Khi cây nhãn cổ thành hàng hiếm ở "thủ phủ" nhãn lồng Hưng Yên, giá trị nông sản không nằm ở số lượng

Vườn nhãn cùi cổ sai trĩu quả của gia đình ông Bùi Xuân Tám ở thôn Nễ Châu.

Ở thủ nhãn mà vẫn hiếu kỳ cây nhãn cổ tiến vua một thời

Năm nào cũng vậy, cứ đến vụ thu hoạch nhãn, khu vườn của gia đình ông Bùi Xuân Tám (ở thôn Nễ Châu, xã Hồng Nam, thành phố Hưng Yên) lại tấp nập khách đến tham quan và thưởng thức giống nhãn cùi cổ. Ông Tám chia sẻ, giống nhãn quý này đến với gia đình ông như một “cơ duyên”, là món quà thiên nhiên ban tặng cho gia đình.

Năm 1990, gia đình đấu thầu hàng nhãn cổ ở chân đê thôn Nễ Châu, đến mùa thu hoạch ông phát hiện có một cây nhãn cho quả rất ngon, cùi giòn và róc hạt, đậm vị thơm mật ong không thua kém gì giống nhãn đường phèn. Sau đó, ông đã lấy hạt về ươm giống tại vườn nhà, hai năm sau nhãn cho ra quả, đến năm 1997, khi cây trưởng thành và cho năng suất ổn định, gia đình ông đã ghép mắt để nhân rộng giống nhãn quý này. Đến nay, gia đình ông đã có trên 200 cây nhãn cùi cổ cho thu hoạch mang thương hiệu “Cây đầu dòng nhãn cùi cổ Bùi Tám”.

Theo ông Tám, mặc dù năm nay thời tiết không thuận lợi, tỷ lệ nhãn đậu quả đạt thấp, tuy nhiên cây nhãn cùi cổ “mẹ” trên 30 tuổi của gia đình ông vẫn sai quả, thu hút đông đảo khách hàng, cũng như người trồng nhãn đến tham quan học tập.

Rặng nhãn cùi cổ quý hiếm còn sót lại ở Hưng Yên.

Cây nhãn cùi cổ “mẹ” trên 30 tuổi của gia đình ông Tám.

Trước đây, cũng như nhiều hộ dân trên địa bàn xã Hồng Nam, gia đình ông Trịnh Văn Thinh chủ yếu trồng loại nhãn Hương Chi với năng suất vượt trội, nhưng giá thành lại bấp bênh. Nhận thấy giống nhãn cùi cổ của gia đình ông Bùi Xuân Tám được nhiều người tiêu dùng ưa chuộng nên năm 2017, ông Thinh quyết định chuyển một phần diện tích sang trồng loại nhãn này. Đến nay, gia đình ông Thinh đã có 20 cây cho thu hoạch.

Ông Thinh cho biết, so với các loại nhãn khác, nhãn cùi cổ có cùi dày, giòn và róc hạt, có vị thơm như mật ong. Đặc biệt, giống nhãn này thường cho thu hoạch vào cuối vụ (cuối tháng 7 âm lịch) nên người trồng không bị áp lực về thời gian thu hoạch và đầu ra sản phẩm. Với giá bán từ 90.000-100.000 đồng/kg, cao gấp 3-4 lần so với các loại nhãn khác. Vụ nhãn năm nay, gia đình sẽ cung cấp ra thị trường trên 5 tạ nhãn cùi cổ.

Nâng tầm giống nhãn quý, số lượng không làm nên thương hiệu

Nhận thấy giống nhãn cùi cổ ngày càng bị mai một, trong khi người trồng nhãn Hưng Yên đang dần đánh mất đi thương hiệu “Nhãn lồng Hưng Yên”, ông Bùi Xuân Tám luôn trăn trở, tìm cách để bảo tồn và nhân rộng giống nhãn quý này.

“Nhãn cùi cổ là nhãn tiến vua của đất Phố Hiến xưa, là một trong những giống nhãn quý trong các dòng nhãn đặc sản của Hưng Yên. Hiện nay, nhiều hộ tìm cách lai tạo hoặc trồng những giống mới cho năng xuất và sản lượng cao nhưng gia đình tôi vẫn kiên định với những gốc nhãn cổ và nhân giống để có thêm nhiều người chung tay bảo tồn nguồn gen quý này”, ông Tám nói.

