Hội thề gần 500 năm tuổi
 |
| Mặc dù thời tiết mưa lạnh nhưng Lễ hội vẫn thu hút sự quan tâm của đông đảo bà con nhân dân, du khách thập phương. |
Hàng năm, đã thành thông lệ, cứ đến ngày 14 tháng Giêng Âm lịch, hàng ngàn du khách thập phương cùng nhân dân trong vùng lại nô nức đổ về thôn Hòa Liễu (xã Thuận Thiên, huyện Kiến Thụy, Hải Phòng) để xem Lễ hội “quan thề không tham nhũng”.
Tương truyền, làng Hòa Liễu xưa kia là vùng đất hoang đầy lau sậy, chỉ có chim trời trú ngụ. Khi người dân đến khai hoang lập ấp, đặt tên là “Lan Điều” (cách đọc khác là Lan Niều).
Từ cuối thế kỷ 13, chùa Hòa Liễu được xây dựng với tên Thiên Phúc Tự, là một trong những chùa tháp tráng lệ của Phủ Dương Kinh xưa. Đến triều Mạc giữa thế kỷ 16, Thái Hoàng Thái Hậu Vũ Thị Ngọc Toàn (trong văn tế cũng là Vũ Thị Ngọc Toàn) - vợ của Thái Thượng Hoàng Mạc Đăng Dung) đến ấp Lan Niều (làng Hòa Liễu ngày nay), thấy đồng đất chua mặn, nghèo khó nhất vùng, Thái Hoàng Thái Hậu đã bỏ tiền của, làm chủ Hưng công và vận động 35 vị Hoàng Thân Quốc Thích, quan lại cấp cao triều đình nhà Mạc góp tiền, góp của để tu tạo lại ngôi chùa cổ.
 |
Ngoài việc trùng tu chùa, làm mới tượng Phật, Thái Hoàng Thái Hậu xuất tiền mua 25 mẫu tám sào hai thước ruộng cúng Tam Bảo. Sau này, nhiều người noi gương cũng tậu ruộng cúng Chùa lên tới 47 mẫu ba sào tám thước, người dân quen gọi là ruộng nhà Thánh điền.... Một phần diện tích để nhà chùa cấy, một phần để chia cho dân đinh cày cấy hưởng lộc và cấp cho những gia đình binh lính giải quyết khó khăn, số dư ra cho cấy đấu thầu thu hoa lợi làm của công làng, lập quỹ nghĩa thương, phòng để khi đói, có thể cấp đỡ cho người nghèo, cô nhân, quả phụ...
Điều đặc biệt trong hệ tư tưởng phong kiến thần quyền lúc đó, vào năm 1561, Thái Hoàng Thái Hậu và dân làng đã lập ra Hịch văn Hội Minh Thề, với những giá trị lớn lao về đạo đức, lối sống, phép tắc ứng xử trong cộng đồng. Hịch văn Hội Minh thề rất ngắn gọn, súc tích, quy định trực tiếp những điều được làm, phải làm và những điều không được làm cho tất cả các thành phần từ Hương chức đến Dân thôn.
"Có lòng tham, lấy của công về làm của tư, nguyện cầu thần linh đả tử"
 |
| Chủ tế năm nay là ông Trương Công Lậm (trưởng thôn Hòa Liễu), thực hiện nghi thức "chỉ trời vạch đất" rồi vẽ một vòng tròn lớn giữa sân miếu và cắm con dao ở vị trí giữa vòng tròn. |
Hội Minh thề được tổ chức ngay trong khuôn viên đền - chùa Hòa Liễu, nơi thờ Thái Hoàng Thái Hậu Vũ Thị Ngọc Toàn được nhân dân làng Hòa Liễu gìn giữ trong suốt nhiều thế kỷ. Trải qua nhiều biến cố lịch sử, đến năm 1993, lễ hội Minh thề dần được khôi phục lại.
Hội Minh thề diễn ra thu hút được rất nhiều thành phần, đủ chức dịch hàng tổng, quan lại hàng phủ về tham dự. Họ cùng giơ cánh tay thề biểu thị sự thanh liêm, quyết không lấy của công dùng làm của tư. Đối với những người có chức sắc trong làng phải quyết tâm giữ gìn của công, nếu lấy của công làm của tư thì “nguyện chư thần đả tử” (bị thần linh đánh chết). Người dân thì phải thật thà, không ai lấy của ai bất kể lúa má, hoa màu, vườn cây, hoa quả, nếu lấy cắp của nhau thì đều bị thần linh đánh chết. Những người làm công chức, nông dân, trí thức thì phải ăn ở phân minh, không dùng quyền uy để chèn ép người khác, không bao che kẻ trộm cắp, người nào không thực hiện được điều này sẽ bị thần linh xử phạt.
 |
| Chủ tế đại diện tư văn đọc Hịch Văn thề. |
Trong nghi lễ, chiếc mũ của Thành hoàng làng sẽ được đặt lên vị trí cao nhất của đài thề đã được dựng sẵn từ trước đó. Quan chức, dân chúng dự lễ xếp theo thứ tự ở nơi hội thề. Sau phần thủ tục đọc chúc văn, người được phân công mặc quần áo trang trọng sẽ vào trong đền rước lần lượt các vị kỳ lão, chức sắc ra đài thề, rồi rước con dao bầu và con gà trống chân vàng, lông vàng đặt lên đó.
