Củ mài - Vị thuốc quý trong Đông y

Củ mài

Củ mài còn có tên gọi khác là: Củ chụp, khoai mài, hoài sơn…

Tên khoa học: Dioscorea hamiltonii.

Thuộc họ: Củ nâu có pháp danh khoa học là Dioscoreaceae.

Tính vị củ mài có vị ngọt, tính bình.

Quy kinh vào các kinh tỳ, vị, phế, thận.

Đặc điểm của củ mài

Củ mài là một loài cây dây leo có thân cây nhẵn. Trên thân cây thường có những củ ngắn, nhỏ nằm ở kẽ lá được gọi lá dái ma (thiên hoài).

Lá cây là lá đơn mọc so le , có hình tim, lá nhẵn bóng. Mỗi lá có khoảng 5 - 7 gân lá tỏa ra từ gốc.

Hoa mọc thành từng chùm ở kẽ lá gồm nhiều hoa nhỏ màu vàng.

Quả của cây là quả nang có 3 cánh, bên trong có hạt cánh mỏng màu nâu xỉn.

Mỗi cây thường có 1 – 2 củ ,hình trụ dẹt dài từ 30 – 50cm. Mặt ngoài của củ có màu vàng nâu, nhẵn, chất chắc. Bên trong khi bẻ ra có màu trắng ngà, không có xơ.

Phân bố

Trên thế giới, củ mài thường được tìm thấy nhiều ở các nước như: Thái Lan, Việt Nam, Myanmar ,Trung Quốc, Đài Loan, và vùng Himalayas.

Ở trong nước, củ mài mọc phổ biến ở khu vực miền Bắc và miền Trung cho tới Huế.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và bảo quản

Bộ phận sử dụng: Phần củ mài được dùng để làm thuốc chữa bệnh.

Thu hái: Vào mùa hè, sau khi cây chết sẽ đào lấy củ.

Chế biến: Sau khi được đào lên đem củ đi rửa sạch, gọt vỏ và ngâm phèn chua 2% từ 2 – 4 giờ. Sau đó vớt ra rửa sạch, cho vào lò sấy lưu huỳnh đến khi củ mềm ra. Tiếp tục đem củ đi phơi hoặc sấy cho se lại rồi sấy lưu huỳnh trong 24 giờ. Cuối cùng đem đi phơi hoặc sấy ở nhiệt độ 50 – 60ºC cho đến khi khô.

Bảo quản: Dược liệu cho vào bao hoặc túi kín, để ở nơi khô ráo thoáng mát để tránh mốc, sâu, mọt.

Phần củ mài được dùng để làm thuốc chữa bệnh

Công dụng chữa bệnh

Theo Y học cổ truyền: Trong củ mài có vị ngọt, tính bình, có công dụng bổ tỳ vị, ích tâm phế, bổ thận nên thường được sử dụng làm thuốc bổ ngũ tạng, mạnh gân xướng, chữa suy nhược cơ thể, bệnh đường ruột, suy thận, nhức mỏi…

Theo Y học hiện đại: Công dụng hỗ trợ điều trị bệnh suy nhược cơ thể, suy dinh dưỡng, khó tiêu,...

Mọt số bài thuốc chữa bệnh từ củ mài

Bài thuốc chữa tỳ vị hư nhược, ăn ít, tiểu nhiều, tiêu chảy lâu không khỏi

Dùng: Củ mài 60g, ngũ vị tử 180g, nhục thung dung 120g, đỗ trọng 90g đem sao vàng cùng với thần phục, ba kích, thục địa, ngưu tất, trạch tả, xích thạch chỉ mỗi loại 30g.

Đem tất cả các dược liệu trên nghiền thành bột rồi trộn với hồ để vò viên, nên làm viên khoảng bằng hạt đậu đen. Mỗi lần uống khoảng 20 – 30 viên.

Bài thuốc kiện tỳ tiêu thực, dùng cho trẻ em

Dùng: Củ mài 60g đem sao vàng kết hợp với bạch biển đậu đem sao vàng, sơn tra , mạch nha, thần khúc, đương quy môic loại 45g, bạch truật 30g đem sao vàng, trần bì 30g, sử quân tử 30g, hoàng liên 20g, cam thảo 20g.

Đem các dược liệu trên đi tán mịn thành bột sau đó trộn với mật ong để vò thành từng viên như hạt đậu xanh. Mỗi lần uống 3g thuốc, mỗi ngày uống 2 – 3 lần.

Có thể dùng củ mài kết hợp với rất nhiều dược liệu khác để chữa bệnh

Bài thuốc chữa bệnh di mộng tinh

Dùng: Củ mài và quả chốc xôi đi sao vàng rồi sắc nước uống.

Bài thuốc chữa bệnh tiểu đường

Dùng: Củ mài 180g, liên tử 90g, phục linh 40g, ngũ vị tử 350g, thỏ ty tử 300g.

Đem các dược liệu nghiền thành bột mịn rồi trộn với rượu và hồ để vò thành viên bằng hạt đậu xanh. Mỗi lần sử dụng uống khoảng 50 viên với nước cơm.

Bài thuốc hỗ trợ điều trị suy dinh dưỡng kèm tiêu chảy ở trẻ em

Dùng: Củ mài 100g, phòng đẳng sâm 50g, ý dĩ 100g, bạch truật 50g, mạch nha 100g, hạt cau 25g, vỏ quýt 25g.

Đem tất cả các dược liệu đi sao vàng lên, sau đó tán thành bột mịn, trộn đều. Mỗi ngày dùng khoảng 16 – 20g bột ra để uống.

Những lưu ý khi sử dụng củ mài

Người bị thấp nhiệt thực tà không được dùng.

Một số loại thuốc dùng trong hỗ trợ điều trị thay thế hormone hay thuốc ngừa thai cũng có thể tương tác với dược tính có bên trong củ.

Không dùng củ cho những người như mẹ bầu, phụ nữ đang cho con bú,…

Dùng nhiều có thể gây tiêu chảy, buồn nôn.

*Trên đây là một số thông tin tham khảo về củ mài, nếu bạn muốn sử dụng loại củ này để làm thuốc chữa bệnh thì nên tham vấn ý kiến bác sĩ chuyên môn trước khi dùng.