 |
| Thu hoạch sa nhân tím ở Lào Cai. |
Một thời thu tiền tỷ từ cây sa nhân
Xã Phìn Ngan là địa phương vùng cao thường xuyên hứng chịu thiên tai, gây khó khăn cho sản xuất nông nghiệp. Bù lại, thổ nhưỡng, khí hậu ở Phìn Ngan rất lý tưởng để trồng các loại cây dược liệu như sa nhân, thảo quả. Trước đây, người dân Phìn Ngan tận dụng tất cả những diện tích đất rừng để trồng cây sa nhân. Cây sa nhân sinh trưởng và phát triển tốt, nên chỉ 2 - 3 năm là cho thu hoạch. Với giá bán có thời điểm cao nhất lên tới 900 nghìn đồng/kg quả khô, 200 nghìn đồng/kg quả tươi đã giúp nhiều hộ ở Phìn Ngan thoát nghèo, thậm chí vươn lên làm giàu chỉ trong một vài năm.
Ông Tẩn Xành Tịnh, thôn Sùng Bang, xã Phìn Ngan cho biết: Thời điểm cao nhất gia đình tôi trồng 5ha cây sa nhân. Những năm được mùa, được giá, cây sa nhân mang lại cho gia đình tôi khoảng 500 triệu đồng.
 |
| Người dân xã Phìn Ngan phơi quả sa nhân. |
Cây sa nhân rất dễ trồng, không tốn công chăm sóc mà vẫn cho giá trị kinh tế cao, nên chỉ trong thời gian ngắn, xã Phìn Ngan đã có gần 400 ha, tập trung nhiều nhất ở các thôn: Sùng Bang, Suối Chải, Lò Suối Tủng. Không chỉ có sản lượng quả lớn nhất tỉnh, Phìn Ngan còn trở thành thủ phủ phân phối cây sa nhân giống cho các địa phương trong và ngoài tỉnh.
Ông Tẩn A San, Chủ tịch Hội Nông dân xã Phìn Ngan cho biết: Những năm trước, nhà nào ở Phìn Ngan cũng trồng sa nhân, ít thì vài nghìn m2, nhiều lên tới gần chục ha. Vào mùa thu hoạch sa nhân, thương lái đến tận nương thu mua quả tươi với giá cao.
Thời kỳ cao điểm, gia đình ông Chuẩn Duần Pẩu, thôn Sùng Bang có hơn 3 ha sa nhân đến tuổi cho thu hoạch. Năm được mùa, được giá, ông thu gần 300 triệu đồng từ bán quả sa nhân. Ông Pẩu cho biết: Trước khi có cây sa nhân, người dân chúng tôi chỉ trồng ngô, lúa, quanh năm vất vả nhưng cũng chỉ đủ ăn, không khá lên được. Từ khi trồng cây sa nhân, cuộc sống người dân được cải thiện, xây nhà cửa, mua sắm các thiết bị phục vụ sinh hoạt.
 |
| Lượng sa nhân được tập kết tại Phìn Nga chưa được xuất bán. |
Trung Quốc ngưng mua, giá sa nhân lao dốc
Tưởng rằng với lợi thế về thổ nhưỡng, thời tiết, cây sa nhân sẽ là hướng phát triển kinh tế bền vững của người dân Phìn Ngan. Tuy nhiên, “niềm vui ngắn chẳng tày gang”, 3 năm trở lại đây, cây sa nhân khiến người dân Phìn Ngan thất vọng vì phần lớn diện tích bị thoái hóa, chậm phát triển, cho năng suất thấp. Đặc biệt, giá bán sa nhân “tuột dốc không phanh”, hiện ở mức trên dưới 30 nghìn đồng/kg quả tươi, 200 nghìn đồng/kg quả khô.
“Vụ sa nhân năm 2022, gia đình tôi chỉ còn khoảng 3 ha, cho sản lượng khoảng 1 tấn quả tươi, bán được gần 40 triệu đồng. Đây là mức thu nhập thấp nhất từ khi trồng cây sa nhân đến nay. Nếu cứ tiếp đà này, trong thời gian tới gia đình tôi sẽ phá bỏ hầu hết diện tích cây sa nhân để chuyển sang trồng cây quế” - ông Tịnh cho biết thêm.
Được biết, thị trường tiêu thụ quả sa nhân chủ yếu là bên nước bạn Trung Quốc. 2 năm qua, do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, việc tiêu thụ quả sa nhân gặp rất nhiều khó khăn, giá bán giảm mạnh. Trước đây, người dân thu hoạch sa nhân đến đâu, thương lái vào tận nơi thu mua đến đó, không phân biệt quả xấu hay đẹp, nhưng nay ngược lại. Nhiều thương lái vào thu mua sa nhân còn chê chất lượng quả thấp để ép giá người dân. Hiện xã Phìn Ngan chỉ còn khoảng 180 ha cây sa nhân, tổng sản lượng năm 2022 ước đạt khoảng 10 tấn quả tươi, giảm hơn 50% so với năm 2021.
Không chỉ người trồng, mà những thương lái thu mua sa nhân cũng như “ngồi trên đống lửa” khi chưa tìm được cách xuất khẩu sang thị trường nước ngoài. Sa nhân là cây cần độ che của tán cây rừng, nếu trồng dưới tán rừng tự nhiên, rừng phòng hộ sẽ ảnh hưởng đến hệ sinh thái và sự phát triển bền vững của rừng. Đây là thời điểm thích hợp để các cấp, ngành tuyên truyền, vận động người dân không mở rộng diện tích cây sa nhân, đồng thời nghiên cứu, khảo sát những cây trồng phù hợp, hiệu quả hơn để tạo sinh kế bền vững cho người dân.
 |
| Người dân Phìn Ngan (huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai) thu mua sa nhân tím tươi rồi sấy khô chờ xuất khẩu. |
Cây sa nhân liên tục mất mùa, mất giá khiến người dân xã Phìn Ngan gặp nhiều khó khăn trong phát triển kinh tế, xóa đói, giảm nghèo và xây dựng nông thôn mới. Tuy nhiên, đây cũng là cơ hội để người dân Phìn Ngan chuyển đổi cơ cấu cây trồng phù hợp. Từ năm 2020 đến nay, người dân xã Phìn Ngan đã phá bỏ hơn 200 ha sa nhân để chuyển sang trồng quế. Quế là cây trồng đa dụng, mang lại thu nhập cao cho người dân; chính vì thế, xã Phìn Ngan đang khuyến khích người dân chuyển đổi dần diện tích sang trồng quế để nâng cao hiệu quả kinh tế.
Cây sa nhân là thảo dược rất tốt cho sức khỏe, loại cây này cũng phù hợp với vùng đồi núi canh tác khó khăn có thể trồng xen dưới tán rừng. Những ưu điểm vượt trội đó khiến sa nhân một thời trở thành cây làm giàu ở nhiều địa phương tại huyện Bát Xát. Hiện nay, cây sa nhân không đem lại hiệu quả kinh tế nguyên nhân chính là khó khăn trong tiêu thụ do phụ thuộc thị trường Trung Quốc. Đây cũng là bài học để người dân và chính quyền địa phương đúc kết khi chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vẫn đề liên kết, quy hoạch vùng chủ động tiêu thụ sẽ là những yêu tố quyết định đến sản xuất nông nghiệp bền vững./.
