 |
| Ở những vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi xuất hiện nhiều dự án trồng cây dược liệu quy mô lớn. |
Đầu tư, hỗ trợ phát triển vùng trồng dược liệu quý thuộc chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Gần đây, tại Quyết định số 1719/QĐ-TTg ngày 14.10.2021 của Thủ tướng Chính phủ đã đề cập vấn đề này nhằm thực hiện mục tiêu phát triển bền vững vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, gắn phát triển DL với sinh kế của người dân.
Ồ ạt phủ xanh dược liệu thay thế lúa, ngô
Gần đây, tại các tỉnh miền núi phía Bắc, nhiều tỉnh ở vùng Tây Bắc đã và đang tỏ ra rất tâm huyết thực hiện chương trình trồng dược liệu. Họ coi đó là chương trình xóa đói, giảm nghèo, đưa cây dược liệuvào cơ cấu cây trồng “mũi nhọn”, thay thế lúa, ngô… để xóa nghèo nhanh và bền vững.
Tại Lào Cai, quy hoạch tổng thể phát triển dược liệu đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030 của Chính phủ xác định tỉnh này là một trong 8 vùng trồng dược liệu có thế mạnh của VN. Tính đến hết năm 2021, toàn tỉnh có 3.580 ha cây dược liệu chính, trong đó có 140 ha với 11 loại cây được Bộ Y tế đánh giá đạt tiêu chuẩn “Thực hành tốt nuôi trồng và thu hái” (GACP - WHO) trong sản xuất dược liệu. Năm 2022, Lào Cai lên kế hoạch trồng mới 535 ha cây dược liệu. Cây dược liệu trồng mới bao gồm bạch chỉ, độc hoạt, ngưu bàng, đương quy Nhật, cát cánh, đương quy, đẳng sâm và bạch truật. Diện tích trồng tập trung tại TX.Sa Pa, các huyện Bắc Hà, Si Ma Cai và Bát Xát.
Mới đây, UBND tỉnh Sơn La cũng phê duyệt dự án quy hoạch phát triển cây dược liệu đến năm 2020, định hướng đến 2030. Giai đoạn 2020 - 2030, mục tiêu tỉnh khai thác 90.400 ha cây thuốc dưới tán rừng; bảo tồn 86.292 ha rừng đặc dụng có cây thuốc dưới tán rừng; diện tích trồng DL định hướng đến năm 2030 đạt 50.000 ha. Giai đoạn 2020 - 2025, tỉnh đã dành 250 tỉ đồng tập trung phát triển 55 loài dược liệu quy mô lớn, giá trị kinh tế cao và bảo tồn 86.292 ha rừng đặc dụng có cây dược liệu dưới tán rừng.
 |
| Việc khuyến khích người dân trồng cây dược liệu được đẩy mạnh. |
Trong khi đó, nơi trồng dược liệu chủ lực của tỉnh Điện Biên là H.Tuần Giáo. Theo số liệu năm 2022, địa phương này có đến 494,6 ha dược liệu bao gồm thảo quả, sa nhân, sơn tra, ý dĩ, hoa hồi. Ngoài ra, đã có một số hộ gia đình, doanh nghiệp đầu tư trồng sâm Ngọc Linh, sâm Lai Châu và một số cây dược liệu có giá trị. Phương án phát triển vùng trồng cây dược liệu quý trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2022 - 2025, định hướng đến 2030 có diện tích khoảng 3.980ha.
Còn Lai Châu đã đầu tư trồng các loại thảo dược quý như lan kim tuyến, đẳng sâm, hà thủ ô…, đặc biệt là sâm Lai Châu. Hiện tỉnh có hơn 20 doanh nghiệp, hợp tác xã và gần 200 hộ dân đang trồng sâm Lai Châu cùng một số dược liệu quý khác dưới tán rừng. Chính quyền địa phương này cho biết, mục tiêu đến năm 2025 toàn tỉnh sẽ trồng mới 900 ha cây dược liệu.
Ngoài ra, Hà Giang (một trong những tỉnh miền núi vùng Đông Bắc) cũng không chịu “lép vế” về dược liệu so với các tỉnh vùng Tây Bắc nói trên. Giai đoạn 2018 - 2020, vùng nguyên liệu cây dược liệu ở Hà Giang phát triển mạnh mẽ. Chỉ tính riêng trong 3 năm này, toàn tỉnh đã trồng mới được 4.500 ha. Tính đến thời điểm cuối quý 1/2020, tổng diện tích các loài cây dược liệu đã trồng của tỉnh đạt trên 9.400 ha, chủ yếu là các loại dược liệu như atiso, đương quy, bạch chỉ, ý dĩ, thảo quả, ấu tẩu...
Trồng dược liệu, đừng để “đánh trống bỏ dùi”
Việc trồng dược liệu để xóa đói, giảm nghèo và có thể làm giàu là chủ trương đúng. Tuy nhiên, những vấn đề liên quan đến chuyện trồng dược liệu thành công và tìm được đầu ra là bài toán không dễ giải. Nếu chỉ ồ ạt trồng mà chưa tính đến bái toán liên kết, tiêu thụ thì khác nào “đánh trống bỏ dùi”.
