Hương cà phố cổ và ngọn lửa giữ nghề suốt hơn 300 năm ở làng Khương Hạ

Từ vại cà dân dã đến linh hồn làng cổ

Khi muối, cà được xếp thành nhiều lớp vào chum, vại. Mỗi lớp cà được rắc một lớp muối. Tùy thuộc vào nhiệt độ thời tiết, khoảng 30-45 ngày một mẻ cà muối mới ra đời.

Không bảng hiệu, không phô trương, làng Khương Hạ (phường Khương Đình, quận Thanh Xuân) nép mình bên sông Tô Lịch, như một nốt trầm giữa bản nhạc đô thị xô bồ. Thế nhưng nơi đây lại đang âm thầm giữ gìn một “báu vật” của Hà Nội – nghề muối cà pháo truyền thống, bắt nguồn từ thời Hậu Lê.

Theo lời các bậc cao niên trong làng, ban đầu người dân trồng cà để ăn và muối dự trữ qua mùa mưa lũ. Từ đó, những hũ cà đầu tiên ra đời – chua dịu, giòn thơm, đậm vị quê – rồi trở thành món ăn quen thuộc trong mâm cơm người Bắc. Trải qua bao biến thiên thời cuộc, món cà dân dã ấy vẫn giữ nguyên linh hồn xưa trong từng vại gốm.

Cà Khương Hạ nhỏ nhắn, vỏ mỏng, cùi giòn, có thể để được lâu mà không cần bất kỳ chất bảo quản nào. Quy trình muối cà nơi đây vẫn giữ nguyên cách làm truyền thống: cà hái vào sáng sớm, lựa từng quả lành lặn, phơi nhẹ se vỏ, rồi muối cùng muối hạt rang khô, tỏi, ớt, lá riềng và dấm chuối. Tất cả được ủ trong chum sành hoặc vại đất – những vật dụng tưởng chừng giản đơn nhưng lại giữ được trọn vẹn hương vị.

Nghệ nhân Nguyễn Thị Lành – người đã gắn bó hơn 50 năm với nghề – chia sẻ: “Muối cà là nghề nhìn đơn giản nhưng khó vô cùng. Cà chỉ cần sai bước một chút là bị thâm, nhũn hoặc chua gắt. Phải căn được độ ẩm, ánh nắng, từng đợt thời tiết mới ra được mẻ cà đúng chuẩn – giòn rắc, chua thanh, thơm riềng tỏi, ăn cùng cơm nóng hay thịt kho đều đậm đà khó quên.”

Gìn giữ qua bao mùa thay lá

Cà Khương Hạ nhỏ nhắn, vỏ mỏng, cùi giòn, có thể để được lâu mà không cần bất kỳ chất bảo quản nào.

Trong những năm bao cấp, cà muối Khương Hạ từng là món “đặc sản” không thể thiếu của người Hà Nội. Những gánh cà thơm nức tỏa khắp các khu chợ lớn như Mơ, Đồng Xuân, Ngã Tư Sở… khiến ai đi qua cũng phải ngoái nhìn. Người dân khi ấy sẵn sàng xếp hàng dài để mua được vài lạng cà muối cho bữa cơm chiều.

Nhưng rồi thời gian trôi, làn sóng đô thị hóa những năm 1990 ào tới, cuốn theo ruộng vườn, không gian làng nghề, kéo theo cả những thanh niên Khương Hạ rời làng lên phố. Từ hàng trăm hộ làm nghề, giờ chỉ còn lại chưa đầy chục gia đình bám trụ với cà pháo.

Từ hàng trăm hộ làm nghề, giờ chỉ còn lại chưa đầy chục gia đình bám trụ với cà pháo.

Dẫu vậy, vẫn còn những con người lặng lẽ giữ lửa nghề qua năm tháng như bà Lành, bác Đặng Văn Khoa hay bà Nguyễn Thị Sâm. Không chỉ làm cà để bán, họ còn dạy lại cho thế hệ trẻ, tham gia hội chợ ẩm thực, quảng bá cà muối như một phần văn hóa Hà Nội. Tổ hợp tác muối cà Khương Hạ được thành lập, giúp các hộ kết nối, hỗ trợ đầu ra, giữ gìn tiêu chuẩn chất lượng và nguồn nguyên liệu sạch.

Năm 2023, nghề muối cà Khương Hạ chính thức được UBND TP. Hà Nội công nhận là nghề truyền thống cần bảo tồn. Đây là một dấu mốc quan trọng, mở ra hướng phát triển gắn với du lịch làng nghề, trải nghiệm ẩm thực và giáo dục văn hóa phi vật thể.

Miếng cà dầm giòn, ngon, đậm vị, trở thành món ăn đặc sản của làng Khương Hạ.

Sự hồi sinh của nghề còn đến từ những người trẻ mang tinh thần đổi mới. Nguyễn Đức Long (28 tuổi), cháu ngoại bà Lành, là một trong những người đầu tiên đưa cà muối Khương Hạ lên sàn thương mại điện tử. Các sản phẩm mang nhãn hiệu “Cà bà Lành”, “Cà quê Khương Hạ” giờ không chỉ được tiêu thụ trong nước mà còn gửi đi Úc, Mỹ, Nhật – nơi có đông kiều bào sinh sống. Long chia sẻ: “Em đang xây dựng mô hình du lịch trải nghiệm tại làng, tổ chức workshop hướng dẫn muối cà, đưa khách thăm vại cà, nghe kể chuyện nghề – để người trẻ hiểu và trân trọng hơn những giá trị quê hương.”

Giữa lòng Thủ đô ồn ào và hiện đại, không dễ để giữ gìn một nghề thủ công truyền thống. Nhưng cà muối Khương Hạ vẫn tồn tại – không chỉ như một món ăn, mà như một biểu tượng sống động của ký ức, của lòng kiên trì và tình yêu đất mẹ. Mỗi vại cà là một mảnh ghép văn hóa, là câu chuyện về một vùng đất, một dòng người, một hồn quê thấm đẫm qua bao thế hệ.

Muối cà Khương Hạ không chỉ là một nghề – đó là di sản. Và chính những con người bình dị ấy, với đôi tay nhuốm muối và trái tim luôn hướng về nguồn cội, đang ngày ngày viết tiếp câu chuyện về một Hà Nội xưa – nơi mà mỗi món ăn là một lát cắt ký ức, mỗi nghề truyền thống là một linh hồn văn hóa không thể thay thế.

Gỡ nút thắt cho nông sản và sản phẩm OCOP: Bắt đầu từ chiếc bao bì

OCOP - Chìa khóa đưa sản phẩm Việt ra thị trường quốc tế

Bộ Y tế thu hồi hiệu lực công bố loạt sản phẩm của Abbott Healthcare

Gạo nếp cái hoa vàng Thụy Lâm - Từ ruộng đồng đến bàn tiệc khách sạn

Thu hồi giấy công bố và quảng cáo thực phẩm bảo vệ sức khỏe