| Cơ hội Halal và bước chuyển cần thiết của hàng Việt FTA mở rộng đường cho hàng Việt vươn xa Thương hiệu Việt lan tỏa tại châu Á qua Tuần hàng Việt Nam 2025 |
Nhiều rào cản khiến hàng Việt chững bước
 |
| Than đá là một trong những mặt hàng chiến lược Việt Nam nhập khẩu từ Nga, phản ánh mối quan hệ bổ sung giữa hai nền kinh tế. |
Trong nỗ lực đa dạng hóa thị trường, Nga và Belarus đang nổi lên là hai thị trường quan trọng đối với doanh nghiệp Việt Nam. Với vị trí chiến lược trong khu vực Á Âu và mối quan hệ hợp tác truyền thống lâu đời, cả hai quốc gia đều được xem là điểm đến tiềm năng cho hàng hóa Việt. Tuy nhiên, hành trình vươn tới các thị trường này không hề bằng phẳng.
Doanh nghiệp Việt hiện đang phải đối mặt với hàng loạt rào cản đáng kể: từ khác biệt ngôn ngữ, tiêu chuẩn kỹ thuật, quy định pháp lý đến chi phí logistics cao do phải trung chuyển qua nước thứ ba. Thêm vào đó là sự thiếu hụt hệ thống phân phối tại bản địa cũng như hạn chế trong khâu xây dựng thương hiệu và tiếp cận thị trường.
Tại hội thảo trực tuyến “Xúc tiến thương mại sang thị trường châu Âu” tổ chức ngày 24/6 tại Hà Nội, ông Hoàng Minh Chiến – Phó Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) – nhận định: Nga và Belarus là hai thị trường giữ vai trò trọng điểm trong chiến lược xuất khẩu dài hạn của Việt Nam. Sự tham gia của cả hai nước trong Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam – Liên minh Kinh tế Á Âu (EAEU) mở ra cơ hội lớn cho doanh nghiệp Việt, thông qua việc cắt giảm thuế quan, đơn giản hóa thủ tục hải quan và tăng cường đầu tư song phương.
Mặc dù vậy, thực tế cho thấy việc triển khai còn gặp nhiều vướng mắc. Không ít doanh nghiệp thiếu thông tin thị trường cập nhật, thiếu nguồn lực về nhân sự có kinh nghiệm quốc tế và gặp khó trong việc bảo vệ quyền lợi khi phát sinh tranh chấp thương mại. Bên cạnh đó, khoảng cách địa lý xa và chi phí vận chuyển cao cũng là những yếu tố khiến doanh nghiệp Việt dè dặt khi mở rộng sang khu vực này.
Dù tổng kim ngạch thương mại Việt – Nga năm 2024 đạt 4,59 tỷ USD, tăng hơn 26% so với năm 2023, và riêng 4 tháng đầu năm 2025 đã đạt 1,57 tỷ USD, vẫn còn nhiều ngành hàng chưa được khai thác hết tiềm năng. Các mặt hàng xuất khẩu chủ lực như thủy sản, cà phê, chè, hàng dệt may, điện thoại và linh kiện điện tử vẫn còn dư địa lớn để mở rộng thị phần.
Ở chiều ngược lại, Việt Nam nhập khẩu từ Nga những mặt hàng chiến lược như phân bón, than đá, dầu mỏ, máy móc thiết bị – cho thấy sự bổ sung tự nhiên giữa hai nền kinh tế. Trong khi đó, Belarus – với tổng kim ngạch thương mại song phương chỉ gần 60 triệu USD trong năm 2024 – đang bắt đầu thu hút sự quan tâm của doanh nghiệp Việt sau một loạt tín hiệu tích cực: hai nước thiết lập quan hệ đối tác chiến lược từ tháng 5/2025 và hiệp định miễn thị thực chính thức có hiệu lực từ ngày 30/1/2025.
Những bước đi ngoại giao này không chỉ giúp rút ngắn khoảng cách tiếp cận thị trường mà còn tạo nền tảng vững chắc để thúc đẩy xuất khẩu các nhóm hàng mới như thực phẩm chức năng, thiết bị điện tử, giày dép, dệt may và sản phẩm nông nghiệp chế biến.
