| Hà Nội: Phát hiện cơ sở phân phối thuốc kháng sinh "trôi nổi" Chú ý những gì khi dùng thuốc kháng sinh cho trẻ Phát hiện lô thuốc kháng sinh Cefixim 200 giả đang lưu hành trên thị trường |
Lạm dụng thuốc và khoảng trống kiểm soát
 |
| Người dân tự ý mua thuốc kháng sinh không kê đơn, phản ánh thói quen sử dụng thuốc tùy tiện tiềm ẩn nhiều rủi ro. |
Việt Nam từ lâu đã nằm trong nhóm quốc gia có tỷ lệ lạm dụng kháng sinh cao hàng đầu khu vực. Không chỉ là thói quen tự điều trị của người dân, tình trạng kê đơn thiếu chuẩn, dễ dãi và sử dụng thuốc không cần kê toa đang đẩy hệ thống y tế vào vòng xoáy nguy hiểm của kháng thuốc – thách thức mang tính toàn cầu.
Giáo sư – Tiến sĩ Nguyễn Gia Bình, Chủ tịch Hội Hồi sức cấp cứu và Chống độc Việt Nam, từng cảnh báo: “Tình trạng kháng kháng sinh đang trở nên nguy hiểm hơn cả ung thư.” Nhiều bệnh nhân dù được điều trị bằng kháng sinh thế hệ ba, thế hệ bốn với chi phí cao nhưng vẫn không hiệu quả vì vi khuẩn đã kháng gần như toàn bộ thuốc.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam, ba nguyên nhân chính gây kháng thuốc là: thuốc dễ mua không cần đơn, bác sĩ kê đơn chưa chuẩn, và người dân tự ý sử dụng lại thuốc cũ. Trong nhiều trường hợp, người dân vẫn nhầm tưởng kháng sinh là thuốc cảm hay hạ sốt – một nhận thức sai lầm phổ biến.
Thực trạng còn nghiêm trọng hơn ở vùng sâu, vùng xa – nơi thiếu bác sĩ, hạ tầng hạn chế, hoạt động khám chữa bệnh chủ yếu dựa trên kinh nghiệm. Không ít đơn thuốc thiếu thông tin cơ bản như liều dùng, thời gian điều trị hoặc hướng dẫn sử dụng, khiến người bệnh – đặc biệt người cao tuổi – dễ dùng sai hoặc lạm dụng thuốc.
Tại Bệnh viện Bạch Mai, một bệnh nhân nhập viện trong tình trạng suy hô hấp do cúm A bội nhiễm sau năm ngày tự ý dùng thuốc không rõ thành phần. Trường hợp này không phải cá biệt, mà là biểu hiện của một hệ thống chưa đủ công cụ để giám sát hành vi sử dụng thuốc không hợp lý.
Kê đơn điện tử để tăng minh bạch và trách nhiệm
 |
| Nhân viên y tế thao tác trên phần mềm kê đơn điện tử, góp phần hiện đại hóa quy trình điều trị và kiểm soát đơn thuốc hiệu quả. |
Nhằm khắc phục thực trạng đáng lo ngại, Bộ Y tế đã ban hành Thông tư 26/2025/TT-BYT, thay thế Thông tư 52/2017, yêu cầu kê đơn thuốc điều trị ngoại trú bằng hình thức điện tử trên toàn quốc kể từ ngày 1/10/2025. Đơn thuốc bắt buộc phải ghi rõ các thông tin về tên thuốc, nồng độ, hàm lượng, thời gian điều trị và tần suất sử dụng.
Đặc biệt, bác sĩ sẽ phải chịu trách nhiệm pháp lý nếu kê đơn sai, kê ngoài danh mục hoặc không theo đúng phác đồ. Đây không chỉ là bước chuyển kỹ thuật mà còn là lời khẳng định về trách nhiệm nghề nghiệp – chấm dứt tình trạng kê đơn “cho chắc” hay “chiều theo yêu cầu”.
Theo ông Vương Ánh Dương – Phó Cục trưởng Cục Quản lý Khám chữa bệnh, hệ thống kê đơn điện tử sẽ tự động phát hiện sai sót, cảnh báo bất thường và kết nối dữ liệu với mã định danh cá nhân. Nhờ đó, nhà thuốc, bảo hiểm và cơ sở y tế có thể tra cứu được lịch sử điều trị, tránh trùng thuốc, dị ứng và bỏ sót bệnh nền.
Bên cạnh đó, kê đơn điện tử còn góp phần xây dựng hồ sơ sức khỏe toàn dân, giúp bác sĩ nhanh chóng nắm bắt thông tin điều trị dù người bệnh thay đổi nơi khám. Đây là yếu tố sống còn đối với các bệnh nhân mạn tính hoặc điều trị dài ngày.
Tuy nhiên, không thể phủ nhận những thách thức trong quá trình triển khai, đặc biệt tại tuyến y tế cơ sở. Nhiều trạm y tế xã chưa có phần mềm phù hợp, nhân lực chưa được tập huấn đầy đủ, người dân còn chưa quen với việc sử dụng mã định danh hay truy cập thông tin đơn thuốc trên nền tảng số.
Trước thực tế này, Bộ Y tế cam kết hỗ trợ kỹ thuật, cung cấp phần mềm miễn phí và tổ chức tập huấn đồng bộ. Mục tiêu không chỉ là hoàn thành yêu cầu hành chính, mà còn đảm bảo quyền được chăm sóc an toàn và minh bạch cho người dân ở mọi vùng miền.
Đáng chú ý, đội ngũ dược sĩ tại nhà thuốc đang trở thành “bộ lọc cuối cùng” trong chuỗi sử dụng thuốc. Tại nhiều nhà thuốc lớn, dược sĩ đã quen với việc kiểm tra đơn, từ chối bán kháng sinh không có đơn, và hướng dẫn người bệnh quay lại cơ sở y tế khi cần. Đây là điểm tựa quan trọng giúp hạn chế hành vi sử dụng thuốc bừa bãi từ cộng đồng.
Theo các chuyên gia y tế, nếu toàn bộ hệ thống – từ bác sĩ, dược sĩ đến người dân – tuân thủ đúng quy định, kê đơn điện tử sẽ tạo nên chuyển biến rõ rệt trong quản lý thuốc và nâng cao hiệu quả điều trị. Khi đó, mỗi đơn thuốc sẽ không còn là giấy tờ hành chính, mà là quyết định chuyên môn có trách nhiệm – đúng người, đúng bệnh, đúng cách.
