| Mở rộng giá trị hệ sinh thái cho thương hiệu nông sản Việt Nam Từ minh bạch nguồn gốc đến hành trình vươn xa của nông sản Việt Từ chất lượng đến thị trường EU: Nông sản Việt khẳng định vị thế |
Sản phẩm nông sản đối mặt nghịch lý quản trị và thị trường
 |
| Ngành hàng cà phê Việt vượt mốc kỷ lục XK trên 8 tỷ USD trong năm 2025 và được dự báo sẽ tiếp tục có khả năng lập đỉnh mới vào năm 2026 từ giá tăng cao, giá trị chế biến ngày càng nâng lên. |
Bức tranh xuất khẩu nông sản năm 2025 khép lại với nhiều gam màu rực rỡ. Ngành hồ tiêu lần đầu vượt mốc 1,5 tỷ USD; cà phê đạt kết quả lịch sử trên 8 tỷ USD; hạt điều tiến sát mốc 5 tỷ USD, vượt xa mục tiêu ban đầu. Tuy vậy, sự tăng trưởng nhanh này cũng đồng thời bộc lộ những lỗ hổng lớn trong quản trị chuỗi cung ứng, khi không ít đơn vị làm tốt khâu trồng trọt nhưng lại “tắc nghẽn” ở khâu thương mại hóa.
Chỉ ra nghịch lý này, ông Nguyễn Đình Tùng, tân Chủ tịch Hội Sản phẩm Nông nghiệp sạch TP.HCM (CAPA), cho rằng dù nông sản Việt được đánh giá ngon và có giá cạnh tranh, song phân khúc quà tặng cao cấp lại đang bị sản phẩm Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc chi phối gần như hoàn toàn. Nguyên nhân là nông sản nội địa vẫn lép vế về hình thức, bao bì và giá trị thương hiệu. Đối với các mô hình kinh tế tập thể quy mô nhỏ, tình trạng thiếu thông tin thị trường và hạn chế kỹ năng thương mại quốc tế khiến giá trị nông sản chưa tương xứng với công sức bỏ ra, buộc người nông dân vẫn phụ thuộc lớn vào thương lái.
Thực tế này được minh chứng qua trường hợp Hợp tác xã Dưa lưới Song Chi. Dù đã ứng dụng công nghệ cao trên diện tích 20 ha, đạt sản lượng khoảng 100 tấn mỗi tháng, hợp tác xã vẫn chưa thể tự chủ được đầu ra bền vững. Bên cạnh đó, thách thức về quản trị còn đến từ các rào cản tài chính và pháp lý, khiến nông dân và doanh nghiệp khó bứt phá. Ông Phạm Trường Giang, Giám đốc Công ty Trang Linh, nêu lên thực trạng khi doanh nghiệp sở hữu tổng đàn trị giá hơn 400 tỷ đồng nhưng lại không được các tổ chức tín dụng công nhận là tài sản thế chấp.
Việc người dân phải chịu mức lãi suất tương đương các lĩnh vực bất động sản hay thương mại dịch vụ, trong khi chỉ được giải ngân dựa trên giá trị quyền sử dụng đất, đã tạo ra sự thiệt thòi lớn cho ngành nông nghiệp. Ở một góc độ khác, ông Nguyễn Trọng Trung, đại diện Hợp tác xã Bưởi da xanh Hắc Dịch, cho biết các đơn vị hiện rất thiếu năng lực lập dự án, đầu tư kho mát và hạ tầng logistics. Ngay cả khi Nghị quyết 496/2025 của HĐND TP.HCM đã có hiệu lực từ ngày 10/12/2025 nhằm hỗ trợ liên kết sản xuất, quá trình triển khai thực tế vẫn gặp nhiều vướng mắc do sự lúng túng trong phân cấp quản lý ở cấp xã, phường.
Chia sẻ thêm về vấn đề này, ông Hồ Nguyên Nhật, Phó Chủ tịch UBND phường Tam Long, bày tỏ lo ngại khi chưa xác định rõ chủ đầu tư là cấp sở hay cấp xã, trong khi nguồn kinh phí triển khai cho giai đoạn đầu năm 2026 cũng chưa được phân bổ cụ thể. Áp lực càng gia tăng khi bước sang năm 2026 với nhiều dự báo bất lợi. Ngành hồ tiêu có thể giảm từ 5–7% sản lượng do ảnh hưởng thời tiết cuối năm 2025; còn ngành điều vẫn phải phụ thuộc tới 90% nguồn nguyên liệu nhập khẩu từ châu Phi.
Theo ông Bạch Khánh Nhật, Phó Chủ tịch Vinacas, việc Mỹ tăng thuế suất nhập khẩu đã khiến lượng điều xuất khẩu sang thị trường này giảm mạnh tới 35%. Đối với ngành rau quả, dù đặt mục tiêu đạt 10 tỷ USD vào năm 2026, ông Nguyễn Văn Mười, Phó Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, cảnh báo cần sớm khắc phục bốn hạn chế lớn gồm nhiễm Cadimi, sử dụng chất bảo quản, quản lý mã số vùng trồng và tác động của thời tiết cực đoan. Nếu không được tháo gỡ kịp thời, những “nút thắt” về quản trị này sẽ trở thành rào cản lớn, khiến nông sản Việt khó duy trì đà tăng trưởng và vị thế trên bản đồ kinh tế toàn cầu.
