 |
| Những chiếc xe container chở sầu riêng đậu hàng dài trên đường. |
Khủng hoảng niềm tin và rủi ro đứt gãy chuỗi cung ứng
Những ngày cuối tháng 10/2025, thị trường sầu riêng Đắk Lắk – thủ phủ sầu riêng của cả nước – rơi vào tình trạng hỗn loạn. Khi vụ thu hoạch chỉ còn khoảng 20–30 ngày nữa là kết thúc, các doanh nghiệp và thương lái bất ngờ nhận được thông báo: từ ngày 11/10, hàng loạt phòng xét nghiệm được chỉ định kiểm tra dư lượng hóa chất (như Cadimi, vàng O) cho hàng xuất khẩu sẽ tạm ngưng hoạt động để “bảo trì, nâng cấp hệ thống”.
Cụ thể, thông báo ngày 21/10 cho biết việc ngưng lấy mẫu sẽ kéo dài từ 18h ngày 21/10 đến 8h ngày 27/10. Sự gián đoạn đột ngột này ngay lập tức khiến hoạt động xuất khẩu bị tê liệt. Không có giấy chứng nhận kiểm nghiệm, doanh nghiệp không thể mở tờ khai thông quan. Hậu quả là gần 2.000 container sầu riêng bị ùn ứ tại kho, trên đường vận chuyển và tại cửa khẩu. Để hạn chế thiệt hại, nhiều doanh nghiệp và kho thu mua lớn buộc phải tạm ngưng gom hàng.
Hiệu ứng lan nhanh xuống các tầng nông dân và thương lái. Giá sầu riêng tại vườn lao dốc mạnh. Từ mức đỉnh 105.000 đồng/kg, giá giảm 15.000–20.000 đồng, chỉ còn 60.000–65.000 đồng/kg; nhiều nơi rơi xuống mức 25.000–35.000 đồng/kg. Chị Phạm Thị Thái, một thương lái, chua xót cho biết: “Tôi phải bán tháo 4 tấn hàng, chịu lỗ 15–20 triệu đồng mỗi tấn.”
Nông dân chịu thiệt hại nặng nề hơn cả. Anh Nguyễn Đình Trung (xã Ea Toh) có 3ha sầu riêng đến kỳ thu hoạch nhưng không ai đến cắt, dù anh đã hạ giá gần 20.000 đồng/kg. Ông Trình Văn Tuấn cũng đối mặt nguy cơ mất trắng gần 20 tấn trái trên 1ha khi sầu riêng chín rụng đầy vườn.
Tuy nhiên, phía sau lý do “bảo trì hệ thống” là một cuộc khủng hoảng niềm tin sâu sắc. Chị Nguyễn Thị Hương – chủ một kho thu mua – cho rằng sự cố có thể bắt nguồn từ nghi ngờ về tính minh bạch trong hoạt động kiểm nghiệm. “Nhiều lô hàng cho kết quả đạt chuẩn trong nước, nhưng khi sang Trung Quốc lại bị phát hiện dư lượng vàng O vượt ngưỡng. Có thể vì vậy, các phòng test bị yêu cầu tạm dừng để rà soát quy trình,” chị Hương nhận định.
Một lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Đắk Lắk cũng xác nhận sự cố khiến phía Trung Quốc siết chặt kiểm soát, buộc nhiều container phải quay đầu. Ông nhấn mạnh: “Điều cốt yếu là phải khắc phục ngay các khâu yếu, đặc biệt là kiểm soát hóa chất và đảm bảo minh bạch trong kiểm nghiệm. Nếu không, mỗi vụ lại một lần khủng hoảng như thế này là không thể chấp nhận được.”
Chuẩn hóa quy trình để xây dựng thương hiệu bền vững
 |
| Những ngày qua, hàng loạt kho hàng trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk đồng loạt thông báo không thu mua nông sản khiến thương lái với người nông dân lo lắng. |
Trước tình thế “ngàn cân treo sợi tóc”, ông Lê Anh Trung – Chủ tịch Hiệp hội Sầu riêng tỉnh Đắk Lắk – cho biết Hiệp hội đã khẩn cấp gửi văn bản kiến nghị đến Thủ tướng Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng UBND tỉnh Đắk Lắk. Báo cáo nhấn mạnh, tình hình hiện nay không chỉ gây thiệt hại kinh tế nghiêm trọng mà còn có nguy cơ “làm mất uy tín ngành sầu riêng Việt Nam, ảnh hưởng tiêu cực đến vị thế và thương hiệu trên thị trường quốc tế”.
Hiệp hội đề xuất Chính phủ chỉ đạo khẩn các phòng xét nghiệm sớm khôi phục hoạt động, ưu tiên khu vực Tây Nguyên; thiết lập cơ chế “ưu tiên nhanh” cho các mẫu xét nghiệm để bảo đảm lưu thông hàng hóa; xem xét ủy quyền tạm thời cho các đơn vị đủ năng lực tại địa phương; đồng thời yêu cầu các sở, ngành phối hợp rà soát thiệt hại và ban hành chính sách hỗ trợ kịp thời cho người dân, doanh nghiệp bị ảnh hưởng. Dù vậy, giới chuyên gia nhận định vấn đề cần được nhìn xa hơn những giải pháp tình thế.
Anh Trần Tuấn Huy – chủ doanh nghiệp xuất khẩu – cho rằng sự cố lần này có liên quan đến việc Trung Quốc chuyển từ Lệnh 248 sang Lệnh 280 trong quản lý hàng nhập khẩu. Lệnh 280 hiện đại hơn, chuyển từ quản lý hành chính sang quản lý theo rủi ro. Điều này sẽ tạo lợi thế cho các doanh nghiệp có hệ thống sản xuất – kiểm soát bài bản, minh bạch và đạt chuẩn quốc tế. Theo anh Huy, “sự cố ngưng thu mua hiện nay không phải là khủng hoảng, mà là giai đoạn chuyển tiếp cần thiết. Sau vài ngày ‘nghẽn’ kỹ thuật, mọi hoạt động sẽ trở lại bình thường, thậm chí ổn định hơn trước. Đây không phải là bước lùi, mà là bước chuẩn hóa giúp ngành sầu riêng Việt Nam vững vàng hơn.”
Cùng quan điểm, ông Đặng Phúc Nguyên – Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam – cho rằng việc các kho Trung Quốc tạm giảm nhập cũng là động thái chu kỳ để tiêu thụ lượng hàng tồn. Rõ ràng, cú “nghẽn mạch” lần này là lời cảnh tỉnh đắt giá. Nó cho thấy sự phụ thuộc quá lớn vào một vài khâu trung gian trong chuỗi cung ứng có thể gây ra rủi ro hệ thống. Đây là thời điểm ngành sầu riêng Việt Nam cần rà soát toàn diện quy trình sản xuất – xuất khẩu: từ kiểm soát chất lượng đầu vào, minh bạch hóa quy trình xét nghiệm, đến xây dựng hệ thống quản trị rủi ro linh hoạt. Việc đáp ứng các tiêu chuẩn ngày càng cao của thị trường quốc tế – như quy định trong Lệnh 280 – không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu bắt buộc. Chỉ khi đó, thương hiệu sầu riêng Việt Nam mới có thể phát triển bền vững, đủ năng lực cạnh tranh và giữ vững niềm tin trên thị trường toàn cầu.
