Luật mới về tiêu chuẩn – quy chuẩn: Bệ đỡ cho hàng Việt vươn ra toàn cầu

Quốc hội thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật. Ảnh: Quochoi.vn.

Nâng tầm tiêu chuẩn quốc gia

Một trong những thay đổi căn bản của Luật là hệ thống hóa và làm rõ khái niệm, phạm vi, nguyên tắc áp dụng, cũng như cách thức công bố tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật.

Điều 3 được sửa đổi, mở rộng, quy định rõ 23 khái niệm cơ bản như “tiêu chuẩn”, “quy chuẩn kỹ thuật”, các hoạt động thử nghiệm, giám định, đánh giá sự phù hợp, công bố hợp chuẩn-hợp quy và tổ chức đánh giá sự phù hợp.

Đáng chú ý, Luật xác định rõ tiêu chuẩn mang tính tự nguyện, còn quy chuẩn kỹ thuật là bắt buộc và chỉ có một quy chuẩn kỹ thuật quốc gia áp dụng thống nhất cho một sản phẩm, trừ khi có quy định đặc thù khác. Điều này chấm dứt tình trạng mỗi ngành, mỗi địa phương áp dụng các tiêu chuẩn, quy chuẩn riêng biệt gây mâu thuẫn, chồng chéo, khó khăn cho doanh nghiệp.

Luật cũng lần đầu tiên luật hóa khái niệm “hàng rào kỹ thuật trong thương mại”, góp phần làm rõ giới hạn và nguyên tắc xây dựng, áp dụng tiêu chuẩn không trở thành rào cản bất hợp lý trong bối cảnh Việt Nam hội nhập sâu rộng với các FTA.

Xã hội hóa công tác tiêu chuẩn hóa

Với mục tiêu xây dựng hạ tầng chất lượng đồng bộ và hiện đại, Luật 2025 mở rộng khung chính sách và nguyên tắc quản lý nhà nước trong lĩnh vực tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật. Điều 6 nêu rõ: Nhà nước định hướng - thị trường chủ đạo - doanh nghiệp trung tâm - xã hội tham gia, thể hiện tư duy cải cách thể chế mạnh mẽ, chú trọng thúc đẩy đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Điều 7 và 7a thiết lập hệ thống chính sách cụ thể nhằm tăng cường đầu tư ngân sách, hỗ trợ nghiên cứu, phát triển tổ chức đánh giá sự phù hợp, đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, xây dựng văn hóa tiêu chuẩn trong cộng đồng và tôn vinh đóng góp của tổ chức, cá nhân. Bộ Khoa học và Công nghệ được giao là đầu mối quản lý thống nhất, xây dựng Chiến lược tiêu chuẩn quốc gia và điều phối cam kết quốc tế về hàng rào kỹ thuật.

Đáng chú ý, Luật cho phép mở rộng hình thức hợp tác công - tư trong phát triển dịch vụ tiêu chuẩn, khuyến khích hiệp hội, doanh nghiệp và người Việt Nam ở nước ngoài tham gia xây dựng tiêu chuẩn quốc gia.

Quy định về chiến lược tiêu chuẩn quốc gia

Một điểm mới nổi bật trong Luật là quy định về xây dựng Chiến lược tiêu chuẩn quốc gia tại Điều 8a. Đây là công cụ mang tính dài hạn nhằm định hướng tổng thể, đồng bộ hóa hạ tầng tiêu chuẩn kỹ thuật, tích hợp từ trung ương đến địa phương, gắn với các mục tiêu phát triển bền vững, chuyển đổi số và hội nhập quốc tế. Chiến lược nhấn mạnh đến các tiêu chuẩn phục vụ công nghệ chiến lược, xuất khẩu sản phẩm công nghệ cao, xây dựng tiêu chuẩn hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế, từ đó góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Trong xu thế chuyển đổi số toàn diện, Luật bổ sung Điều 8c quy định về Cơ sở dữ liệu quốc gia về tiêu chuẩn, đo lường và chất lượng - một nền tảng số thống nhất, hiện đại, kết nối với các hệ thống dữ liệu khác của Chính phủ. Đây sẽ là công cụ hỗ trợ quan trọng cho quản lý nhà nước, cho phép truy cập công khai dữ liệu tiêu chuẩn, tổ chức đánh giá sự phù hợp, công bố hợp chuẩn - hợp quy, và quản lý phương tiện đo. Điều này không chỉ giúp tiết kiệm chi phí, giảm thiểu thủ tục hành chính mà còn góp phần nâng cao hiệu quả giám sát và quản lý nhà nước, hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận thông tin kỹ thuật một cách minh bạch, kịp thời.