Giống nhãn cùi cổ không chỉ có chất lượng thơm ngon mà còn rất dễ thuần hóa, dễ ghép để nhân giống.

Giống nhãn cùi cổ không chỉ có chất lượng thơm ngon mà còn rất dễ thuần hóa, mắt ghép có thể tương thích với nhiều giống nhãn khác, nếu chăm sóc đúng quy trình kỹ thuật thì sau 2 đến 3 năm có thể cho thu hoạch, năng suất ổn định hàng năm. Chỉ cần lựa chọn cây gốc có tuổi 7 – 8 năm để tiến hành ghép mắt thì cây ghép sẽ phát triển ổn định và chất lượng quả ngon.

Năm 2022, giống nhãn cùi cổ của gia đình ông đã được Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Hưng Yên cấp giấy chứng nhận và cho phép khai thác tối đa từ 1.000 đến 1.500 mắt ghép mỗi năm. Đây là điều kiện để gia ông nhân rộng giống nhãn quý.

Ông Tám tâm sự, trên địa bàn xã, người trồng nhãn chủ yếu là những người lớn tuổi có kinh nghiệm, trong số đó đa phần là những cựu chiến binh đang sinh hoạt tại các chi hội. Với vai trò là Chi hội trưởng Chi hội Cựu chiến binh thôn Nễ Châu, ông đã tập hợp các hội viên có cùng sở thích để chia sẻ kinh nghiệm trồng nhãn cũng như tìm giải pháp để bảo tồn và nhân rộng giống nhãn cùi cổ.

Để hiện thực hóa ý tưởng của mình, đầu năm 2022, ông Tám đã bỏ tiền mua 1.000 cây nhãn con, sau đó về ghép mắt giống nhãn cùi cổ để tặng tất cả các hội viên trong Chi hội. Theo ông Tám đây chính là những “hạt nhân” nòng cốt sẽ cùng ông bảo tồn và phát triển giống nhãn quý.

Ngoài chăm lo cho vườn riêng, ông Bùi Xuân Tám còn nhiệt tình chia sẻ bí quyết với bà con qua những buổi livestream.

Là một trong những hội viên đầu tiên ủng hộ ý tưởng này, ông Bùi Công Hiển, thôn Nễ Châu, xã Hồng Nam cho biết, hiện trong vườn của gia đình ông trồng rất nhiều loại nhãn như nhãn đường phèn, nhãn Hương Chi nhưng chưa có giống nhãn cùi cổ. Vì thế, ông rất mong muốn trong vườn nhà sẽ trồng được cây nhãn quý này, bởi cây nhãn cùi cổ mới chính là hương vị nhãn của đất Phố Hiến xưa.

Sau hơn một năm ươm trồng, đến nay 1.000 cây nhãn cùi cổ đang sinh trưởng và phát triển tốt. Dự kiến tháng 9/2023, ông Tám sẽ tặng 100 cây cho các hội viên trong Chi hội Cựu chiến binh thôn Nễ Châu và xã Hồng Nam.

Nhờ bảo tồn giống nhãn cùi cổ đã đem lại thu nhập cho gia đình ông Bùi Xuân Tám từ 300 đến 400 triệu đồng mỗi năm. Ông Tám cũng cho biết nhu cầu đặt mua cây và số lượng nhãn quả cùi cổ là rất lớn, nhưng hiện ông mới chỉ ký hợp đồng với doanh nghiệp xuất khẩu đi Châu Âu với số lượng rất khiêm tốn, khoảng 1-2 tấn quả mỗi năm, ông cho rằng chỉ thời gian ngắn nữa thôi, cây nhãn cùi cổ sẽ đem lại cuộc sống sung túc, kinh tế phát triển cho người dân thôn Nễ Châu nói riêng và xã Hồng Nam nói chung.

Nhắc đến Hưng Yên là nhắc đến vùng đất của nhãn lồng. Cây nhãn đem lại giá trị kinh tế và làm nên bản sắc của vùng đất Hưng Yên. Không chỉ tăng năng suất, chất lượng nhãn, người dân đất nhãn còn dồn tâm huyết bảo tồn những giống nhãn cổ quý hiếm. Những giống nhãn chuẩn Hưng Yên một thời là sản vật tiến Vua sẽ là điểm nhấn làm đậm thêm giá trị của quả nhãn và thương hiệu nhãn Hưng Yên./.