“Méo mó, mất kiểm soát”, hậu kiểm thực phẩm chức năng có thực sự là giải pháp?

PGS.TS Trần Đáng - Chủ tịch Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam (Nguyên Cục trưởng Cục An toàn Vệ sinh thực phẩm, Bộ Y tế)

Để làm rõ hơn, Phóng viên Tạp chí Thương hiệu và Sản phẩm (PV) đã có buổi trao đổi trực tiếp với PGS.TS Trần Đáng - Chủ tịch Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam (Nguyên Cục trưởng Cục An toàn Vệ sinh Thực phẩm, Bộ Y Tế). Trước tác hại của việc thổi phồng công dụng lẫn kiểm soát về chất lượng (hàm lượng thành phần trong sản phẩm) có thể gây ảnh hưởng trực tiếp như thế nào đến quyền lợi và sức khỏe của người tiêu dùng.

PV: Thưa ông, theo quy định hiện hành các công ty sản xuất TPCN được phép tự công bố, tự chịu trách nhiệm với sản phẩm của mình. Cơ quan chức năng chỉ tiến hành kiểm tra, hậu kiểm. Điều này dẫn tới việc khi đi vào sản xuất, hàm lượng các thành phần chính của sản phẩm chỉ có định tính mà thiếu định lượng. Theo ông, người tiêu dùng sẽ bị ảnh hưởng như thế nào khi sử dụng những sản phẩm như vậy?

PGS.TS Trần Đáng: Với việc sản xuất như vậy sẽ ảnh hưởng, bởi định tính là chỉ biết trong sản phẩm TPCN có nguyên liệu đó thôi, nhưng quan trọng để gây nên tác dụng phải là định lượng. Ví dụ: Sản phẩm đó phải đạt mức bao nhiêu mới gây ra hiệu ứng sinh học trong cơ thể. Do vậy những TPCN đó không có hiệu quả, ảnh hưởng đến người tiêu dùng.

Tuy nhiên, hiện nay cách làm của chúng ta chưa trúng hướng, vì kiểm soát thực phẩm là phải kiểm soát ngày từ những khâu nguyên liệu, quy trình sản xuất đến khi sử dụng chứ không phải khi sản phẩm ra thị trường rồi mới kiểm tra. Cách quản lý này đã khá lạc hậu vì chúng ta không có đủ lực lượng để làm được hết việc kiểm tra tất cả các sản phẩm trên thị trường.

Theo đó, phải có cách quản lý ngay từ khi các cơ sở có ý định vi phạm thì sau đó vấn đề hậu kiểm sẽ rất nhẹ nhàng. Chẳng hạn như kiểm soát ngay từ khâu nguyên liệu phải thật tốt, khâu chế biến, sản xuất phải đạt chuẩn, thì các cơ sở chỉ cần “bấm nút” là ra sản phẩm tốt. Còn nếu nguyên liệu trôi nổi, không quản lý được chất lượng các cơ sở sản xuất thì sẽ có hàng loạt sản phẩm kém chất lượng ra thị trường, lúc đó mới đi kiểm tra thì không “xuể”.

PV: Hiện nay bên cạnh những doanh nghiệp làm ăn chân chính thì cũng có không ít các doanh nghiệp quảng cáo TPCN “bát nháo”, “thổi phồng” công dụng của sản phẩm. Với vai trò là tiếng nói của các doanh nghiệp TPCN, Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam có đề xuất gì đối với cơ quan quản lý nhà nước để bảo vệ người tiêu dùng?

PGS.TS Trần Đáng: Có thể nói quảng cáo về TPCN hiện nay quá tùm lum, nhất là trên mạng, qua các hình ảnh nghệ sĩ v.v... tôi và Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam cũng đã đề xuất đến các cơ quan chức năng:

Thứ nhất: Việt Nam chưa có những luật, quy định quảng cáo đầy đủ, phải ban hành các luật đầy đủ, chi tiết về quảng cáo.

