 |
| Lùng Tám là một trong những làng dệt thủ công nổi tiếng nhất Hà Giang - Ảnh-HoangGH |
Lùng Tám - Sắc màu độc đáo giữa Cao nguyên đá Hà Giang
Làng dệt thổ cẩm Lùng Tám thuộc xã Lùng Tám, huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang. Để đến với làng Lùng Tám du khách bắt đầu rời khỏi thành phố Hà Giang, đi khoảng 50km tới núi đôi và cổng trời Quản Bạ. Sau đó, xuôi theo con đèo đi qua thị trấn Tam Sơn, rồi đi qua cây xăng Tam Sơn thêm vài km thì đến địa điểm được gọi là Cua Tay Áo thuộc thôn Cốc Mạ (có 7 cua). Đến cua thứ 7 thì rẽ phải vào con đường nhỏ dẫn đến Lùng Tám Hà Giang.
Đất Lùng Tám có dòng sông Miện chảy qua, xung quanh là những đỉnh núi đá mù sương. Đây còn là nơi cư trú của đồng bào dân tộc H'Mông, nổi tiếng nhất với nghề dệt lanh, nhuộm chàm, vẽ sáp ong, tạo ra những sản phẩm thổ cẩm độc đáo không chỉ phục vụ trong nước mà còn vươn ra thế giới.
 |
| Làng dệt thổ cẩm Lùng Tám trên cao nguyên Hà Giang |
Đến với làng dệt thủ công Lùng Tám, du khách sẽ được chiêm ngưỡng khung cảnh tất bật trong cuộc sống hằng ngày của người dân bản địa. Người phụ nữ H'Mông khéo léo ngồi trước khung cửi, cần mẫn làm nên những tấm vải đẹp, những sản phẩm thổ cẩm độc đáo. Không những thế, khi đến đây, du khách còn có thể mua những sản phẩm từ vải lanh tự nhiên.
Đây là nghề truyền thống có lịch sử lâu đời, không chỉ đem lại thu nhập cho các hộ gia đình ở làng Lùng Tám mà còn góp phần lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống của người H'Mông.
Hợp tác xã sản xuất lanh Hợp Tiến ra đời, cũng là bước phát triển và đánh dấu của nghề dệt thổ cẩm Lùng Tám. Lúc đầu chỉ có khoảng 10 người tham gia nhưng sau này cùng với sự hỗ trợ của địa phương làng dệt ngày càng phát triển lớn mạnh, hiện tại đã có trên 150 người và vẫn đang tiếp tục tăng.
Sản phẩm đa dạng mang đậm nét văn hóa truyền thống của người H'Mông
 |
| Làng dệt thổ cẩm Lùng Tám hiện có rất nhiều sản phẩm đa dạng - Ảnh: Hovi |
Làng dệt thổ cẩm Lùng Tám sản xuất với nhiều sản phẩm đa dạng như quần áo, túi xách, ví, gói, khan,… Điểm nhấn của những sản phẩm là chất liệu lanh 100% từ địa phương, người dân nơi đây trồng lanh và trải qua nhiều công đoạn để tạo ra những sản phẩm độc đáo.
Đã thành truyền thống, mỗi người phụ nữ H'Mông đến tuổi trưởng thành đều có những mảnh nương riêng để trồng lanh. Những ruộng lanh mọc đều thẳng tắp chỉ hơn hai tháng đã cho thu hoạch, được người H'Mông cắt về rồi đem phơi khô để chế biến thành sợi.
Khi tách lấy vỏ lanh, đôi tay người phụ nữ phải hết sức khéo léo cho sợi lanh có độ mảnh đều nhau và không bị đứt nửa chừng. Những bó vỏ lanh này được cuộn chặt lại rồi cho vào cối giã đánh bong hết bột chỉ, còn trơ lại sợi dai, rồi cuộn lại thành những con sợi lớn. Qua vài lần luộc nước tro bếp và một lần luộc nước sáp ong, sợi lanh đã trắng và mềm hơn và đó là lúc những phụ nữ người H'Mông bắt đầu ngồi vào khung dệt của mình.
 |
| Lanh được thu hoạch ở nương rồi đem về - Ảnh- vuatuixach.com |
Người H'Mông thường dệt bằng khung cửi đai lưng. Tấm vải được dệt xong còn phải giặt đi giặt nhiều lần cho thật trắng. Sau đó tấm vải được trải lên khúc gỗ tròn, rồi dùng một phiến đá chà sáp ong trượt đi, trượt lại cho đến khi tấm vải thật phẳng.
Làm ra những tấm vải lanh tốt là niềm tự hào của mỗi người phụ nữ H'Mông, có lẽ cũng chính vì vậy mà họ luôn thận trọng trong từng công đoạn, dù là căng sợi hay luồn khung. Và cũng từ mong ước làm ra những tấm vải lanh tốt đó, không biết từ bao giờ họ cũng đã hình thành những quy ước rất khắt khe như kiêng nam giới đến gần khi phụ nữ căng sợi luồn vào khung. Khi dệt xong, vải còn thô, người ta phải giặt nhiều lần, ngâm nước cho vải trắng và mịn rồi đem đi phơi, để có thể đem may quần áo mặc. Vải đẹp là vải nhẵn, sợi đều, trắng, nhỏ… khi mặc luôn tạo cảm giác mềm mại và thoáng mát.
 |
| Sáp ong vẽ trên vải trắng theo những khối hình thoi hoặc hình vuông để tạo thành hoa văn - Ảnh: Check In Hà Giang |
Không chỉ giỏi dệt vải, người H'Mông ở Lùng Tám còn có kỹ thuật nhuộm chàm mà khó có nơi nào sánh được. Nhuộm chàm là công việc vất vả, mất nhiều thời gian và đòi hỏi tính kiên nhẫn cao. Muốn có màu chàm đen như ý, mảnh vải phải được nhuộm đi nhuộm lại nhiều lần, trong nhiều ngày. Người ta thường ngâm vải trong dung dịch chàm chừng một giờ đồng hồ, sau đó mới vớt ra để ráo nước rồi lại ngâm tiếp. Quy trình đó được lặp đi lặp lại 5-6 lần mới đem vải đi phơi. Khi nào mảnh vải khô, sẽ được mang vào ngâm tiếp; cứ như thế khoảng 8-10 lần.
