 |
| Việc tận dụng tối đa lợi thế từ quy tắc xuất xứ để hưởng ưu đãi thuế quan vẫn còn nhiều tiềm năng chưa được khai thác đầy đủ. |
Thách thức trong việc tận dụng ưu đãi CPTPP
Sau hơn sáu năm triển khai, Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) đã trở thành công cụ quan trọng giúp hàng hóa Việt Nam tăng trưởng xuất khẩu và mở rộng thị phần tại các nước thành viên. Năm 2024, kim ngạch thương mại hai chiều giữa Việt Nam và thị trường CPTPP đạt 102,1 tỷ USD, tăng 6,8% so với năm 2023. Riêng xuất khẩu trong 5 tháng đầu năm 2025 đạt gần 27,2 tỷ USD, tăng 22,6% so với cùng kỳ, cho thấy hiệu quả tích cực của hiệp định.
Tuy nhiên, việc tận dụng tối đa lợi thế từ quy tắc xuất xứ để hưởng ưu đãi thuế quan vẫn còn nhiều tiềm năng chưa được khai thác đầy đủ. Kim ngạch hàng hóa được cấp C/O mẫu CPTPP tăng từ 0,7 tỷ USD năm 2019 (chiếm 2% tổng kim ngạch xuất khẩu sang CPTPP) lên gần 5 tỷ USD năm 2024, tương đương 8,8%, nhưng nhìn chung vẫn thấp hơn các FTA khác như EVFTA hay UKVFTA. Nguyên nhân chủ yếu là nhiều nước thành viên CPTPP cũng đã tham gia các hiệp định thương mại khác, khiến doanh nghiệp có nhiều lựa chọn về ưu đãi thuế quan.
Tỷ lệ sử dụng C/O tại các thị trường mới như Mexico, Canada hay Peru ghi nhận mức tăng mạnh. Tại Mexico, tỷ lệ kim ngạch xuất khẩu có C/O tăng từ 7% năm 2019 lên 47% năm 2024, với các mặt hàng thủy sản đạt 70–80%, da giày trên 80%. Tại Canada, các nhóm hàng như vali, túi xách, thủ công mỹ nghệ và thủy sản đạt tỷ lệ cấp C/O từ 42–45% đến 80% tùy mặt hàng. Trong khi đó, tại Nhật Bản, hàng hóa Việt Nam có tới 4 lựa chọn FTA (AJCEP, VJEPA, RCEP, CPTPP), nên tỷ lệ dùng C/O CPTPP chỉ khoảng 3%, nhưng tổng cộng 50% kim ngạch xuất khẩu sang Nhật Bản đang được hưởng ưu đãi thuế quan.
Đặc biệt, Australia là một trong những đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam trong CPTPP. Kim ngạch xuất khẩu sang thị trường này tăng từ 3,5 tỷ USD năm 2019 lên 6,5 tỷ USD năm 2024, tương đương 83%, nhờ các ưu đãi thuế quan của Hiệp định. Tuy nhiên, doanh nghiệp Việt Nam phải vượt qua các rào cản kỹ thuật khắt khe như an toàn thực phẩm, kiểm dịch, truy xuất nguồn gốc, tiêu chuẩn bao bì, đồng thời cạnh tranh với các quốc gia khác có FTA với Australia như Trung Quốc, Thái Lan, Indonesia và Ấn Độ.
Nhiều chuyên gia cảnh báo rằng nhiều doanh nghiệp chưa thực sự coi quy tắc xuất xứ là cơ hội chiến lược. Bà Trịnh Thị Thu Hiền, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, nhấn mạnh: doanh nghiệp cần thay đổi góc nhìn, không xem quy tắc xuất xứ là rào cản mà là tiêu chuẩn hướng tới, giúp cải thiện quy trình sản xuất và nâng cao năng lực cạnh tranh. Việc chưa chủ động nắm vững quy tắc xuất xứ có thể khiến doanh nghiệp bỏ lỡ cơ hội tiết kiệm thuế và cạnh tranh tại các thị trường CPTPP quan trọng.
Giải pháp nâng cao hiệu quả xuất khẩu
 |
| Xuất khẩu thủy sản sang thị trường CPTPP có xu hướng tăng trưởng. |
Để tận dụng hiệu quả “chìa khóa” xuất xứ, doanh nghiệp cần xây dựng hệ thống lưu trữ chứng từ xuất xứ chuyên nghiệp, sẵn sàng khi cơ quan hải quan nước nhập khẩu kiểm tra. Lập kế hoạch sản xuất kinh doanh phù hợp với từng quy tắc xuất xứ cũng là yếu tố then chốt để đảm bảo hàng hóa được hưởng ưu đãi thuế quan. Ví dụ, bít tất dệt kim xuất khẩu sang Canada nếu có chứng nhận xuất xứ đúng quy định có thể tiết kiệm đến 18% thuế nhập khẩu, trong khi không có C/O sẽ phải chịu thuế đầy đủ.
Bà Trần Thị Thanh Mỹ, Phó Tổng Lãnh sự Việt Nam tại Sydney, cho biết doanh nghiệp cần nâng chuẩn chất lượng, cải thiện năng lực pháp lý, chủ động nắm bắt quy định thị trường, đồng thời nâng cao tỷ lệ nội địa hóa nguyên liệu để đáp ứng yêu cầu xuất xứ CPTPP. Các doanh nghiệp cũng nên phối hợp theo ngành hàng để tạo sức mạnh tổng hợp khi thâm nhập thị trường. Chính sách thuế đối ứng của Hoa Kỳ đang thúc đẩy tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu, nhiều doanh nghiệp có xu hướng chuyển hướng sang các thị trường FTA, trong đó có Australia và các nước CPTPP.
Về phía quản lý nhà nước, Cục Xuất nhập khẩu triển khai nhiều giải pháp đồng bộ để hỗ trợ doanh nghiệp. Trước hết, hoàn thiện Nghị định mới thay thế Nghị định số 31/2018/NĐ-CP, tập trung xử lý gian lận xuất xứ, tạo môi trường minh bạch, công bằng cho doanh nghiệp. Song song đó, phân cấp thẩm quyền cấp C/O cho địa phương giúp rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, tạo thuận lợi trong quá trình xuất khẩu.
Ngoài ra, việc nắm vững và tận dụng quy tắc xuất xứ còn giúp doanh nghiệp Việt Nam cải thiện năng lực quản trị, áp dụng chuẩn mực quốc tế, đồng thời tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. Sự chủ động trong chuẩn hóa quy trình sản xuất, quản lý hồ sơ xuất xứ và phối hợp ngành hàng sẽ giúp doanh nghiệp tăng sức cạnh tranh, giảm rủi ro trong giao thương quốc tế và mở rộng thị trường CPTPP một cách bền vững. Đây thực sự là “chìa khóa” chiến lược để doanh nghiệp Việt Nam không chỉ khai thác ưu đãi thuế quan mà còn nâng tầm thương hiệu trong chuỗi giá trị toàn cầu.
