dội, khó thở tăng dần, buồn nôn hoặc nôn, liệt nửa người, co giật, bất tỉnh, hôn mê, trụy tim mạch và có thể tử vong.

Sốc nhiệt không phải hiện tượng mệt mỏi như một cơn say nắng thông thường mà là tình huống cấp cứu cần xử trí ngay.

Việc nắm rõ các triệu chứng này giúp bạn hành động nhanh chóng, tránh để tình trạng của nạn nhân diễn biến xấu đi.

Quy trình sơ cứu vàng và những sai lầm chết người cần tránh

Khi xác định một người có dấu hiệu bị say nắng hoặc sốc nhiệt, hãy bình tĩnh và thực hiện ngay lập tức các bước sơ cứu sau. Mỗi phút giây đều quý giá.

Di chuyển nạn nhân ra khỏi môi trường nóng, đây là ưu tiên số một. Ngay lập tức đưa nạn nhân ra khỏi nơi có nắng gắt, khỏi căn phòng nóng bức hoặc bất kỳ khu vực nhiệt độ cao nào. Đưa họ vào nơi có bóng râm, có điều hòa, hoặc ít nhất là nơi thoáng đãng, có gió.

Hãy nới lỏng hoặc cởi bỏ bớt quần áo không cần thiết trên người nạn nhân để giúp cơ thể giải phóng nhiệt. Sau đó, áp dụng đồng thời nhiều phương pháp làm mát để hạ thân nhiệt càng nhanh càng tốt:

Dùng khăn ướt nhúng nước mát (không dùng nước đá lạnh) lau khắp cơ thể, đặc biệt là các vùng như nách, bẹn, cổ và lưng.

Phun sương nước mát lên người nạn nhân.

Dùng quạt tay, quạt điện hoặc bất cứ thứ gì có thể tạo ra luồng gió để quạt liên tục, giúp nước trên da bay hơi và hạ nhiệt nhanh hơn.

Đặt các túi nước mát hoặc khăn ẩm lên vùng cổ, nách và bẹn. Đây là những vị trí có nhiều mạch máu lớn gần da, giúp quá trình làm mát hiệu quả hơn.

Nếu nạn nhân hoàn toàn tỉnh táo và có thể nuốt được, hãy cho họ uống từng ngụm nhỏ nước mát. Lựa chọn tốt nhất là dung dịch oresol hoặc nước có pha một chút muối. Tuyệt đối không cho nạn nhân uống nước nếu họ đang lú lẫn, nôn mửa hoặc bất tỉnh vì có nguy cơ cao bị sặc vào phổi. Cũng cần tránh xa các loại đồ uống chứa caffeine hoặc cồn vì chúng có thể làm tình trạng mất nước trầm trọng hơn.

Trong suốt quá trình sơ cứu, hãy liên tục theo dõi tình trạng của nạn nhân và gọi cấp cứu 115 ngay lập tức nếu nạn nhân có bất kỳ dấu hiệu nào ở mức độ nặng đã nêu trên (đau đầu dữ dội, khó thở, co giật, bất tỉnh...). Ngay cả khi nạn nhân có vẻ đã hồi phục, họ vẫn cần được nhân viên y tế thăm khám.

Những sai lầm phổ biến nhưng cực kỳ nguy hiểm cần tránh

Bác sĩ Lý Gia Cường cảnh báo: "Sốc nhiệt không phải hiện tượng mệt mỏi như một cơn say nắng thông thường mà là tình huống cấp cứu cần xử trí ngay". Nhiều người bị sốc nhiệt không được cấp cứu kịp thời đúng cách, thay vào đó được đắp khăn lạnh, cho uống nước, vô tình làm mất "thời gian vàng" cứu sống.

Không dùng thuốc hạ sốt, các loại thuốc như Paracetamol hay Ibuprofen không có tác dụng trong trường hợp sốt do say nắng, thậm chí còn có thể gây hại cho gan và thận vốn đang bị ảnh hưởng.

Việc hạ nhiệt đột ngột bằng nước đá lạnh có thể gây co mạch ngoại vi, làm chậm quá trình thải nhiệt và khiến tình trạng tồi tệ hơn. Chỉ nên dùng nước mát.

Không cạo gió, đánh gió, đây là phương pháp phản khoa học trong trường hợp này, có thể gây tổn thương cơ và làm tình trạng rối loạn thân nhiệt thêm trầm trọng.

Hãy để không gian xung quanh nạn nhân được thông thoáng, giúp quá trình lưu thông không khí và hạ nhiệt diễn ra tốt hơn.

Say nắng và sốc nhiệt là những kẻ thù thầm lặng nhưng vô cùng nguy hiểm trong mùa hè. Bằng cách trang bị kiến thức để chủ động phòng tránh, nhận biết sớm các dấu hiệu cảnh báo và nắm vững quy trình sơ cứu, bạn không chỉ bảo vệ được bản thân mà còn có thể cứu sống những người xung quanh.

Hãy xem việc này như một kỹ năng cần thiết và chia sẻ rộng rãi để cùng nhau xây dựng một cộng đồng an toàn hơn trước những thách thức của biến đổi khí hậu.

Nắng nóng cực đoan: "Kẻ thù" thầm lặng của trái tim và cách phòng vệ hiệu quả

"Sát thủ" mang tên nắng nóng: Nguy cơ đột quỵ tăng vọt mỗi độ C

Những sai lầm khi tắm ngày nắng nóng có thể gây đột quỵ