Sau khi chủ tế và các vị bồi tế đã yên vị, chủ tế vái bốn lạy. Lúc này, con dao bầu được chuyển từ trên đài thề xuống. Chủ tế cầm con dao cắm mạnh xuống đất, chỗ cắm dao được gọi là điểm thiêng. Chủ tế rút dao lên vẽ một vòng tròn đường kính khoảng 2m quanh điểm thiêng gọi là vòng thiêng, rồi cắm con dao lại điểm thiêng.
Đại diện tư văn dõng dạc đọc Hịch văn thề: “… Mọi người trong làng từ hương chức đến nhân dân, trên là bô lão, dưới từ 18 tuổi trở lên, ai dùng của công vào việc công xin thần linh ủng hộ, ai lấy của công dùng vào việc tư, cầu thần linh đả tử… làm tôi bất trung, làm con bất hiếu, xin thần linh tru diệt”.
 |
| Máu gà trống được hòa vào bình rượu lớn, mỗi người truyền tay nhau uống một ngụm khẳng định sự đoàn kết thực hiện đúng lời thề. |
Sau khi mọi người cùng hô vang câu “Y như lời thề”, chủ tế rút dao bầu từ điểm thiêng tiến đến đài thề cắt tiết gà, nhỏ huyết vào bình rượu trên đài thề. Rượu được chuyển cho chủ tế và các vị bồi tế uống như thể ghi nhận lời thề đã tấu lên trước đó. Tiếp theo, bình rượu được chuyển ra ngoài cho các vị cao niên trong làng, chức sắc và người dân truyền tay nhau uống một ngụm để khẳng định sự đoàn kết thực hiện đúng lời thề. Sau cùng, đại diện chính quyền địa phương, các ban ngành, các dòng họquanh vùng và nhân dân vào đền dâng hương.
Cái độc đáo của Hịch văn Minh thể là gắn liền những quy phạm cuộc sống đời thường với yếu tố tâm linh. Những ý tưởng nhân văn của Hịch Văn Minh Thề vì thế mà thấm sâu vào tâm thức, máu thịt của mỗi người dân, không chỉ xưa kia mà cho đến ngày nay vẫn còn tỏa sáng.
Cảm nhận sâu sắc giá trị của Hịch văn Hội Minh Thề, đời Vua Tự Đức triều nhà Nguyễn năm thứ 6 (1853), đời Vua Duy Tân năm Thứ nhất (1901) đều đã có sắc chỉ Phong làng Hòa Liễu là Hoàng Làng. Đáng chú ý, gần một thế kỷ thực dân Pháp đô hộ Việt Nam nhưng không phủ nhận Hịch văn Hội Minh thề, mà còn cảm nhận giá trị sâu sắc của “Văn minh Hịch hội”. Từ đó cho dịch nội dung Hịch văn Hội Minh Thề ra tiếng Pháp để lưu truyền.
Trải qua biến cố, thăng trầm lịch sử, Hội Minh Thề dần bị mai một. Sau khi cụm Di tích Đền - Chùa Hòa Liễu được Nhà nước trao tặng phần thưởng cao quý: Huân chương kháng chiến chống Pháp hạng Ba và công nhận Di tích Lịch sử Văn hóa cấp Quốc gia (năm 1993), lễ hội mới được bắt tay vào phục dựng.
 |
| Lễ hội Minh thề đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. |
Ông Phạm Đăng Khoa (90 tuổi) - nguyên Phó Ban quản lý Khu di tích Đền - Chùa Hòa Liễu, một trong những người đầu tiên có công phục dựng lại lễ hội cho biết phải mất gần 10 năm nghiên cứu lịch sử, sách vở các tiền nhân để lại, đến năm 2002 Hội Minh Thề mới chính thức được khôi phục trên nền cốt của Hội Minh Thề xưa.
“Với những giá trị của Hội Minh Thề, người dân trong xã đều rất ủng hộ. Hằng năm, người dân đều góp kinh phí đều tổ chức lễ hội với mong muốn duy trì, phát huy nét độc đáo của lễ hội này”. Cũng với giá trị đó, năm 2017, Hội Minh Thề của làng Hòa Liễu là Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia.
Đánh giá cao những giá trị của Hội Minh thề, ông Đặng Bá Cường - Trưởng Ban Nội chính Thành ủy Hải Phòng, Phó Ban Thường trực Ban Chỉ đạo phòng, chống tham nhũng, tiêu cực TP. Hải Phòng cho biết, hiện nay Đảng và nhà nước ta đang có chủ trương giáo dục liêm chính, giáo dục văn hóa không tham nhũng tiêu cực cho cán bộ, đảng viên và nhân dân.
“Trong một bối cảnh như vậy, Hội Minh Thề của làng Hòa Liễu, xã Thuận Thiên, huyện Kiến Thụy là một di sản văn hóa phi vật thể có ý nghĩa rất quan trọng để chúng ta góp phần xây dựng một nét văn hóa liêm chính, văn hóa không tham nhũng trong cán bộ, đảng viên, nhân dân. Những di sản văn hóa như này rất cần được phát huy trong thời gian tới” – ông Cường nói.
Hội Minh thề chủ trương xây dựng cuộc sống tốt đẹp trong làng xóm, vì việc công chống lại việc biến của công thành của tư. Lễ hội Minh thề với nhiều ý nghĩ giáo dục đạo lý nhân cách. Bởi vậy, các trường học ở địa phương, thầy cô giáo cũng giảng dạy tư tưởng, nội dung Văn thề cho học sinh. Các dòng họ trong làng cũng lấy nội dung Văn thề để giáo dục con em mình.
