Bưởi Phúc Trạch - Trái cây đặc sản tròn vị quê hương

Việt Nam là một nước có lịch sử hình thành và phát triển gắn liền với sản xuất nông nghiệp. Hiện nay tuy chúng ta đang chuẩn bị bước vào thời đại công nghiệp nhưng nông nghiệp vẫn giữ vị trí hết sức quan trọng trong nền kinh tế đất nước. Trong nông nghiệp thì cây ăn quả đóng một vai trò rất thiết yếu bởi nó không chỉ đóng góp giá trị về mặt kinh tế mà còn cả về mặt dinh dưỡng, y học, văn hoá...

Việt Nam trải dài trên 15 vĩ độ từ vĩ tuyến 8o đến vĩ tuyến 23o, với các vùng sinh thái nông nghiệp tương đối đa dạng từ bắc vào nam, đây là điều kiện thuận lợi để phát triển nhiều loại cây ăn quả, bởi vậy nghề trồng cây ăn quả ở nước ta xuất hiện rất sớm trong lịch sử.

Các nhà thực vật học Việt Nam đã liệt kê được khoảng 40 họ cây ăn quả, bao gồm khoảng 90 loài, trong đó có khoảng 80 loài thường gặp, bên cạnh đó trong thời gian qua chúng ta còn nhập khẩu nhiều giống trồng từ các nước khác. Trong số các loài cây ăn quả ở nước ta thì bưởi là loài rất có giá trị và được trồng khá phổ biến.

Bưởi Phúc Trạch - Trái cây đặc sản tròn vị quê hương

Cây bưởi có tên khoa học là Citrus grandis (L.) Osbeck, thuộc nhóm Citrus, họ Rutaceae. Phân bố chủ yếu ở cùng Ấn Độ - Mã Lai, ưa khí hậu nóng ẩm nên chỉ trồng được ở các vùng nhiệt đới và á nhiệt đới nóng, tập trung ở các nước châu Á như Trung Quốc, Thái Lan, Malaysia...

Nước ta là một trong những vùng nguồn gốc cây bưởi nên có rất nhiều giống bưởi, hầu hết đều thuộc nhóm Citrus grandis trong đócó khá nhiều loại bưởi có giá trị, Miền Bắc có bưởi Đoan Hùng, bưởi Diễn, Miền Trung có bưởi Phúc Trạch, bưởi Thanh Trà, Miền Nam có bưởi Năm Roi… Mỗi loại có những đặc tính riêng, có vùng phân bố riêng và đều được xem là những cây ăn quả đặc sản quý hiếm.

Bưởi Phúc Trạch có nguồn gốc ở xã Phúc Trạch, huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh là một trong những loại cây ăn quả có chất lượng cao và được thị trường rất ưa chuộng. Hiện nay giống bưởi này được trồng ở hầu khắp các xã trong huyện và các vùng phụ cận, là cây trồng góp phần quan trọng trong cơ cấu nông nghiệp của huyện Hương Khê, tạo ra lượng sản phẩm đáng kể giúp phát triển kinh tế vùng.

Bưởi Phúc Trạch có hình cầu tròn, bề ngang và chiều cao gần bằng nhau, cuống quả không lồi, đế quả hơi lõm, vỏ không trơn, màu vỏ quả vàng xanh tươi sáng, tép bưởi màu hồng nhạt hoặc màu trắng trong. Bưởi Phúc Trạch có trọng lượng quả đạt từ 1 - 1,5kg. Bưởi có có mùi thơm nhẹ tự nhiên hơi, vị ngọt và hơi thanh chua.

Giấy khen cấp cho quả Bưởi Phúc Trạch của hội thi năm 1938

Bưởi là loại trái cây có giá trị cao về mặt dinh dưỡng và y học. Trong 100g ăn được của quả bưởi chứa năng lượng 59 Calo và có nhiều chất khoáng như Ca: 30 mg; P: 21 mg; Fe: 0,7 mg ngoài ra còn có nhiều loại Vitamin như Vitamin A: 10 I.A; Vitamin B1: 0,07 I.A; Vitamin B2: 0,02 I.A và Vitamin C : 11 I.A. Trong lá, hoa, vỏ quả đều có tinh dầu. Trong hạt bưởi có rất nhiều pectin, trong hạt có dầu béo. Pectin hạt bưởi rất tốt, có thể thay thế pectin hoá học trong chế biến thực phẩm, trong sản xuất thuốc chữa bệnh.

