Đằng sau sự tiện lợi: Mối nguy từ đồ nhựa dùng một lần

Mối nguy tiềm ẩn từ vật dụng tiện lợi đến tác hại khôn lường

Trong cuộc sống hiện đại, đồ nhựa dùng một lần đã trở thành một phần không thể thiếu bởi sự tiện lợi và giá thành rẻ. Từ chiếc cốc cà phê mang đi, hộp xốp đựng thức ăn nóng hổi, đến những chiếc túi ni lông gói ghém hàng hóa, chúng hiện diện khắp mọi nơi, từ những quán ăn vỉa hè đến các chuỗi cửa hàng tiện lợi.

Trong cuộc sống hiện đại, đồ nhựa dùng một lần đã trở thành một phần không thể thiếu bởi sự tiện lợi và giá thành rẻ.

Tuy nhiên, đằng sau vẻ ngoài tiện dụng ấy là một "sát thủ thầm lặng" đang ngày đêm đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe con người và gây ra những hệ lụy khôn lường cho môi trường tự nhiên. Sự phụ thuộc ngày càng lớn vào đồ nhựa dùng một lần đang tạo ra một gánh nặng khổng lồ, đòi hỏi những giải pháp cấp bách và bền vững hơn bao giờ hết.

Mối nguy tiềm ẩn từ "sát thủ thầm lặng": Đồ nhựa dùng một lần đe dọa sức khỏe con người

Sự tiện lợi của đồ nhựa dùng một lần đi kèm với những rủi ro sức khỏe không hề nhỏ. Theo Nghị định 08 năm 2022, sản phẩm nhựa dùng một lần bao gồm khay, hộp đựng thực phẩm, bát, cốc, ống hút và các dụng cụ khác có thành phần nhựa, được thiết kế để dùng một lần.

Những loại bao bì nhựa khó phân hủy sinh học như PE, PP, PS, PVC, PET thường mất hàng trăm, thậm chí hàng nghìn năm để phân hủy trong môi trường đất, nước, hoặc bãi chôn lấp. Tuy nhiên, mối nguy hiểm lớn nhất không chỉ nằm ở khả năng phân hủy mà còn ở các chất độc hại chúng có thể giải phóng.

Tiến sĩ Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam, đã nhiều lần cảnh báo về các chất độc hại trong sản phẩm nhựa, đặc biệt là hộp xốp. Ông nhấn mạnh rằng chúng có thể gây tổn thương não, viêm gan, rối loạn nội tiết, vô sinh và thậm chí là ung thư.

Về nguyên tắc, các sản phẩm này chỉ nên được sử dụng một lần và không nên dùng để đựng đồ ăn nóng. Tuy nhiên, thực tế đáng báo động là rất nhiều cửa hàng, quán ăn vẫn vô tư sử dụng túi ni lông và hộp nhựa dùng một lần để đựng các món nóng như bún, phở, cháo.

Khi túi ni lông, hộp nhựa hay màng bọc thực phẩm tiếp xúc với thức ăn nóng ở khoảng 80 độ C, các chất phụ gia như hóa dẻo, phẩm màu, chì, cadimi có nguy cơ ngấm vào thức ăn.

Về nguyên tắc, các sản phẩm này chỉ nên được sử dụng một lần và không nên dùng để đựng đồ ăn nóng.

Nguy hiểm hơn, nếu thực phẩm được đựng ở nhiệt độ 100 độ C, monostyren – một loại chất độc trong nhựa – sẽ được giải phóng, gây tổn thương gan nghiêm trọng và nhiều bệnh nguy hiểm khác. Sự tích tụ lâu dài của các hóa chất này trong cơ thể có thể dẫn đến ung thư, ảnh hưởng xấu đến sự phát triển não bộ ở trẻ nhỏ, gây thay đổi mô, biến đổi nhiễm sắc thể, tăng nguy cơ sẩy thai, dị tật bẩm sinh và rối loạn nội tiết tố.

Một thực trạng đáng báo động khác là nhiều sản phẩm nhựa dùng một lần như ống hút, cốc nhựa, hộp xốp hiện nay được tái chế từ nhựa đã qua sử dụng mà không loại bỏ được hết các tạp chất độc hại. Điều này khiến chúng dễ dàng phát sinh chất độc khi được đưa vào sử dụng.

Phó giáo sư Nguyễn Duy Thịnh, nguyên cán bộ Viện Công nghệ thực phẩm, Đại học Bách Khoa, Hà Nội, cũng nhận định rằng nhu cầu sử dụng hộp nhựa rất lớn do ưu điểm về độ bền, dễ vận chuyển và giá thành rẻ.

Tuy nhiên, việc sử dụng hộp nhựa kém chất lượng có thể gây thôi nhiễm các chất như polytilen, etylen, propilen, tạo ra nguy cơ bệnh tật khi đi vào cơ thể. Đặc biệt, ở Việt Nam, việc kiểm định đồ nhựa vẫn chưa được chặt chẽ. Đối với những loại nhựa kém chất lượng, quá trình sử dụng sẽ sản sinh chất BPA – một chất độc có thể gây ra các bệnh như vô sinh, tiểu đường và ung thư.

