 |
| Philippines áp thuế nhập khẩu gạo mới từ năm 2026. |
Áp lực kép từ "đóng băng" thị trường và tắc nghẽn vốn nội tại
Các động thái chính sách mới nhất từ Philippines đang tạo ra áp lực kép, tác động mạnh đến doanh nghiệp xuất khẩu gạo Việt Nam.
Thách thức lớn nhất và ngay lập tức chính là việc thị trường Philippines, vốn chiếm tới 45% tổng lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam trong 8 tháng đầu năm 2025, đột ngột "đóng băng". Mọi việc bắt đầu từ giữa tháng 8/2025 khi Philippines bất ngờ tuyên bố ngưng nhập khẩu trong 60 ngày. Tuy nhiên, thay vì mở lại, Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. đã ký Sắc lệnh hành pháp 102, chính thức gia hạn việc tạm dừng nhập khẩu gạo thường và gạo xay xát kỹ đến hết ngày 31/12/2025. Quyết định này, nhằm mục tiêu thúc đẩy sản xuất lúa gạo nội địa, đã khiến thị trường xuất khẩu gạo Việt Nam lập tức trầm lắng.
Khi thị trường này mở lại vào ngày 1/1/2026, một "luật chơi" mới sẽ được áp dụng, mang tên thách thức dài hạn. Đó là Sắc lệnh hành pháp 105, thiết lập cơ chế thuế nhập khẩu gạo linh hoạt từ 15% - 35%. Đây không phải là một chính sách thuế quan thông thường, mà là một "hàng rào kỹ thuật" được thiết kế để bảo hộ thị trường nội địa.
Cụ thể, cơ chế này vận hành theo nguyên tắc: Khi giá gạo quốc tế giảm 5%, thuế nhập khẩu sẽ tăng 5 điểm phần trăm. Ngược lại, khi giá gạo quốc tế tăng 5%, thuế nhập khẩu sẽ giảm 5 điểm phần trăm.
Mức thuế sẽ luôn dao động trong khung sàn 15% và trần 35%. Điều này có nghĩa là, nếu Việt Nam được mùa, nguồn cung dồi dào, giá gạo giảm, doanh nghiệp muốn đẩy mạnh xuất khẩu bằng lợi thế về giá sẽ lập tức đối mặt với mức thuế tăng vọt, có thể lên tới 35%. Mức thuế này sẽ triệt tiêu lợi thế cạnh tranh về giá. Chính sách này rõ ràng nhằm ngăn chặn gạo giá rẻ nhập khẩu ồ ạt, bảo vệ lợi ích của nông dân Philippines.
Bên cạnh hai thách thức từ thị trường, doanh nghiệp còn đối mặt với một áp lực lớn từ nội tại: tình trạng tắc nghẽn vốn do chậm hoàn thuế VAT. Theo phản ánh, việc này khiến nhiều đơn vị gặp khó khăn nghiêm trọng về dòng tiền. Áp lực kép đẩy doanh nghiệp vào thế kẹt, vừa thiếu thị trường tiêu thụ, vừa thiếu vốn để xoay vòng thu mua lúa gạo, ảnh hưởng đến toàn bộ chuỗi cung ứng trong nước.
Tái định vị chiến lược: Giảm phụ thuộc và nâng tầm thương hiệu
Dù thách thức ngắn hạn rất rõ rệt, nhiều chuyên gia nhận định đây là "cơ hội trong nguy cơ", tạo ra sức ép cần thiết để ngành lúa gạo Việt Nam tái định vị chiến lược.
Trước hết, đây là thời điểm bắt buộc phải đa dạng hóa thị trường, giảm phụ thuộc vào một khách hàng lớn. Việc 45% tổng sản lượng xuất khẩu tập trung vào một thị trường là rủi ro lớn đã được cảnh báo. Các chuyên gia chỉ ra, Việt Nam không nên quá phụ thuộc vào Philippines. Thời gian hơn một năm thị trường này tạm ngưng nhập khẩu (đến hết 2025) là cơ hội để doanh nghiệp dồn lực phát triển các thị trường thay thế, như châu Phi và Trung Đông, nhằm phân tán rủi ro và đảm bảo đầu ra bền vững.
Thứ hai, chính sách thuế 15%-35% của Philippines trở thành động lực thúc đẩy gạo Việt Nam cạnh tranh bằng chất lượng và thương hiệu, thay vì giá. Như đã phân tích, cơ chế thuế mới sẽ "trừng phạt" gạo giá rẻ. Ngược lại, nó tạo lợi thế cho gạo chất lượng cao. Khi giá gạo quốc tế tăng (thường là gạo chất lượng tốt, đặc sản), mức thuế nhập khẩu vào Philippines sẽ giảm, có thể về mức tối thiểu 15%.
Điều này tạo lợi thế rõ rệt cho các doanh nghiệp cung ứng sản phẩm chất lượng, giá trị gia tăng cao. Đây là lúc doanh nghiệp phải tập trung vào gạo chế biến thay vì chỉ xuất khẩu gạo thô. Gạo Việt Nam vốn có "lợi thế về chất lượng" tại Philippines. Nay, khi lợi thế "giá cả" bị rào cản thuế quan kiềm chế, yếu tố "chất lượng" và "thương hiệu" càng phải được đặt lên hàng đầu. Thay vì cạnh tranh về số lượng và giá thấp, doanh nghiệp cần xây dựng thương hiệu, đảm bảo độ đồng đều, và tập trung vào các dòng gạo thơm, gạo đặc sản.
Việc Philippines ban hành cùng lúc Sắc lệnh 102 (gia hạn cấm nhập) và 105 (thuế mới cho 2026) là một lộ trình được tính toán kỹ. Họ đang dùng năm 2025 để ổn định sản xuất nội địa, trước khi mở cửa trở lại vào năm 2026 với một "luật chơi" mới. Dự báo của Bộ Nông nghiệp Mỹ cho thấy Philippines có thể nhập khẩu kỷ lục 5,5 triệu tấn gạo vào năm 2026. Nhu cầu vẫn rất lớn, nhưng cách thức mua hàng đã thay đổi.
Như vậy, năm 2025 "trầm lắng" không phải là dấu chấm hết, mà là một khoảng lặng chiến lược. Đây là thời điểm để doanh nghiệp Việt Nam giải quyết các vấn đề nội tại, tái cơ cấu thị trường và tái định vị sản phẩm. Những doanh nghiệp tận dụng được thời gian này để nâng tầm giá trị và xây dựng thương hiệu sẽ có thể vững vàng bước vào "luật chơi" mới, biến thách thức thành cơ hội khẳng định vị thế gạo Việt trên trường quốc tế.
