| Nông sản Việt vươn xa: Cuộc chiến giảm giá thành từ gốc rễ Bộ Công Thương gỡ vướng xuất xứ nông sản không hóa đơn Giải bài toán thủ tục: Giữ thị trường, xây thương hiệu nông sản |
 |
| Nông dân thu hoạch cà phê tại Tây Nguyên – một trong những ngành xuất khẩu chủ lực đang đối mặt với rủi ro từ chính sách VAT mới. |
Thuế suất mới mâu thuẫn với mục tiêu tăng trưởng
Trong bối cảnh cạnh tranh quốc tế ngày càng khốc liệt, việc giữ vững chuỗi cung ứng và duy trì dòng vốn ổn định đóng vai trò sống còn đối với doanh nghiệp nông sản. Tuy nhiên, kể từ ngày 1/7/2025, Điều 19 Nghị định 181/2025/NĐ-CP yêu cầu doanh nghiệp xuất khẩu nông sản phải xuất hóa đơn thuế giá trị gia tăng (GTGT) 5% và chỉ được hoàn thuế sau khi xuất khẩu thành công. Chính sách này đang tạo ra một áp lực lớn về tài chính và rủi ro vận hành cho nhiều doanh nghiệp.
Theo ông Đỗ Hà Nam – Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Tập đoàn Intimex, các mặt hàng nông sản sơ chế như cà phê, gạo, tiêu, điều vốn không thuộc diện chịu thuế GTGT. Song theo quy định mới, doanh nghiệp vẫn phải xuất hóa đơn có thuế GTGT 5%, rồi làm thủ tục hoàn thuế sau khi xuất khẩu. Quy trình này đòi hỏi doanh nghiệp ứng trước một lượng vốn lớn để nộp thuế cho nhà cung ứng trong nước – trong khi chưa chắc có thể hoàn được số tiền đó.
Rủi ro phát sinh nếu nhà cung ứng không nộp thuế, cơ quan thuế sẽ không hoàn lại tiền cho doanh nghiệp xuất khẩu, dù hàng đã được xuất đi. Đã từng có trường hợp doanh nghiệp chuyển tiền để nhà cung cấp nộp thuế, nhưng sau đó phía cung ứng tuyên bố phá sản, khiến doanh nghiệp “mất trắng”. Ông Nam gọi đây là rủi ro trực tiếp, đẩy doanh nghiệp xuất khẩu vào thế bị động hoàn toàn.
Không chỉ vậy, nhiều doanh nghiệp bị "giam vốn" vì quy định chỉ cho phép hoàn thuế sau khi đã nhận được tiền thanh toán từ nước ngoài. Trong ngành cà phê và gạo – đặc biệt là các hợp đồng liên Chính phủ – điều khoản thanh toán thường kéo dài từ ba tháng đến một năm. Trong thời gian chờ thanh toán, doanh nghiệp phải chịu áp lực lớn từ cả thuế và vốn lưu động. “Nếu khách hàng nước ngoài không trả tiền, doanh nghiệp sẽ mất cả vốn lẫn VAT”, ông Nam nhấn mạnh.
Tình trạng chậm trễ trong xử lý hoàn thuế lại càng khiến vấn đề trở nên trầm trọng. Theo ông Nam, hàng loạt doanh nghiệp đang có số tiền hoàn thuế bị "treo" rất lớn, khiến việc vận hành sản xuất và xuất khẩu bị ảnh hưởng nặng nề. Cùng với đó, việc huy động lực lượng lớn cán bộ thuế để kiểm tra, xử lý hồ sơ không chỉ tăng gánh nặng quản lý, mà còn tiềm ẩn rủi ro hoàn sai đối tượng, thất thoát ngân sách.
Góc nhìn từ doanh nghiệp cho thấy chính sách thuế mới đang siết dòng vốn của khối xuất khẩu nông sản. Ông Nguyễn Vĩnh Trọng – Tổng Giám đốc Công ty TNHH Tín Thành (đơn vị chuyên xuất khẩu trái cây sang Trung Quốc) chia sẻ: “Doanh nghiệp phải bỏ tiền thuế ra trước rồi chờ hoàn lại, trong khi biên lợi nhuận ngành này rất thấp. Áp lực vốn là rất lớn, khiến nhiều đơn vị phải tạm ngưng xuất khẩu”.
Đồng tình, bà Dương Thanh Thảo – Giám đốc Công ty TNHH MTV Trọng Thảo, chuyên xuất khẩu thanh long và chanh dây – cho biết mỗi tháng doanh nghiệp của bà phải tạm ứng hơn 1 tỷ đồng để đóng thuế GTGT, chưa biết bao giờ được hoàn lại. Với các doanh nghiệp quy mô nhỏ và vừa, việc xoay vòng dòng tiền như vậy cực kỳ khó khăn.
Cần cơ chế riêng cho ngành nông sản xuất khẩu
 |
| Thanh long được phân loại và đóng gói tại cơ sở chế biến xuất khẩu. Việc đầu tư chế biến sâu có thể nâng giá trị sản phẩm và hạn chế tác động của thuế. |
Theo ông Đỗ Hà Nam, một vấn đề đáng lưu ý là sự chênh lệch giữa giá nguyên liệu đầu vào thấp và giá bán xuất khẩu cao khiến Nhà nước đang “bị thiệt” khi phải hoàn thuế theo giá đầu ra. “Thu vào thì ít, hoàn lại thì nhiều, rõ ràng ngân sách bị ảnh hưởng. Chưa kể một số doanh nghiệp có thể lợi dụng chính sách hoàn thuế để trục lợi”, ông cảnh báo.
Do đó, việc điều chỉnh cơ chế thuế cần đi đôi với nâng cao giám sát, đảm bảo đúng đối tượng. Nhưng song song, cần có biện pháp hỗ trợ hợp lý để không gây gián đoạn chuỗi xuất khẩu. Ông Lư Nguyễn Xuân Vũ – Tổng Giám đốc Công ty CP Thực phẩm GC Food – phân tích rằng với ngành rau quả, việc gánh thêm 5% VAT trong lúc chờ hoàn thuế có thể khiến doanh nghiệp mất đơn hàng vì không thể cạnh tranh về giá.
Thực tế, hầu hết các hiệp hội ngành hàng như Hiệp hội Lương thực Việt Nam, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), Hiệp hội Cà phê – Ca cao, Hiệp hội Hồ tiêu và cây gia vị Việt Nam đều đã có kiến nghị chính thức gửi Chính phủ. Điểm chung của các đề xuất là kêu gọi xem xét lại cơ chế thuế GTGT 5% đối với xuất khẩu nông sản, đồng thời xây dựng quy trình hoàn thuế minh bạch, nhanh gọn, giảm thiểu rủi ro tài chính cho doanh nghiệp.
Bà Dương Thanh Thảo nhấn mạnh: “Nếu không có biện pháp linh hoạt, sẽ không nhiều doanh nghiệp đủ sức chịu đựng. Tình trạng co cụm sản xuất, tạm ngừng xuất khẩu sẽ ảnh hưởng đến toàn bộ chuỗi giá trị và kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam”.
Trên thực tế, Thủ tướng Chính phủ đã nắm được tình hình và chỉ đạo các cơ quan liên quan xem xét, xử lý. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, sự vào cuộc cần nhanh chóng, thiết thực, tránh để cộng đồng doanh nghiệp mất thêm thời gian, nguồn lực và cơ hội thị trường.