Một nông dân từng có diện tích cây dược liệu lớn tại huyện Si Ma Cai (Lào Cai) là chị Vũ Thị Nhung, cho biết hiện giờ chị không trồng tam thất nữa. Bởi theo chị Nhung, ban đầu trồng tam thất rất tốt từ khâu trồng đến đầu ra. Nhưng sau đó, thời tiết biến đổi, tam thất bị bệnh. Đầu tư cao, nếu cố lao vào trồng tiếp thì tổn thất sẽ rất lớn. Theo tiết lộ của chị Nhung, những vườn tam thất “nổi đình nổi đám” vùng này của một số hộ dân cũng biến mất vì lý do tương tự.
Cũng tại Lào Cai, nhiều dự án tam thất đầy tham vọng ở thôn Cồ Dề Chải (xã Nậm Mòn, H.Bắc Hà) dường như bị phá sản hoàn toàn. Khoảng 2 ha trồng tam thất giờ bỏ hoang, cỏ mọc um tùm; văn phòng, nhà kho, nhà đông lạnh, nhà sấy không hoạt động và xuống cấp nghiêm trọng.
 |
| Có hàng trăm vườn ươm cây dược liệu sâm Lai Châu của các cá nhân, hộ gia đình trên địa bàn tỉnh Lai Châu. |
Còn tại Điện Biên, Lai Châu và Sơn La, qua khảo sát cho thấy hiệu quả kinh tế từ nguồn thu dược liệu tại 3 tỉnh chưa tương xứng với tiềm năng. Việc trồng, chế biến dược liệu trong các hộ dân vẫn còn quy mô nhỏ lẻ, mang tính tự phát. Nhức nhối hơn, thảo dược hầu như xuất theo đường tiểu ngạch qua Trung Quốc, giá trị thương phẩm bị phụ thuộc, trong khi thị trường Trung Quốc thì “nắng mưa thất thường”. Ngoài ra, tại 3 tỉnh này cũng còn rất ít doanh nghiệp đầu tư chuỗi giá trị sản xuất, tiêu thụ sản phẩm dược liệu, khiến đầu ra dược liệu thêm phần khó khăn.
Riêng Điện Biên, trong một văn bản đề cập việc phát triển vùng trồng cây dược liệu quý giai đoạn 2022 - 2025, định hướng đến 2030 ban hành vào ngày 26.9.2022, tỉnh này đã nêu hàng loạt khó khăn. Theo đó, hiện nay sản phẩm cây dược liệu sau thu hoạch chủ yếu được người dân bán tươi, sấy thủ công hoặc phơi khô trước khi tiêu thụ. Hệ thống cơ sở hạ tầng cho phát triển cây dược liệu như đường giao thông, hệ thống cấp điện, tưới tiêu, cơ sở nhân ươm giống, thu gom và chế biến sản phẩm còn hạn chế…
 |
| Trồng cây dược liệu trên đất dốc ở tỉnh Lào Cai. |
Cái khó muôn thuở là thị trường tiêu thụ sản phẩm dược liệu vẫn chưa ổn định. Việc liên kết tiêu thụ sản phẩm, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào sản xuất, phát triển dược liệu còn hạn chế. Ngoài ra, trình độ, khả năng tiếp thu kỹ thuật trồng cây dược liệu của người dân không đồng đều; công tác chăm sóc, quản lý, bảo vệ cây dược liệu của người dân đôi khi chưa đáp ứng yêu cầu kỹ thuật; chưa gắn kết được các khâu chế biến và tiêu thụ sản phẩm (chủ yếu bán các sản phẩm thô, chưa qua chế biến nên giá trị thấp). Công tác quản lý, khai thác dược liệu ở một số địa phương thiếu khoa học, bền vững dẫn đến tình trạng nguồn dược liệu ngày càng cạn kiệt. Bên cạnh đó, chưa có định hướng và nguồn lực đảm bảo cho công tác nghiên cứu giống, kỹ thuật, đất đai để phát triển trồng cây dược liệu…
Không thể phủ nhận tiềm năng và giá trị của cây dược liệu đối với những địa bàn vùng núi, dân tộc thiểu số còn nhiều khó khăn. Tuy nhiên, trước những bất cập đã lộ diện cần sự vào cuộc của chính quyền các cấp đồng hành tháo gỡ. Theo Bộ NN-PTNT, muốn vùng Tây Bắc trở thành một trung tâm công nghiệp dược liệu thì cần có những trung tâm nghiên cứu dược liệu, xây dựng thị trường, hướng dẫn cho bà con nông dân quy trình canh tác theo đúng tiêu chuẩn của thế giới. Các địa phương cần xây dựng cơ sở hạ tầng, xây dựng chính sách hỗ trợ doanh nghiệp dược liệu liên kết với các hợp tác xã trong việc trồng, sản xuất, phát triển dược liệu./.