Quy tắc xuất xứ là chìa khóa mở lối
 |
| Doanh nghiệp Việt giới thiệu sản phẩm tại hội chợ quốc tế nhằm quảng bá thương hiệu và mở rộng thị trường tại khu vực Á Âu. |
Muốn tận dụng triệt để ưu đãi từ FTA Việt Nam – EAEU, doanh nghiệp không thể bỏ qua yếu tố mang tính quyết định: quy tắc xuất xứ hàng hóa. Theo bà Trần Thanh Bình – Trưởng phòng Xuất xứ hàng hóa, Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), giấy chứng nhận xuất xứ C/O mẫu EAV đóng vai trò như tấm hộ chiếu thương mại, giúp hàng Việt khẳng định nguồn gốc và được hưởng thuế suất ưu đãi.
Hiệp định FTA có hiệu lực từ năm 2016, cắt giảm tới 90% dòng thuế giữa các nước thành viên. Để được hưởng ưu đãi thuế quan, doanh nghiệp phải đáp ứng đúng các tiêu chí xuất xứ đã được quy định rõ trong hệ thống pháp lý Việt Nam, gồm các thông tư hướng dẫn như Thông tư 05/2018/TT-BCT, Thông tư 21/2016/TT-BCT và Thông tư 01/2024/TT-BCT. Trong đó, các tiêu chí quan trọng nhất là: WO (hàng hóa có xuất xứ thuần túy), PE (gia công đáng kể), CTC (chuyển đổi mã HS) và VA (giá trị gia tăng đạt tỷ lệ tối thiểu).
Đặc biệt, nguyên tắc cộng gộp khu vực (accumulation) được xem là một lợi thế quan trọng. Theo đó, nếu doanh nghiệp sử dụng nguyên liệu từ một nước thành viên trong khối EAEU (chẳng hạn Nga) và tiến hành gia công tại Việt Nam, sau đó xuất khẩu sang Belarus, thì vẫn có thể được công nhận là hàng hóa có xuất xứ Việt Nam nếu đáp ứng điều kiện sản xuất tối thiểu. Điều này không chỉ giúp tiết kiệm chi phí mà còn nâng cao tỷ lệ nội địa hóa trong khu vực.
Quy trình xin cấp C/O mẫu EAV cũng đã được thiết kế linh hoạt. Doanh nghiệp có thể nộp hồ sơ trước, tại thời điểm xuất khẩu hoặc trong vòng 12 tháng kể từ ngày giao hàng. Hồ sơ bao gồm hợp đồng thương mại, hóa đơn, vận đơn, bảng kê nguyên phụ liệu và mô tả quy trình sản xuất. Đối với các trường hợp đặc biệt như thất lạc chứng từ, cần bản sao chứng thực hoặc điều chỉnh thông tin, cũng đều có hướng dẫn cụ thể.
Trong bối cảnh chuỗi cung ứng ngày càng toàn cầu hóa, việc sử dụng hóa đơn nước thứ ba là tương đối phổ biến. Miễn là doanh nghiệp khai báo minh bạch, chứng từ đầy đủ và chứng minh được luồng vận chuyển rõ ràng, thì vẫn đủ điều kiện để hưởng ưu đãi theo Hiệp định.
Theo bà Bình, để tối ưu hóa lợi ích từ FTA, doanh nghiệp Việt nên đầu tư xây dựng đội ngũ nhân sự chuyên trách về quy tắc xuất xứ, đồng thời chủ động phối hợp với các phòng quản lý C/O tại địa phương để được tư vấn, kiểm tra và hỗ trợ kịp thời. Ngoài ra, cần thường xuyên cập nhật các quy định mới liên quan đến PSR (Product Specific Rules – quy tắc xuất xứ theo từng sản phẩm) và các điều chỉnh kỹ thuật từ phía Bộ Công Thương cũng như các cơ quan trong khối EAEU.
Không chỉ dừng ở khâu thủ tục, doanh nghiệp còn cần tăng cường hợp tác với các Thương vụ Việt Nam tại Nga và Belarus – từ việc xác minh đối tác, khảo sát thị trường, đàm phán hợp đồng đến giải quyết tranh chấp thương mại. Việc chủ động tiếp cận thị trường theo hướng chiến lược sẽ là yếu tố then chốt giúp hàng Việt vượt qua rào cản và khẳng định chỗ đứng tại những thị trường khó tính nhưng nhiều triển vọng này.
