Trong dòng chảy văn hóa phong phú của các dân tộc Việt Nam, cộng đồng người Tày ở khu vực miền núi phía Bắc như Thái Nguyên, Cao Bằng, ... vẫn gìn giữ một mỹ tục giàu ý nghĩa nhân văn mang tên “Pây Tái” – Tết về nhà ngoại vào dịp rằm tháng Bảy âm lịch.
Đây không chỉ là một nghi lễ truyền thống mà còn là sợi dây tình cảm bền chặt, kết nối các thế hệ trong gia đình.
Nguồn gốc và ý nghĩa sâu sắc của Tết “Pây Tái”
 |
| Cặp vợ chồng dân tộc Tày, Nùng ở Cao Bằng cùng con cái đi Tết “Pây Tái” |
Theo thông lệ, Tết “Pây Tái” thường diễn ra từ ngày 10 đến 15 tháng 7 âm lịch hàng năm. Với đồng bào Tày, đây được coi là cái Tết lớn thứ hai trong năm, chỉ sau Tết Nguyên Đán.
Anh Ma Văn Trinh (thôn Pác Ngòi, xã Ba Bể, tỉnh Thái Nguyên) chia sẻ, vào những ngày này, mọi người thường gác lại công việc đồng áng để cùng nhau chuẩn bị, sắm sửa cho một dịp lễ quan trọng.
Tục “Pây Tái” mang ý nghĩa cốt lõi là dịp để người con rể cùng vợ con trở về thăm và biếu lễ vật cho cha mẹ vợ.
Người Tày quan niệm rằng, sau khi lấy chồng, người phụ nữ quanh năm vất vả, ít có cơ hội chăm lo, báo hiếu cha mẹ đẻ. Vì vậy, rằm tháng Bảy chính là thời điểm đặc biệt để con gái được trở về phụng dưỡng, còn người con rể có thể bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với công lao sinh thành, dưỡng dục của gia đình bên ngoại.
Lễ vật không thể thiếu và hành trình về ngoại đầy nghĩa tình
Mâm lễ vật trong ngày "Pây Tái" tuy giản dị nhưng chứa đựng tấm lòng thành kính của con cháu. Anh Nghiên, một người dân ở xã Chợ Đồn (Thái Nguyên), cho biết mâm lễ không thể thiếu bánh, vịt, rượu, trầu cau và vàng hương. Trong đó, con vịt và bánh Pẻng tải là hai lễ vật mang tính biểu tượng và quan trọng bậc nhất.
Con vịt – Sứ giả tâm linh: Người chồng có nhiệm vụ chọn một đôi vịt béo tốt, thường là vịt cổ xanh, vịt thả suối thịt thơm ngon, mang đậm hương vị núi rừng.
Theo truyền thuyết của người Tày, vịt là loài vật linh thiêng, được xem là sứ giả kết nối giữa mường trần (thế giới con người) và mường trời (thế giới thần linh). Tương truyền, vịt từng cõng gà trống vượt biển để dâng lễ vật lên trời vào ngày rằm tháng Bảy.
Câu nói quen thuộc trong dân gian "Bươn Chiêng kin nựa cáy, Bươn Chất kin nựa pết" (Tháng Giêng ăn gà, tháng Bảy ăn vịt) cũng cho thấy vị thế đặc biệt của con vịt trong đời sống văn hóa và ẩm thực của người Tày vào dịp này.
Bánh Pẻng tải – Hương vị truyền thống: Trước ngày rằm, những người phụ nữ Tày đã tất bật ngâm gạo để chuẩn bị làm bánh Pẻng tải. Đây là loại bánh truyền thống có thể làm từ lá gai (bánh gai) hoặc củ chuối, gói ghém hương vị mộc mạc của quê hương.
 |
| Một mâm cơm cúng lễ “Pây tái”. |
Hành trình "Pây Tái" xưa và nay cũng có nhiều thay đổi. Nếu ngày trước, khi kinh tế còn khó khăn, người con rể phải tự tay đan sọt tre, làm lồng để gánh vịt và lễ vật đi bộ hàng chục cây số, thì ngày nay, giao thông thuận tiện hơn. Dù vậy, giá trị tinh thần và ý nghĩa cốt lõi của mỹ tục này vẫn được giữ gìn vẹn nguyên.
Mâm cỗ đoàn viên đậm đà bản sắc
Khi về đến nhà ngoại, mọi người sẽ cùng nhau xắn tay vào bếp chuẩn bị mâm cơm đoàn viên ấm cúng. Tại nhiều gia đình Tày ở Bắc Thái Nguyên, Cao Bằng, ... món ăn đặc trưng nhất chính là canh vịt nấu rau răm ăn kèm bún.
Điểm độc đáo của bữa ăn nằm ở món bún thủ công. Gạo được ngâm, lên men tự nhiên rồi xay nhuyễn thành bột. Bột được cho vào khuôn gỗ đặc biệt, đặt trên nồi nước sôi sùng sục, và các chàng rể cùng trẻ con sẽ dùng sức ép để tạo ra những sợi bún trắng ngần.
Do quá trình lên men tự nhiên, bún có mùi hơi ngai ngái đặc trưng và được gọi vui là "bún thối". Khi chan cùng nước canh vịt rau răm nóng hổi, thêm chút giấm tỏi hoặc xì dầu trộn củ địa liền băm nhỏ, món ăn tạo nên một hương vị độc đáo khó quên.
Ngoài ra, mâm cỗ ngày "Pây Tái" còn có thêm nhiều món ăn dân dã khác như rau rừng, măng, lợn quay, vịt quay...
Trong bữa cơm sum họp, người già thường kể lại những câu chuyện về truyền thống dòng họ, qua đó răn dạy con cháu về lòng hiếu thảo và đạo làm người.
Sức sống bền bỉ của một mỹ tục
Trải qua bao thế hệ, giữa nhịp sống hiện đại bộn bề, tục "Pây Tái" vẫn được người Tày trân trọng và duy trì.
Điều đặc biệt là nét đẹp văn hóa này còn có sức lan tỏa mạnh mẽ. Nhiều gia đình người Kinh sinh sống lâu năm tại vùng Bắc Thái Nguyên cũng đã tiếp thu và duy trì tục lệ này như một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần.
"Pây Tái" không chỉ là một nghi thức hiếu nghĩa, mà còn là "sợi dây" liên kết vô hình giữa các thế hệ, giúp con cháu hiểu và trân trọng cội nguồn. Chính những mỹ tục như vậy đã góp phần quan trọng vào việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc Tày nơi miền núi phía Bắc.
