| Chế biến sâu mở lối nâng tầm nông sản Việt Xây dựng thương hiệu nông sản Việt: Thách thức từ rào cản thủ tục Nông sản Việt vươn xa: Cuộc chiến giảm giá thành từ gốc rễ |
 |
| Các chuyến tàu MSC Giusy vào cảng SSIT nhằm phục vụ xuất khẩu hàng gạo từ Việt Nam đi châu Phi. Ảnh: Huỳnh Sơn. |
Dư địa lớn nhưng chưa được khai thác hiệu quả
Châu Phi đang trở thành tâm điểm chú ý trong chiến lược mở rộng thị trường của nhiều quốc gia xuất khẩu nông sản, trong đó có Việt Nam. Với hơn 1,4 tỷ dân hiện nay và dự kiến vượt 2,5 tỷ người vào năm 2050, khu vực này sở hữu một thị trường tiêu dùng khổng lồ, đặc biệt là tầng lớp trung lưu đang gia tăng nhanh chóng. Tuy nhiên, quan hệ thương mại giữa Việt Nam và châu Phi vẫn còn khá khiêm tốn. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang khu vực này đạt khoảng 4 tỷ USD, trong khi nhập khẩu khoảng 5,5 tỷ USD – một con số chưa tương xứng với tiềm năng.
Senegal – quốc gia Tây Phi vừa ký kết Bản ghi nhớ thương mại gạo với Việt Nam – chỉ chiếm chưa tới 1% tổng kim ngạch thương mại hai chiều Việt Nam – châu Phi. Điều đó cho thấy thị trường vẫn còn rất nhiều dư địa chưa được khai thác. Đáng chú ý, nhiều mặt hàng thế mạnh của Việt Nam như gạo, cà phê, hạt tiêu, hạt điều, thủy sản... lại chính là những sản phẩm có nhu cầu cao tại các nước châu Phi.
Bên cạnh nông sản, nhiều nhóm hàng khác của Việt Nam cũng có lợi thế khi xuất khẩu sang khu vực này như hàng tiêu dùng thiết yếu, máy móc phục vụ sản xuất nông nghiệp, vật liệu xây dựng. Trong khi các nước châu Phi có nhu cầu nhập khẩu lớn, hàng Việt lại có khả năng cạnh tranh về giá, chất lượng và sự phù hợp với thị hiếu địa phương. Thị trường này cũng không đặt ra nhiều rào cản kỹ thuật như Liên minh châu Âu hay Hoa Kỳ, giúp hàng hóa Việt dễ dàng tiếp cận hơn.
Theo đánh giá của các chuyên gia, châu Phi là một thị trường có tỷ suất lợi nhuận cao. Hàng hóa giữa Việt Nam và khu vực này mang tính bổ sung thay vì cạnh tranh trực tiếp, nên có khả năng mở rộng hợp tác nhanh chóng nếu có định hướng đúng. Đặc biệt, khi Hiệp định Thương mại Tự do Lục địa châu Phi (AfCFTA) được triển khai đầy đủ, cơ hội dành cho các doanh nghiệp Việt Nam sẽ càng rộng mở.
Thực tế cho thấy người tiêu dùng tại nhiều quốc gia châu Phi đã bước đầu đón nhận hàng Việt. Tại Bắc Phi, các sản phẩm nông – thủy sản như cà phê thô, hạt tiêu, hạt điều nhân, cơm dừa, cá tra, ba sa, tôm đông lạnh được ưa chuộng. Tại Tây Phi, gạo Việt, bánh kẹo, sản phẩm từ ngũ cốc đang từng bước khẳng định chất lượng. Những dấu hiệu tích cực này cho thấy tiềm năng phát triển dài hạn nếu có sự đầu tư phù hợp từ phía Việt Nam.
Cần chiến lược tiếp cận trọng điểm và đầu tư bài bản
 |
| Nông sản là mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam sang thị trường châu Á - châu Phi. |
Dù đầy tiềm năng, thị trường châu Phi vẫn đặt ra không ít thách thức cho doanh nghiệp Việt Nam. Trước hết là khoảng cách địa lý xa, chi phí logistics và vận chuyển cao khiến giá thành hàng hóa dễ bị đội lên, ảnh hưởng tới khả năng cạnh tranh. Ngoài ra, nhiều doanh nghiệp vẫn thiếu thông tin cập nhật về thị trường, cơ chế pháp lý chưa hoàn chỉnh và hệ thống phân phối tại chỗ chưa được thiết lập đồng bộ.
Một trong những rủi ro lớn nhất là vấn đề thanh toán quốc tế chưa thực sự ổn định. Tại một số quốc gia, tình hình chính trị thiếu ổn định hoặc cơ sở hạ tầng logistics yếu kém khiến việc giao hàng và bảo đảm dòng tiền gặp khó. Đây là những yếu tố mà doanh nghiệp Việt cần tính toán kỹ lưỡng nếu muốn bước chân vững vàng vào thị trường đầy hứa hẹn này.
Để vượt qua các rào cản hiện hữu, các chuyên gia đề xuất Việt Nam cần xây dựng chiến lược tiếp cận có trọng điểm, tập trung vào các quốc gia đầu mối như Senegal, Nam Phi, Maroc – nơi có vị trí trung chuyển thuận lợi, giúp rút ngắn thời gian giao hàng và giảm chi phí logistics. Việc thiết lập các trung tâm kho hàng, mạng lưới logistics tại đây sẽ là nền tảng quan trọng để hàng Việt hiện diện thường xuyên và ổn định hơn.
Bên cạnh đó, cần tăng cường xúc tiến thương mại, quảng bá thương hiệu hàng Việt gắn với chất lượng, sự thân thiện với môi trường và phù hợp thị hiếu bản địa. Các doanh nghiệp cần tích cực tham gia hội chợ, triển lãm tại khu vực, đồng thời thiết lập quan hệ đối tác với hệ thống phân phối bản địa để đảm bảo nguồn hàng ổn định và xây dựng niềm tin tiêu dùng lâu dài.
Một số doanh nghiệp Việt đã tiên phong khai phá thị trường này như PAN Group, Vinamilk, Hòa Phát, Hapro, Intimex, Angimex... Đặc biệt, Tập đoàn Viettel và Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) đã đầu tư sản xuất, kinh doanh trực tiếp tại Algeria và Mozambique, cho thấy khả năng mở rộng hoạt động không chỉ trong xuất khẩu mà còn ở lĩnh vực đầu tư và dịch vụ.
Tuy nhiên, số lượng doanh nghiệp Việt hiện diện tại châu Phi vẫn còn rất khiêm tốn so với quy mô thị trường. Trong thời gian tới, để nâng tầm hiện diện hàng Việt tại lục địa đen, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, hiệp hội ngành hàng và khối doanh nghiệp, trong đó Nhà nước giữ vai trò định hướng và hỗ trợ về thông tin, tài chính, logistics, pháp lý. Về phía doanh nghiệp, phải thay đổi tư duy từ xuất khẩu nhỏ lẻ sang chiến lược dài hạn, bền vững.
