Đặc điểm của cỏ bấc đèn
Thuộc loài cây thảo thường xanh sống lâu năm, cỏ bấc đèn có chiều cao trung bình từ 0,5m đến 1m. Thân cây tròn cứng và mọc thành cụm dày.
Hoa bấc đèn mọc ở giữa thân, phân nhánh xếp thành hình cầu gồm rất nhiều hoa, có màu lục nhạt. Quả bấc đèn có nang chứa nhiều hạt nhỏ. Thông thường cây cỏ bấc đèn ra hoa và kết quả vào tầm từ tháng 3 đến tháng 7 trong năm.
 |
| Cỏ bấc đèn là vị thuốc quý được thiên nhiên |
Trên thế giới hiện có hơn 50 loài cỏ bấc đèn khác nhau, hầu hết là những loài cỏ sống nhiều năm và phân bố rải rác khắp các vùng nhiệt đới, cận nhiệt đới và ôn đới ẩm.
Riêng ở Việt Nam có 4 loài, trong đó Juncus effuses L được dùng để bào chế thuốc. Cây cỏ bấc đèn thường mọc ở những nơi ẩm ướt như bờ ruộng, bờ sông suối. Loài thực vật này mọc hoang nhiều ở các tỉnh nước ta như Hà Nam và Nam Định.
Cây cỏ bấc đèn có khả năng mọc vươn theo mức nước bị ngập nên hầu như có mặt ở hầu hết các tỉnh, từ vùng ven biển đến trung du và cả vùng núi của nước ta.
Thông thường cây bấc đèn được thu hoạch vào khoảng độ tháng 9 và tháng 10. Cây cỏ bấc đèn sau khi thu hoạch về thì được rạch dọc thân để lấy lõi và bó thành từng bó rồi phơi hay sấy khô để dùng.
Bộ phận dùng
Lõi thân hay còn gọi là ruột bấc. Lõi bấc đèn sau khi thu hoạch đã phơi khô thì được gọi là đăng tâm thảo.
Thu hái, sơ chế
Vào mùa thu, cắt cây cỏ bấc đèn về. Sau đó rạch dọc để lấy lõi riêng, cột thành từng bó rồi đem phơi khô để dùng dần. Dược liệu sau khi phơi khô có màu trắng hoặc vàng nhạt, dài 90cm, đường kính 0.1 – 0.3cm và không có mùi vị.
Dược liệu được bảo quản ở nơi khô ráo và thoáng mát.
Thành phần hóa học: Cây cỏ bấc đèn chứa một số thành phần hóa học như methyl pentosan, araban, phlobaphen, xylan,…
 |
| Cỏ bấc đèn được dùng trong nhiều bài thuốc |
Tác dụng của cỏ bấc đèn
Theo đông y: Đăng tâm thảo có vị ngọt, nhạt, tính hơi hàn, vào các kinh tâm, phế, tiểu trường nên có tác dụng lợi tiểu, giáng tâm hỏa, thanh phế nhiệt, lợi tiểu thông lâm. Có thể dùng để điều trị các chứng mất ngủ, thủy thũng, đau họng (hầu tỳ), nhiệt lâm, trẻ em bị khóc đêm, mụn nhọt, viêm họng, ho, sốt cao,...
Ngoài ra, cỏ bấc đèn còn có tác dụng hạ sốt, chữa tâm phiền, tim hồi hộp, khó ngủ, lợi tiểu, tiêu phù thũng, vàng da, miệng lưỡi lở loét.
Tuy nhiên, cây cỏ bấc đèn có tính hàn nên không dùng cho người người trúng hàn hoặc tiểu tiện không kiểm soát. Không nên dùng cây cỏ bấc đèn để điều trị trong thời gian dài. Liều lượng khuyến cáo khi sử dụng đăng tâm thảo ở dạng tán bột hoặc dạng sắc uống là 1g đến 2g/ ngày.
Một số bài thuốc từ cỏ bấc đèn
Chữa chứng phù thũng, tiểu tiện ít và ăn ngủ kém
Chuẩn bị 8g lõi cây bấc đèn đem sắc với 250ml nước để sôi trong vòng 15 phút, sau đó chia nước sắc thành 3 lần uống.