Luật mới đã khắc phục tình trạng chậm cập nhật của hệ thống tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật bằng việc quy định rõ kế hoạch xây dựng, rà soát, sửa đổi tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật (Điều 14, Điều 19, Điều 29, Điều 35). Tất cả được gắn với các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế.

Đặc biệt, trong trường hợp khẩn cấp như thiên tai, dịch bệnh hoặc yêu cầu bảo vệ an ninh, quốc phòng, quy trình xây dựng tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật có thể được áp dụng theo thủ tục rút gọn (Điều 17, Điều 32), giúp phản ứng nhanh với tình huống thực tế.

Luật bổ sung 2 điều khoản hoàn toàn mới: Điều 11a và 27a, quy định quyền và trách nhiệm của tổ chức, cá nhân tham gia xây dựng tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật. Đây là bước tiến quan trọng trong dân chủ hóa quá trình xây dựng văn bản kỹ thuật, đồng thời tạo cơ hội để doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề, chuyên gia kỹ thuật và người tiêu dùng trực tiếp đóng góp ý kiến và sáng kiến. Các cá nhân, tổ chức có thành tích xuất sắc trong công tác này còn được ưu tiên xét tặng giải thưởng khoa học công nghệ và các ưu đãi khác, thể hiện chính sách khuyến khích rõ ràng từ Nhà nước.

Luật đã sửa đổi toàn diện Chương IV, trong đó quy định lại toàn bộ nội dung về đánh giá sự phù hợp, chứng nhận hợp chuẩn, công bố hợp quy… Các quy định mới (Điều 40 đến 45, 48, 50–52) nhấn mạnh yêu cầu minh bạch, công bằng, không phân biệt đối xử giữa sản phẩm nội địa và nhập khẩu; bảo mật thông tin và kết quả đánh giá; tôn trọng quyền lựa chọn của doanh nghiệp về tổ chức chứng nhận. Đặc biệt, Luật cho phép đánh giá sự phù hợp có thể thực hiện bởi tổ chức trong nước, quốc tế hoặc tự thực hiện, tạo ra cơ chế linh hoạt, giảm chi phí cho doanh nghiệp nhưng vẫn bảo đảm tính nghiêm ngặt về kỹ thuật.

Điều 57 về thừa nhận lẫn nhau kết quả đánh giá sự phù hợp cũng là một nội dung rất đáng chú ý. Việt Nam sẽ tiếp tục mở rộng các thỏa thuận công nhận lẫn nhau (MRA) và cho phép thừa nhận đơn phương kết quả đánh giá của các tổ chức uy tín quốc tế. Điều này giúp giảm rào cản kỹ thuật, tiết kiệm thời gian và chi phí kiểm nghiệm lại khi xuất - nhập khẩu sản phẩm, đồng thời củng cố niềm tin của thị trường quốc tế đối với hàng hóa Việt Nam.

Luật đã bãi bỏ 12 điều và một chương (Chương VI), đồng thời thay thế hoặc điều chỉnh hàng loạt thuật ngữ và điều khoản không còn phù hợp, như bỏ cụm từ “hiệu chuẩn”, thay thế “chứng nhận” bằng “đánh giá”… Điều này thể hiện quyết tâm tinh giản bộ máy pháp lý, đồng thời làm rõ vai trò, chức năng của từng chủ thể liên quan, bảo đảm luật dễ hiểu, dễ thực thi.

Tạo điều kiện cho các chuyên gia, doanh nghiệp FDI vào xây dựng các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật