Vắc-xin phòng dịch tả lợn châu Phi: Mấu chốt kiểm soát dịch bệnh từ gốc

Lực lượng thú y xử lý ổ dịch tả lợn châu Phi tại một trang trại có lợn chết hàng loạt – hệ quả từ việc không tiêm phòng và thiếu kiểm soát dịch bệnh.

Nguy cơ từ sự chủ quan và thiếu đồng bộ

Tính đến giữa năm 2025, dịch tả lợn châu Phi đã xuất hiện tại 45 tỉnh, thành phố với hơn 100.000 con lợn bị tiêu hủy. Cả nước đã ghi nhận 972 ổ dịch tại 718 xã, phường thuộc 33 trên 34 tỉnh, thành, trong đó còn 542 xã chưa qua 21 ngày kể từ khi phát hiện ổ dịch mới. Riêng giữa tháng 7, số ổ dịch chưa qua 21 ngày vẫn ở mức trên 300. Phần lớn các ổ dịch phát sinh tại hộ chăn nuôi nhỏ lẻ, nơi điều kiện chuồng trại chưa đảm bảo an toàn sinh học. Quy mô mỗi ổ dịch trung bình từ 50 đến 60 con.

Các hộ vẫn phổ biến chăn nuôi theo kiểu chuồng hở, sử dụng thức ăn thừa chưa qua xử lý, dễ tạo điều kiện cho virus tồn tại và lây lan. Thực tế còn cho thấy tình trạng giấu dịch khá phổ biến. Không ít hộ khi phát hiện vật nuôi có dấu hiệu mắc bệnh đã không báo cho cơ quan chức năng, mà chọn cách bán chạy hoặc vứt xác lợn ra môi trường, gây hậu quả nghiêm trọng về môi trường và sức khỏe cộng đồng. Trong khi đó, tiêm vắc-xin được đánh giá là giải pháp chủ động, hiệu quả để ngăn chặn dịch.

Hiện có hai loại vắc-xin là NAVET và AVAC đã được cấp phép lưu hành, cho kết quả an toàn và đáp ứng miễn dịch. Tuy nhiên, việc triển khai tiêm phòng còn gặp nhiều rào cản. Tại tỉnh Bắc Giang – địa phương có tổng đàn lợn hơn 786.000 con – đến nay mới chỉ tiêm được 52.000 liều, đạt tỷ lệ 6,6%. Tỷ lệ này được cho là quá thấp nếu so với mức độ nguy hiểm và tốc độ lây lan của dịch bệnh.

Nguyên nhân đến từ nhiều phía: giá vắc-xin cao (khoảng 60.000 đồng/liều), tâm lý e ngại do từng nghe thông tin chưa kiểm chứng về phản ứng sau tiêm, khó tiếp cận nguồn cung tại các cửa hàng thuốc thú y, và đặc biệt là thiếu hỗ trợ từ chính quyền địa phương. Nhiều chủ trại cho rằng chưa có chính sách rõ ràng về bảo hiểm rủi ro sau tiêm phòng, trong khi vắc-xin dịch tả lợn châu Phi lại chưa nằm trong chương trình tiêm bắt buộc như các loại bệnh khác như lở mồm long móng hay dịch tả cổ điển. Điều này khiến việc triển khai không được đồng bộ, thiếu tính lan tỏa.

Chuyển biến cần bắt đầu từ tư duy đến hành động

Người chăn nuôi chủ động tiêm vắc-xin dịch tả lợn châu Phi cho đàn lợn thương phẩm – bước đi thiết thực để kiểm soát dịch bệnh từ gốc.

Trước tình trạng trên, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành 8 văn bản chỉ đạo, tổ chức nhiều đoàn công tác về địa phương kiểm tra, đôn đốc phòng dịch. Bộ cũng đang rà soát lại toàn bộ hành lang pháp lý, từ nghị định đến quy chuẩn kỹ thuật, để phù hợp với tình hình thực tế và yêu cầu cấp thiết của công tác phòng, chống dịch bệnh động vật.