Bưởi ruột hồng có chứa một lượng lớn vitamin A và Beta carotene (một chất chống oxy hoá) giúp sáng và khoẻ mắt. Bưởi góp phần hỗ trợ sức khoẻ con người như giúp dễ tiêu hóa và lưu thông máu. Ngoài ăn tươi còn có thể chế biến nước bưởi, mứt bưởi, rượu bưởi. Nước bưởi là loại giải khát được ưa chuộng. Không chỉ là cây quả ngon, bưởi còn là cây dược liệu tốt, bưởi có tính thanh nhiệt và có chứa nhiều thành phần rất có lợi cho sức khoẻ con người.

Bưởi Phúc Trạch là loại cây ăn quả đặc sản có giá trị kinh tế cao, từng được nhận giấy khen trong những lần đấu xảo quả ngon do người Pháp tổ chức vào cuối thế kỷ XIX đầu thể kỷ XX.

Bưởi Phúc Trạch cũng từng đăng quang "Hoa hậu bưởi" xứ Đông Dương, sánh ngang với những giống bưởi ngon nhất trên đất nước ta như bưởi Năm Roi, bưởi Đoan Hùng, bưởi Diễn…

Năm 2002 Bưởi Phúc Trạch được Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn công nhận là một trong 7 loại cây ăn quả quý hiếm cấm không được xuất khẩu giống.

Năm 2004, Cục Sở hữu trí tuệ - Bộ Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã chính thức cấp giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu hàng hóa và chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm bưởi Phúc Trạch. Thương hiệu bưởi Phúc Trạch cũng là một trong 39 chỉ dẫn địa lý của Việt Nam đã được EU cam kết bảo hộ từ năm 2020.

Bưởi Phúc Trạch được bày bán tại Big C Thăng Long

Hương Khê với địa hình lòng chảo, bao quanh là những cánh rừng nguyên sinh, lại chịu ảnh hưởng của gió Lào suốt mùa hè… đã tạo nên vùng tiểu khí hậu đặc biệt cho trái bưởi Phúc Trạch. Đây là lý do mà Tổ chức kỷ lục Việt Nam đã xác lập kỷ lục đặc sản “Bưởi Phúc Trạch” vào top 50 đặc sản trái cây nổi tiếng Việt Nam.

Hiện nay, tổng diện tích trồng bưởi tại 19 xã thuộc vùng chỉ dẫn địa lý bưởi Phúc Trạch là 2.714 ha, trong đó có 1.920 ha bưởi thời kỳ cho quả tổng sản lượng trên 23.000 tấn/năm. Toàn huyện có 730ha được sản xuất theo tiêu chuẩn VietGap; 6,5 ha sản xuất theo tiêu chuẩn GlobalGAP. Cùng với đó, trên địa bàn hiện có 2 cơ sở sản xuất, kinh doanh bưởi Phúc Trạch được chứng nhận sản phẩm OCOP 3 sao (HTX Phát Lộc, HTX Hoàn Thắng). Các cơ sở này đang sử dụng 2 loại tem truy xuất nguồn gốc theo VietGAP và OCOP.

Trái bưởi Phúc Trạch, Hương Khê Hà Tĩnh đã có mặt tại các hệ thống phân phối lớn như siêu thị Big C, Vinmart, Co.op mart và chuỗi Nông sản sạch tại Hà Nội, Quảng Ninh.

Bưởi Phúc Trạch hiện được bán rộng rãi trên các sàn thương mại điện tử lớn như Sendo, Voso, Postmart, Shopee, Tiki… và các kênh trực tuyến khác. Một số doanh nghiệp, hợp tác xã đang tích cực xúc tiến các thủ tục để đủ điều kiện xuất khẩu bưởi sang các thị trường EU, Hoa Kỳ.

Nếu những loại trái cây đặc sản khác thường được trồng ở những nơi hội tụ đủ thiên thời địa lợi (khí hậu ôn hòa, đất đai màu mỡ) thì Bưởi Phúc Trạch lại là sản phẩm của vùng rừng núi đất đai khô cằn, mùa hè nắng gắt, gió Lào bỏng rát, mùa thu đầy bão lũ, mùa đông buốt giá. Nhưng có lẽ bởi ở trong điều kiện như vậy nên quả bưởi đã kết tinh được đầy đủ hương vị đặc biệt một cách đậm đà.

Cùng với chương trình OCOP, chắc chắn sản phẩm Bưởi Phúc Trạch ngày càng được nâng tầm giá trị và được tiêu thụ rộng rãi hơn. Hương vị Bưởi Phúc Trạch sẽ ngày càng được mọi người biết đến nhiều hơn và cuộc sống của người nông dân trồng bưởi ở Hương Khê sẽ ngày càng sung túc hơn.