Thứ hai: Quy định chưa thành tiêu chuẩn, phải quy định hết tất cả các yếu tố từ người quảng cáo phải quy định cụ thể trách nhiệm làm gì? Làm sai thì phải làm gì? Và người làm dịch vụ quảng cáo cũng vậy? Đồng thời cũng phải quy định rõ phương tiện quảng cáo cần những quy định nào, nhất là quảng cáo trên mạng xã hội.

Thứ ba: Phải thành lập lực lượng thanh tra chuyên ngành, đặc biệt trong lĩnh vực quảng cáo TPCN.

Thứ tư: Mức độ xử lý chưa đầy đủ, không có tính răn đe. Tại Luật Quảng cáo số 47 năm 2018 mới chỉ xử phạt kèm đến mức 100.000.000 đồng, còn phải tùy cấp nào thì tôi thấy như vậy chưa có tính răn đe doanh nghiệp vi phạm.

Hậu kiểm TPCN có thực sự là giải pháp trước thực trạng quảng cáo "thổi phồng" công dụng như thuốc chữa bệnh?

PV: Ngoài những vấn đề nêu trên, các doanh nghiệp sản xuất, phân phối hiện nay còn những “mánh khóe” gì để qua mặt cơ quan chức năng, người tiêu dùng. Ông có thể cho biết sâu hơn về những “mánh khóe” đó được không?

PGS.TS Trần Đáng: Có rất nhiều doanh nghiệp kinh doanh TPCN gian lận để che mắt các cơ quan quản lý.

Mánh khóe phổ biến nhất đó là trong một nhóm sản phẩm, doanh nghiệp đến cơ quan chức năng xin quảng cáo cho một sản phẩm; nhưng khi quảng cáo lại có nhiều sản phẩm khác trong đó.

Tiếp theo, khi doanh nghiệp làm về TPCN xin cấp phép quảng cáo, sau khi được duyệt thì doanh nghiệp đó lại quảng cáo biến tấu đi. Ví dụ như các câu “sản phẩm này trị tận gốc” là do các doanh nghiệp tự thêm, cơ quan quản lý sẽ không bao giờ duyệt những câu từ quảng cáo đó. Ngoài ra còn rất nhiều các thủ đoạn câu kéo người khách mua các sản phẩm khác đi kèm.

Cái nguy hiểm nhất đó chính là nhiều doanh nghiệp không thông qua các cơ quan quản lý, tự ý sản xuất sản phẩm và tự ý quảng cáo qua nhiều hình thức khác nhau.

PV: Trên vai trò nguyên Cục trưởng Cục An toàn Vệ sinh Thực phẩm, Bộ Y Tế, và hiện là Chủ tịch Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam, ông có lời khuyên gì đối với khách hàng khi mua, sử dụng TPCN?

PGS.TS Trần Đáng: Hãy là người tiêu dùng thông minh:

Thứ nhất: Xem TPCN đó đã được Cục An toàn Vệ sinh Thực phẩm cấp Giấy Tiếp nhận Đăng ký bản công bố sản phẩm hay chưa? Tiếp nhận biên bản nội dung quảng cáo hay chưa? Đừng có nghe nghệ sĩ nổi tiếng nói, có rất nhiều nghệ sĩ hiện nay vì đồng tiền mà nói bừa, thậm chí nhiều nhà đài lớn cũng tiếp tay cho những doanh nghiệp quảng cáo TPCN bát nháo.

Thứ hai: Xem những lời lẽ quảng cáo đó có phù hợp hay không, phải tự trang bị cho bản thân kiến thức về y khoa.

Thứ ba: Người tiêu dùng nên có sự tư vấn của bác sĩ, dược sĩ, cán bộ y tế có chuyên môn tại địa phương sinh sống. Thậm chí có thể gọi điện đến các cơ quan tư vấn như Cục ATTP, Hiệp hội TPCN Việt Nam để hỏi về nguồn gốc, bản chất và tư vấn về TPCN đó.

Cảm ơn Ông đã dành một chút thời gian cho cuộc trò chuyện này!