Lợi thế thuế quan dần bị san lấp
 |
| Ngành dệt may Việt Nam đang nỗ lực giữ vững thị phần xuất khẩu giữa bối cảnh ưu đãi thuế quan bị thu hẹp. |
Việt Nam hiện nằm trong nhóm các quốc gia có độ mở thương mại cao nhất thế giới với 17 hiệp định thương mại tự do đã có hiệu lực. Trong số đó, nhiều hiệp định được đánh giá là hiện đại và có ảnh hưởng sâu rộng như EVFTA (Việt Nam - EU), CPTPP (Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương), hay UKVFTA (Việt Nam - Vương quốc Anh và Bắc Ireland). Những FTA này từng được kỳ vọng là “mỏ vàng” cho hàng hóa Việt Nam tiếp cận thị trường lớn với ưu đãi thuế quan vượt trội.
Tuy nhiên, theo các chuyên gia, ngành dệt may vẫn chưa phát huy hết tiềm năng từ các hiệp định này. Ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương), cho biết tỷ lệ tận dụng ưu đãi từ EVFTA sau 5 năm và UKVFTA sau 4 năm vẫn rất thấp, thể hiện sự lãng phí đáng tiếc.
Bối cảnh thương mại toàn cầu đang thay đổi nhanh chóng cũng khiến cơ hội thuế quan của Việt Nam bị thu hẹp. Những thị trường vốn khó tiếp cận như EU, Anh hay Canada giờ đây lại tích cực ký kết FTA với nhiều quốc gia khác nhằm đa dạng hóa nguồn cung. Điều này khiến ưu thế của Việt Nam về thuế quan đang bị san lấp bởi đối thủ cạnh tranh cũng được hưởng ưu đãi tương tự.
Theo ông Khanh, nhiều nước nhập khẩu lớn như EU giờ đây cũng tăng tốc ký kết FTA để chủ động ứng phó rủi ro, khiến tính cạnh tranh của hàng Việt càng suy giảm. Trước đây, việc đàm phán FTA với các nước Đông Nam Á như Thái Lan, Indonesia hay Malaysia từng rất khó khăn, nhưng nay các hiệp định này được ký chỉ trong vòng một năm, cho thấy tốc độ mở cửa thị trường ngày càng nhanh chóng.
Giải pháp tự chủ chuỗi cung ứng nguyên liệu
 |
| Doanh nghiệp dệt may tăng đầu tư vào sản xuất nguyên phụ liệu nội địa để đáp ứng quy tắc xuất xứ và tiêu chuẩn kỹ thuật khắt khe từ các FTA. |
Một trong những rào cản lớn nhất của ngành dệt may Việt Nam khi tận dụng ưu đãi FTA là quy tắc xuất xứ. Đây là yếu tố cốt lõi để được hưởng ưu đãi thuế quan, nhưng ngành dệt may lại phụ thuộc phần lớn vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu, dẫn đến tỷ lệ nội địa hóa thấp. “Không có nguyên liệu thì không thể sản xuất, cũng không đáp ứng được quy tắc xuất xứ”, ông Khanh chỉ rõ.
Ngoài ra, tâm thế bị động và sự thiếu chuẩn bị của doanh nghiệp cũng góp phần khiến ngành dệt may bỏ lỡ cơ hội. Thay vì chủ động thích nghi với biến động thị trường, nhiều doanh nghiệp vẫn quen với điều kiện dễ dãi trong giai đoạn thuận lợi, nên dễ bị tổn thương khi tình hình thay đổi. Theo ông Khanh, điều quan trọng nhất là xây dựng nền tảng sản xuất bền vững, tránh lệ thuộc quá mức vào các thị trường lớn như Mỹ hay EU.
Giải pháp căn cơ được Bộ Công Thương nhấn mạnh là phát triển sản xuất nguyên phụ liệu trong nước. Đây là điều kiện tiên quyết nếu muốn tận dụng hiệu quả các FTA hiện đại, nhất là trong bối cảnh các tiêu chuẩn kỹ thuật và môi trường ngày càng khắt khe.
Điển hình như Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của EU, dù hiện chưa tác động trực tiếp đến ngành dệt may và da giày, nhưng đây là dấu hiệu cho thấy các rào cản kỹ thuật mới có thể xuất hiện bất kỳ lúc nào. Doanh nghiệp Việt cần chủ động nâng chuẩn, điều chỉnh chính sách nội bộ để thích ứng.
Vấn đề đặt ra là làm sao thu hút được chuỗi sản xuất nguyên phụ liệu dịch chuyển vào Việt Nam. Theo đại diện Thương vụ Việt Nam tại Quảng Châu (Trung Quốc), nhiều doanh nghiệp Trung Quốc vẫn chưa mặn mà với việc đầu tư nhà máy nguyên phụ liệu tại Việt Nam. Nguyên nhân là do chuỗi cung ứng tại chỗ còn thiếu hụt nghiêm trọng: từ sợi bông, hóa chất nhuộm đến hạ tầng sản xuất cơ bản.
Ngoài ra, Việt Nam vẫn thiếu lao động kỹ thuật cao trong ngành sản xuất phụ liệu, gây khó khăn cho việc vận hành và phát triển nhà máy. Các doanh nghiệp Trung Quốc khi cân nhắc đầu tư còn xem xét khả năng có đơn hàng ổn định trong nước, ngoài yếu tố nhân công giá rẻ.
Theo đại diện Thương vụ, để thuyết phục được nhà đầu tư, Việt Nam cần không chỉ có chính sách ưu đãi hấp dẫn mà còn phải chứng minh hiệu quả đầu tư thực tế. Đây là bài toán cần được cơ quan quản lý nhà nước giải quyết để biến các FTA thành động lực thực sự cho ngành dệt may phát triển bền vững.
