Chưa có hành lang rõ cho hộ kinh doanh
 |
| Nhiều hộ kinh doanh hiện hoạt động với quy mô lớn nhưng chưa được quản lý như doanh nghiệp, gây khó khăn trong việc áp dụng chính sách thuế và hỗ trợ phát triển. |
Hộ kinh doanh từ lâu đã đóng vai trò không nhỏ trong nền kinh tế Việt Nam. Theo thống kê của Tổng cục Thuế, cả nước hiện có khoảng 5,5 triệu hộ và cá nhân kinh doanh. Tuy nhiên, trong suốt thời gian dài, đối tượng này vẫn nằm ngoài hệ thống quản lý doanh nghiệp chính thức, chưa có hành lang pháp lý riêng, cũng không được phân loại đầy đủ theo quy mô, lĩnh vực hoạt động hay phương thức vận hành.
Vì chưa có định nghĩa rõ ràng, việc áp dụng chính sách thuế với hộ kinh doanh thường mang tính khoán, thiếu linh hoạt và chưa công bằng so với các loại hình doanh nghiệp. Nhiều hộ có doanh thu lớn, thậm chí vận hành theo chuỗi, hoạt động liên tỉnh hoặc xuyên biên giới nhưng vẫn được xếp vào diện "kinh doanh nhỏ lẻ". Trong khi đó, có không ít cá nhân kinh doanh thực sự nhỏ, quy mô gia đình, lại chịu cùng mức giám sát hoặc nghĩa vụ thuế như những đơn vị lớn.
Tại cuộc họp báo quý II/2025 của Bộ Tài chính, ông Mai Sơn – Phó Cục trưởng Cục Thuế – cho biết, cơ quan thuế đang đề xuất đổi mới toàn diện phương thức quản lý hộ kinh doanh trong dự thảo sửa đổi Luật Quản lý thuế. Một trong những nội dung cốt lõi là xây dựng hệ thống tiêu chí định lượng gồm doanh thu, địa điểm kinh doanh, hình thức tổ chức… để xác định lại các nhóm hộ kinh doanh và phương thức quản lý tương ứng.
Theo dự thảo, các hộ kinh doanh sẽ được chia thành 4 nhóm, từ ngưỡng doanh thu dưới 200 triệu đồng/năm đến trên 10 tỷ đồng/năm. Ngưỡng 1 tỷ đồng trở lên bắt buộc áp dụng hóa đơn điện tử. Đây là nỗ lực phân loại để tiến tới quản lý hộ kinh doanh như một thực thể có tính tổ chức, thay vì chỉ coi là cá nhân kinh doanh nhỏ lẻ.
Thực tế cho thấy, phần lớn hộ kinh doanh hiện nay đều có thể vận hành như doanh nghiệp siêu nhỏ. Họ có sổ sách, nguồn hàng ổn định, nhân công thuê ngoài, hoạt động đa ngành. Đặc biệt, một bộ phận kinh doanh các mặt hàng có khả năng kiểm soát và kế toán như thực phẩm chức năng, vật liệu xây dựng, hàng tiêu dùng, dịch vụ thẩm mỹ… lại càng không nên xếp chung vào nhóm khoán giản đơn.
Tuy nhiên, do chưa có hành lang pháp lý chuẩn hóa, cơ quan thuế cũng gặp nhiều khó khăn trong quản lý. Việc theo dõi, hỗ trợ từ xa bằng các nền tảng điện tử không phát huy hiệu quả do thiếu dữ liệu và hệ thống phân loại phù hợp. Điều này dẫn tới tình trạng thất thu, chồng chéo và thiếu minh bạch trong thu thuế.
Chuẩn hóa tiêu chí để đồng bộ quản lý
 |
| Việc áp dụng hóa đơn điện tử và phân loại hộ kinh doanh theo tiêu chí cụ thể giúp minh bạch hóa hoạt động kinh doanh và tạo nền tảng quản lý hiện đại. |
Việc xác lập lại hệ thống tiêu chí và mô hình phân loại hộ kinh doanh được kỳ vọng sẽ đặt nền móng cho một phương thức quản lý hiện đại, đồng bộ với các luật thuế hiện hành và phù hợp với xu thế chuyển đổi số trong quản lý tài chính công.
Ông Mai Sơn khẳng định, các tiêu chí mới được xây dựng không chỉ dựa trên doanh thu mà còn xét đến yếu tố ngành nghề, tỷ suất lợi nhuận và mức giảm trừ gia cảnh – tương tự phương pháp tính thuế với người làm công ăn lương. Điều này nhằm đảm bảo tính công bằng giữa người lao động và người kinh doanh tự do, khắc phục tình trạng bất hợp lý khi áp dụng thuế khoán đơn giản như trước đây.
Quan trọng hơn, việc chuẩn hóa tiêu chí sẽ tạo cơ sở pháp lý để hộ kinh doanh chuyển đổi sang mô hình doanh nghiệp siêu nhỏ một cách thuận lợi. Theo ông Sơn, trên thế giới, cá nhân kinh doanh từ lâu đã được coi là một hình thức doanh nghiệp siêu nhỏ. Việt Nam cũng cần tiếp cận theo hướng đó để đảm bảo tính tương thích trong hội nhập và thương mại quốc tế.
Chuyên gia kinh tế Lê Duy Bình – Giám đốc Economica Việt Nam – nhận định: “Chuyển đổi mô hình quản lý hộ kinh doanh không đơn thuần là cải cách thuế, mà là bước đi chiến lược giúp nâng cao năng lực cạnh tranh cho khu vực phi chính thức. Khi được quản lý như doanh nghiệp, các hộ này sẽ có điều kiện tiếp cận tín dụng, công nghệ và thị trường rộng lớn hơn”.
Song song với phân loại, việc áp dụng hóa đơn điện tử cũng sẽ là công cụ quản lý hữu hiệu. Dự kiến, Cục Thuế sẽ triển khai hình thức kê khai điện tử đơn giản qua điện thoại hoặc thiết bị di động, giúp hộ kinh doanh dễ dàng làm quen với môi trường số mà không tạo gánh nặng thủ tục.
Ngoài ra, Bộ Tài chính cũng đang phối hợp với các đơn vị chức năng để hoàn thiện định nghĩa “hộ kinh doanh” trong luật, nhằm đảm bảo khái niệm này không mâu thuẫn với thực tiễn và chuẩn mực quốc tế. Đây sẽ là tiền đề để sửa đổi hàng loạt quy định liên quan đến hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, từ tiếp cận vốn, đào tạo, chuyển đổi số đến hỗ trợ pháp lý.
Theo các chuyên gia, nếu được triển khai đồng bộ, hệ thống tiêu chí mới sẽ giúp thiết lập một chuẩn chung về quy mô và năng lực hộ kinh doanh, từ đó phân bổ chính sách thuế hợp lý, hạn chế lách luật và tạo sân chơi công bằng giữa doanh nghiệp và hộ cá thể.
Việc tái cấu trúc mô hình quản lý hộ kinh doanh theo hướng chuyên nghiệp không chỉ phục vụ mục tiêu tăng thu ngân sách, mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững, công bằng và hội nhập. Đặt hộ kinh doanh đúng vị thế – là doanh nghiệp siêu nhỏ – sẽ là đòn bẩy để chuyển hóa khu vực kinh tế phi chính thức thành lực lượng kinh tế nòng cốt trong tương lai.
