| Cơ hội Halal và bước chuyển cần thiết của hàng Việt Luật mới về tiêu chuẩn – quy chuẩn: Bệ đỡ cho hàng Việt vươn ra toàn cầu Niềm tin hàng Việt từ minh bạch số hóa |
Cơ hội rộng mở nhưng tận dụng chưa tương xứng
 |
| Doanh nghiệp tập trung đóng gói đơn hàng xuất khẩu theo đơn đặt hàng từ thị trường FTA, nỗ lực tận dụng các ưu đãi thuế quan. |
Tính đến năm 2025, Việt Nam đã ký kết và đang đàm phán tổng cộng 20 Hiệp định thương mại tự do, trong đó 16 FTA đã đi vào thực thi. Đây là những cam kết mở cửa thị trường có độ bao phủ rộng lớn, kết nối Việt Nam với hơn 60 quốc gia và vùng lãnh thổ – chiếm gần 90% GDP toàn cầu. Đặc biệt, các FTA thế hệ mới như CPTPP, EVFTA hay UKVFTA được xem là “cú hích” quan trọng, tạo điều kiện cho doanh nghiệp tiếp cận các thị trường có yêu cầu khắt khe về tiêu chuẩn chất lượng, môi trường và lao động.
Hiệu ứng tích cực từ các FTA đã được ghi nhận rõ nét. Năm 2022, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam lần đầu vượt mốc 730 tỷ USD, trong đó xuất khẩu đạt 371,3 tỷ USD. Dù năm 2023 chứng kiến sự suy giảm chung của thương mại toàn cầu, xuất khẩu của Việt Nam vẫn đạt 355 tỷ USD. Đặc biệt, năm 2024 ghi dấu ấn mới với tổng giá trị xuất nhập khẩu gần 800 tỷ USD, riêng xuất khẩu đạt khoảng 406 tỷ USD.
Theo Bộ Công Thương, kim ngạch xuất khẩu sang phần lớn các quốc gia đã ký FTA đều tăng trưởng mạnh, nhiều mặt hàng tăng trên 30% – cao hơn hẳn mức trung bình 20%. Điều này giúp Việt Nam đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, giảm phụ thuộc vào một số thị trường truyền thống và mở rộng cơ hội tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.
Tuy nhiên, mức độ tận dụng FTA vẫn chưa tương xứng với tiềm năng. Đại diện một doanh nghiệp xuất khẩu nông sản thẳng thắn cho rằng, dù các hiệp định đã mở ra cánh cửa thị trường rộng lớn, nhưng rào cản kỹ thuật, thiếu thông tin và năng lực nội tại yếu khiến doanh nghiệp khó tiếp cận các ưu đãi thuế quan. Nhận định này cũng được nhiều chuyên gia kinh tế đồng tình, đặc biệt là đối với khối doanh nghiệp nhỏ và vừa – lực lượng chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế nhưng vẫn còn khá mơ hồ về quy tắc xuất xứ, chứng nhận và các điều kiện kỹ thuật đi kèm.
Thống kê cho thấy, dù một số mặt hàng chủ lực như giày dép, dệt may, sắt thép hay ô tô tải có tỷ lệ sử dụng C/O trong FTA từ 92–100%, nhưng giá trị xuất khẩu thực tế vẫn chưa cao. Đồng thời, doanh nghiệp còn thường xuyên đối mặt với các vụ kiện chống bán phá giá và chống trợ cấp – những thách thức không dễ vượt qua khi thiếu đội ngũ pháp lý chuyên nghiệp và sự hỗ trợ từ hiệp hội ngành hàng.
Chủ động nâng cao năng lực cạnh tranh
 |
| Doanh nghiệp rà soát hồ sơ xuất khẩu và quy tắc xuất xứ để đảm bảo tuân thủ cam kết trong các hiệp định thương mại tự do. |
Mục tiêu xuất khẩu năm 2025 được Bộ Công Thương đặt ra ở mức 450 tỷ USD, tương ứng với mức tăng trưởng khoảng 12% – một chỉ tiêu đầy tham vọng trong bối cảnh kinh tế toàn cầu vẫn chưa phục hồi hoàn toàn. Theo ông Trần Thanh Hải – Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, bên cạnh nỗ lực từ Nhà nước, các doanh nghiệp cần tích cực nâng cao hiểu biết và khả năng vận dụng các FTA, đặc biệt là về tiêu chuẩn kỹ thuật, an toàn thực phẩm, lao động và môi trường.
Giới chuyên gia khuyến nghị cần tăng cường phối hợp giữa cơ quan quản lý và cộng đồng doanh nghiệp. Việc tổ chức các chương trình tập huấn chuyên sâu, hỗ trợ thông tin thị trường, hướng dẫn áp dụng quy tắc xuất xứ và chuẩn bị năng lực ứng phó với các biện pháp phòng vệ thương mại cần được đẩy mạnh và thực hiện thường xuyên.
Theo TS. Nguyễn Thị Thu Trang – Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI), doanh nghiệp không thể chỉ trông chờ vào ưu đãi thuế quan. Để có chỗ đứng vững chắc tại các thị trường FTA, đặc biệt là EU – nơi ngày càng siết chặt các yêu cầu liên quan đến phát triển bền vững và tiêu chuẩn xanh – doanh nghiệp Việt cần đầu tư cho đổi mới công nghệ, cải tiến mẫu mã, truy xuất nguồn gốc và đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn về lao động và môi trường. “Bên cạnh đó, việc tham gia các hiệp hội ngành hàng sẽ giúp doanh nghiệp tiếp cận nhanh hơn với thông tin, kịp thời xử lý rào cản kỹ thuật và tăng cường khả năng ứng phó trước các vụ kiện thương mại” – bà Trang nhấn mạnh.
FTA không chỉ là “tấm vé thông hành” vào các thị trường lớn, mà còn là phép thử quan trọng cho năng lực cạnh tranh và khả năng thích ứng của doanh nghiệp Việt Nam. Nếu không kịp thời nâng cấp tư duy, chuẩn hóa sản phẩm và hành động quyết liệt, doanh nghiệp có thể sẽ bị bỏ lại phía sau ngay trên sân chơi mà mình có quyền tham dự.