Thời gian ngâm cho vải lên nước đen bóng phụ thuộc nhiều vào thời tiết. Gặp kỳ nắng ráo, mỗi mảnh vải chỉ cần 3- 4 ngày là có thể nhuộm xong; nhưng nếu trời mưa, phơi vải lâu khô, khoảng thời gian đó có khi kéo dài tới 2 tháng. Chính vì được nhuộm kỹ như vậy mà màu chàm của người H’Mông rất bền và luôn cho cảm giác tươi mới.
 |
| Lanh cuộn vào các khung quay - Ảnh: Giang Nguyễn |
Vải lanh không chỉ bền mà còn được biết đến là một loại sản phẩm có lợi cho sức khỏe, không bị mốc, có khả năng hấp thụ cao, luôn tạo cho làn da sự thông thoáng mỗi khi mặc. Cũng chính vì lý do đó mà nhu cầu tiêu thụ vải lanh, đặc biệt của khách hàng nước ngoài ngày càng cao. Đây thực sự là một cơ hội lớn để các sản phẩm đệm, túi, quần áo…, những sản phẩm văn hóa vừa hoang sơ, vừa lộng lẫy của mảnh đất mù sương Hà Giang phát triển.
Các sản phẩm được dệt từ những đôi tay khéo léo của người dân Lùng Tám đều mang những nét văn hóa truyền thống. Những hình ảnh, màu sắc trên mỗi sản phẩm mang dấu ấn vùng cao nguyên đá Hà Giang. Đặc biệt là những đường nét văn hóa người H'Mông được khắc họa trên những đường thêu đầy ý nghĩa, mang sản phẩm Việt đến với thế giới.
 |
| Sản phẩm của làng dệt Lùng Tám rất được du khách yêu thích bởi màu sắc ấn tượng và chất vải mềm, thân thiện môi trường - Ảnh: Báo Hà Giang |
Cũng bởi những đường nét hoa văn được thể hiện khéo léo, chất lượng lanh tốt, chắc bền mà các sản phẩm ở đây luôn đắt hàng. Đặc biệt là sản phẩm của làng dệt Lùng Tám đã theo chân du khách đi khắp mọi miền đất nước và cũng đã được xuất khẩu sang 20 nước, trong đó có những thị trường đặc biệt ưa chuộng như: Mỹ, Nhật Bản, Pháp, Thụy Sỹ… Các sản phẩm này đi khắp các nước đều nhận được sự ưa chuộng của khách hàng bởi nét độc đáo của sản phẩm với chất liệu truyền thống tự nhiên.
Ý nghĩa của làng nghề với người dân Lùng Tám
 |
| Với người phụ nữ H'Mông, làm ra được một tấm vải lanh tốt chính là một niềm tự hào - Ảnh: danielninophoto |
Sở dĩ người H'Mông lựa chọn làm vải lanh bởi họ cho rằng vải lanh có độ bền hơn vải bông. Hơn nữa người đồng bào dân tộc còn cho rằng vải lanh thể hiện sự gắn kết của con người với thế giới tâm linh, sợi vải là sợi chỉ dẫn đường cho người đã khuất trở về với tổ tiên để được đầu thai lại làm người.
Với người phụ nữ H'Mông, làm ra được một tấm vải lanh tốt chính là một niềm tự hào. Chính vì vậy, trong từng công đoạn dệt vải đều rất tỉ mỉ và chú trọng theo phương pháp thủ công từ xưa. Dân tộc H'Mông còn đặt ra nguyên tắc khi dệt đó chính là khi phụ nữ đang căng sợi luồn vào khung thì nam giới không được đến gần vì có thể làm đứt sợi hoặc luồn nhầm.
 |
| Dệt vải lanh được coi thước đo để đánh giá tài năng, phẩm hạnh của phụ nữ H'Mông ở Lùng Tám - Ảnh: TravelMag |
Nếu có cơ hội thăm mảnh đất Hà Giang, du khách đừng quên vượt qua những con dốc quanh co để tìm đến làng dệt Lùng Tám đầy sắc màu. Đến với mảnh đất Lùng Tám du khách không chỉ được thăm quan, mua được những món đồ thổ cẩm mà du khách sẽ có cơ hội được hiểu hơn về cuộc sống, nét văn hóa đặc trưng của làng nghề dệt vải độc đáo ở mảnh đất Tây Bắc.
Việc dệt vải lanh còn thể hiện được sự khéo léo, chăm chỉ của người phụ nữ và đây cũng là một thước đo để đánh giá tài năng, phẩm hạnh của nữ giới. Trước khi lấy chồng, người con gái H'Mông phải biết dệt vải lanh và cô dâu sẽ được mẹ đẻ dệt cho một bộ vải lanh. Sau khi về nhà chồng, con dâu biếu mẹ chồng một bộ quần áo bằng vải lanh do chính tay mình làm ra.