Liên kết hữu cơ nâng tầm giá trị và chuyển đổi xanh
 |
| Nông sản Việt sẽ không chỉ dừng lại ở việc lập đỉnh kim ngạch mà còn từng bước khẳng định thương hiệu quốc gia vững chắc trên thị trường quốc tế. |
Trước những điểm nghẽn hiện hữu, hướng đi cốt lõi được xác định là xây dựng mối liên kết hữu cơ, chặt chẽ giữa các thành viên trong chuỗi giá trị, trong đó doanh nghiệp giữ vai trò “sếu đầu đàn”. Ông Nguyễn Đình Tùng nhấn mạnh lợi thế của việc quy tụ các doanh nghiệp dày dạn kinh nghiệm như Vina T&T hay Khải Hoàn để dẫn dắt, chuyển giao kinh nghiệm vận hành và chuẩn hóa quy trình cho các hợp tác xã nhỏ. Mục tiêu là giúp những đơn vị chưa đạt chuẩn rút ngắn thời gian hoàn thiện, tiến tới xuất khẩu trực tiếp thay vì chỉ dừng lại ở bán thô.
Mô hình này tạo ra lợi ích kép: doanh nghiệp lớn ổn định được nguồn nguyên liệu chất lượng cao, trong khi các đơn vị sản xuất nhỏ có được “bà đỡ” về thị trường. Dưới sự dẫn dắt đó, lộ trình năm 2026 của nông sản sạch không chỉ dừng ở xuất khẩu đơn thuần mà còn hướng mạnh tới chế biến sâu và phát triển phân khúc quà tặng cao cấp. Hội CAPA cũng đã lên kế hoạch đồng hành cùng các đối tác để tổ chức các triển lãm Home Show tại TP.HCM vào tháng 6, cùng các chương trình xúc tiến tại Hàn Quốc, Nhật Bản và Singapore, qua đó nâng tầm nhãn mác, bao bì cho nông sản nội địa.
Song song với liên kết chuỗi, quản trị nông nghiệp hiện đại còn đòi hỏi sự chuyển dịch mạnh mẽ từ tư duy sản xuất sang tư duy kinh tế, với trọng tâm là chuyển đổi kép gồm chuyển đổi số và chuyển đổi xanh. Đánh giá về định hướng này, ông Lê Viết Bình, Phó Chánh Văn phòng Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cho rằng việc triển khai quyết liệt Nghị quyết 57 về khoa học công nghệ và Nghị quyết 68 về kinh tế tư nhân sẽ tạo ra cú hích quan trọng. Đặc biệt, với không gian phát triển mới sau khi sáp nhập Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu, TP.HCM đang sở hữu nguồn lợi thủy sản lớn cùng vùng nguyên liệu rau củ quả rộng, tạo tiền đề cho chiến lược chế biến sâu.
Ở góc độ quản lý địa phương, ông Nguyễn Văn Đa, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường TP.HCM, khẳng định Nghị quyết 496/2025 sẽ mở ra cơ hội tiếp cận công bằng hơn cho nông dân và doanh nghiệp đối với các gói hỗ trợ về hạ tầng và máy móc. Sở sẽ chỉ đạo Chi cục Phát triển nông thôn hỗ trợ các xã, phường cụ thể hóa Nghị định 98 của Chính phủ, coi liên kết sản xuất là chìa khóa để hiện đại hóa nông thôn và nâng cao giá trị nông sản. Đây cũng là giải pháp quan trọng nhằm giảm thiểu rủi ro trước những biến động khó lường của thị trường quốc tế và chấm dứt điệp khúc “được mùa mất giá”.
Đáng chú ý, việc minh bạch hóa hồ sơ vùng trồng và tuân thủ các quy chuẩn bền vững đang trở thành “giấy thông hành” bắt buộc để thâm nhập sâu hơn vào các thị trường cao cấp như EU. Ông Phạm Thắng, Phó Chủ tịch Hiệp hội Cà phê Ca cao Việt Nam, nhấn mạnh doanh nghiệp cần chủ động tuân thủ Quy định không gây mất rừng (EUDR), áp dụng cho các doanh nghiệp lớn từ ngày 30/12/2025, nhằm giữ vững thị phần tại thị trường chiếm tới 40% sản lượng xuất khẩu. Tương tự, với ngành thủy sản – lĩnh vực đạt kỷ lục 11,3 tỷ USD trong năm 2025 – bà Lê Hằng từ Vasep cho rằng áp lực chi phí và tiêu chuẩn ngày càng cao buộc ngành phải tập trung nâng cao giá trị gia tăng.
Riêng ngành hồ tiêu cũng nhận được khuyến nghị từ Cộng đồng Tiêu Quốc tế về việc tăng đầu tư cho tái canh và quản trị rủi ro nhằm bảo đảm nguồn cung ổn định. Sự chuyển dịch từ chạy theo số lượng sang chú trọng chất lượng, từ cạnh tranh bằng giá rẻ sang phát triển bền vững chính là lời giải căn cơ cho bài toán quản trị chuỗi nông sản hiện nay. Khi các mắt xích từ nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp xuất khẩu đến cơ quan quản lý nhà nước vận hành đồng bộ, nông sản Việt sẽ không chỉ dừng lại ở việc lập đỉnh kim ngạch mà còn từng bước khẳng định thương hiệu quốc gia vững chắc trên thị trường quốc tế.