Bài thuốc trị miệng khát và tâm phiền
Lấy mạch môn và lá tre mỗi vị 12g, bấc đèn 4g, sắc uống, ngày dùng 1 thang.
Trị chứng lậu gây tiểu ra máu, tiểu đục, tiểu buốt
Dùng rễ cỏ tranh và cỏ bấc đèn mỗi vị 8g sắc uống.
Trị chứng khó ngủ
Bài thuốc 1: Đạm trúc diệp 9g và bấc đèn 3g, đem hãm lấy nước uống hằng ngày.
Bài thuốc 2: Chuẩn bị bấc đèn 2g đem sắc với 400ml nước còn lại 100ml. Liệu trình kéo dài 15 ngày, thực hiện từ 2 – 4 liệu trình cho đến khi bệnh thuyên giảm.
Trị các chứng rối loạn tiểu tiện
Bài thuốc 1: Phượng vĩ thảo và xa tiền thảo mỗi vị 30g, bấc đèn 10g. Dùng nước cháo sắc với dược liệu lấy nước uống.
Bài thuốc 2: Đông quỳ tử, cam thảo tiêu, chi tử và mộc thông mỗi vị 10g, bấc đèn 3g, hoạt thạch 15g. Đem sắc uống, ngày dùng 1 thang.
Cầm máu với những trường hợp bị thương nhẹ
Dùng đăng tâm thảo giã nhỏ và đắp vào nơi bị thương.
 |
| Cỏ bấc đèn đã thu hoạch và phơi khô được gọi là đăng tâm thảo |
Bài thuốc trị chứng phù do tim
Chuẩn bị thổ ngưu tất 50g và bấc đèn 6g sắc uống.
Bài thuốc trị trẻ nhỏ bị hô mê và nói sảng do sốt cao
Chuẩn bị chu sa 6g, ngưu hoàng 1g, sơn chi 12g, uất kim 8g, hoàng cầm 12g và sinh hoàng liên 15g, đăng tâm 1 lượng vừa đủ. Đầu tirn đem đăng tâm sắc riêng, các vị còn lại đem tán thành bột mịn làm hồ. Mỗi lần dùng 1 – 3g uống với nước sắc đăng tâm.
Trị người bồn chồn, phát nóng, chân tay vật vã
Dùng búp tre 15 cái, đọt non của cây dứa dại 30g, cỏ bấc đèn 6g và xích tiểu đậu 30g sắc lấy nước uống.
Trị bệnh viêm amidan và viêm họng mãn tính
Chuẩn bị phèn chua phi khô 2.5g, mai hoa phiến 1g, cỏ bấc đèn 3g, hoàng bá (đốt thành than) 2g. Đem các vị tán bột mịn, mỗi lần dùng khoảng 3 – 4g thổi vào bên trong cổ họng.
Bài thuốc trị tiêu chảy
Chuẩn bị bạch phục linh, đảng sâm, xa tiền tử, hương nhu và trư linh mỗi vị 12g, cỏ bấc đèn 2g đem sắc uống, ngày dùng 1 thang.
Bài thuốc trị trẻ em bị hay khó về đêm, cảm sốt do viêm họng, viêm amidan, viêm phế quản, viêm thanh quản
Chuẩn bị kim ngân hoa 12g, cam thảo 3g, kinh giới tuệ 4g, cát cánh 6g, ngưu bàng tử 8g, hoàng cầm 8g, táo nhân 8g và đăng tâm 2g, tất cả đem sắc lấy nước uống.
Những lưu ý khi dùng cỏ bấc đèn
Không dùng cho người trúng hàn, thể trạng hư và tiểu tiện không kìm được.
Tránh dùng trong thời gian dài.
Các bài thuốc từ cỏ bấc đèn có độ an toàn cao nên có thể áp dụng cho cả trẻ nhỏ, người cao tuổi và phụ nữ mang thai. Tuy nhiên dược liệu có tính hàn nên cần sử dụng với liều lượng và tần suất thích hợp.
Trước khi sử dụng nên tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên môn.