Thứ trưởng Phùng Đức Tiến đã đặt vấn đề: “Vắc-xin đã có, nhưng tại sao vẫn chưa tiêm được? Có cần thiết phải xây dựng một chương trình quốc gia về phòng chống dịch tả lợn châu Phi hay không?”. Đây là câu hỏi lớn đặt ra không chỉ với ngành nông nghiệp, mà còn là lời cảnh tỉnh với chính quyền cơ sở, hệ thống thú y và cả người chăn nuôi. Song song với việc hoàn thiện khung pháp lý, Bộ cũng đang triển khai giám sát chủ động dịch bệnh, xét nghiệm giải trình tự gen virus để cảnh báo sớm các biến thể.

Một mục tiêu dài hạn đang được hướng đến là xây dựng vùng an toàn dịch bệnh đạt chuẩn quốc tế để tiến tới xuất khẩu sản phẩm chăn nuôi. Ở cấp cơ sở, các địa phương được khuyến cáo tăng cường tuyên truyền, tổ chức hội nghị có sự tham gia của doanh nghiệp sản xuất vắc-xin và hệ thống cung ứng thuốc thú y nhằm mở rộng mạng lưới phân phối. Đồng thời, cần tổ chức tập huấn kỹ thuật cho cán bộ thú y cơ sở và người dân để đảm bảo việc sử dụng vắc-xin đúng hướng dẫn, an toàn, hiệu quả.

Các biện pháp kỹ thuật cũng cần được duy trì thường xuyên, bao gồm: khử trùng chuồng trại định kỳ 2 lần mỗi tuần, tăng lên mỗi ngày khi có dịch; ngăn ngừa động vật trung gian tiếp cận chuồng nuôi; giữ khoảng cách tối thiểu giữa chuồng trại và khu dân cư, chợ buôn bán, điểm giết mổ. Những biện pháp an toàn sinh học này không thể thay thế vắc-xin, nhưng là phần không thể tách rời của hệ thống phòng dịch. Với các hộ dân đã chủ động tiêm phòng, kết quả cho thấy khả quan.

Tiêu biểu như hộ ông Thân Chí Chiên (phường Hồng Thái, thị xã Việt Yên) – người đầu tiên tại địa phương tiêm phòng cho 22 con lợn thương phẩm – phản ánh đàn lợn khỏe mạnh, không biểu hiện bất thường sau tiêm. Đây là minh chứng thực tế cho hiệu quả của vắc-xin và vai trò của truyền thông cộng đồng. Dịch tả lợn châu Phi không còn là chuyện riêng của ngành nông nghiệp.

Những thiệt hại về kinh tế, tác động đến an toàn thực phẩm và môi trường sống đang cho thấy mức độ ảnh hưởng lan rộng của dịch bệnh này. Khi đã có vắc-xin, nhưng tỷ lệ tiêm vẫn thấp, vấn đề không còn nằm ở kỹ thuật, mà là ở nhận thức, ở hành động, và ở cơ chế. Chuyển biến từ tư duy sang hành động là điều kiện tiên quyết để phòng, chống dịch bền vững. Đây không chỉ là bước đi cần thiết để đảm bảo sinh kế cho hàng triệu nông hộ, mà còn là cách chúng ta bảo vệ sức khỏe cộng đồng từ gốc – một cách có trách nhiệm, khoa học và lâu dài.

Thị trường châu Phi: Cơ hội mở cho nông sản Việt

Chiến lược giảm phát thải: Chìa khóa nâng tầm nông sản Việt

Bộ Công Thương chính thức lên tiếng về thông tin bổ nhiệm đại sứ Vietnam OCOPEX 2025

Thanh long xuất khẩu lao dốc, hàng trăm tấn ùn ứ vì vướng thủ tục

Thuế đối ứng từ Mỹ: Nông sản Việt trước sức ép cạnh tranh ngày càng lớn