Các chuyên gia đều khuyến cáo mạnh mẽ rằng tốt nhất là hạn chế tối đa việc sử dụng hộp nhựa, chai nhựa để bảo quản thực phẩm. Để bảo vệ sức khỏe cá nhân và gia đình, người tiêu dùng nên tránh dùng hộp xốp, hộp nhựa để chứa đựng các loại thức ăn, đồ uống nóng trên 100 độ C, đặc biệt là các món chiên rán nhiều mỡ đang nóng. Tuyệt đối không dùng lò vi sóng để làm nóng thực phẩm chứa trong hộp xốp hay hộp nhựa.

Hành trình giảm thiểu và giải pháp bền vững: Từ chính sách đến thói quen xanh

Bên cạnh những mối đe dọa sức khỏe, đồ nhựa dùng một lần còn là một gánh nặng khổng lồ đối với môi trường. Chúng được thiết kế để sử dụng trong thời gian ngắn nhưng lại phải mất từ 500 đến 1000 năm mới có thể phân hủy hoàn toàn trong tự nhiên.

Lượng rác thải nhựa khổng lồ, mà gần một phần ba số túi ni lông bị loại bỏ hàng ngày không được thu gom hay xử lý, đang dẫn đến tình trạng ô nhiễm môi trường nghiêm trọng và tạo điều kiện thuận lợi cho các loại dịch bệnh phát triển.

Việc quản lý, thu gom và xử lý rác thải nhựa ở nhiều nơi vẫn chưa kịp thời, dẫn đến tình trạng đốt rác thải nhựa diễn ra phổ biến. Quá trình này lại sản sinh ra nhiều loại khí độc, bao gồm dioxin và furan – những chất cực độc gây khó thở, ảnh hưởng đến tuyến nội tiết, làm suy giảm hệ miễn dịch, rối loạn tiêu hóa và tăng nguy cơ ung thư khi tiếp xúc thường xuyên.

Nhận thức được mức độ nghiêm trọng của vấn đề, Việt Nam đã và đang nỗ lực đưa ra các chính sách và sáng kiến nhằm giảm thiểu rác thải nhựa. Đặc biệt, Hà Nội đã ban hành một lộ trình cụ thể và đầy tham vọng:

Từ quý IV năm 2025: Thành phố sẽ bắt đầu thí điểm không dùng đồ nhựa dùng một lần tại các nhà hàng, khách sạn, cơ sở kinh doanh dịch vụ ăn uống trong khu vực Vành đai 1.

Thủ tướng yêu cầu Hà Nội từ quý IV-2025 thí điểm không sử dụng đồ nhựa dùng một lần trong nhà hàng, khách sạn, cửa hàng ăn, uống nằm trong Vành đai 1 Hà Nội. Văn Duẩn/Googlemaps

Từ ngày 1 tháng 1 năm 2026: Các khách sạn và khu du lịch sẽ ngừng lưu hành và sử dụng các sản phẩm nhựa dùng một lần như bàn chải, dao cạo, bông tăm, mũ chụp tóc, cùng bao bì nhựa dùng một lần cho kem đánh răng, sữa tắm, dầu gội, dầu xả, dưỡng thể.

Từ ngày 1 tháng 1 năm 2027: Các chợ và cửa hàng tiện lợi sẽ không phát miễn phí túi ni lông khó phân hủy sinh học. Các nhà bán lẻ trực tuyến cũng phải có trách nhiệm giảm thiểu bao bì nhựa, vật liệu chống sốc hoặc thu hồi chúng để ngăn chặn rác thải nhựa phát tán ra môi trường.

Từ ngày 1 tháng 1 năm 2028: Các chợ và cửa hàng tiện lợi sẽ ngừng hoàn toàn việc lưu hành và sử dụng đồ nhựa dùng một lần cùng bao bì nhựa khó phân hủy sinh học (bao gồm túi ni lông và hộp xốp đựng thực phẩm), ngoại trừ các sản phẩm và hàng hóa đã có bao bì nhựa khó phân hủy. Đồng thời, trong các hoạt động hàng ngày, các đơn vị, cơ quan, tổ chức, hội, đoàn thể trong thành phố sẽ không sử dụng đồ nhựa dùng một lần (trừ những sản phẩm có nhãn sinh thái Việt Nam) hoặc bao bì nhựa khó phân hủy sinh học. Bao bì nhựa khó phân hủy cũng bị cấm tiếp xúc trực tiếp với thực phẩm, trừ các sản phẩm đã được đóng gói sẵn.

Từ ngày 1 tháng 1 năm 2031: Việc sản xuất và nhập khẩu đồ nhựa dùng một lần (trừ những sản phẩm có nhãn sinh thái Việt Nam), bao bì nhựa khó phân hủy sinh học (bao gồm túi ni lông và hộp xốp đựng thực phẩm) và các sản phẩm có chứa vi nhựa sẽ bị chấm dứt.

Ngoài ra, nhiều chiến dịch truyền thông như "Nói không với sản phẩm nhựa dùng một lần" cũng đã được triển khai nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng. Các sáng kiến như chuyển đổi số để giúp bệnh viện giảm thiểu rác thải nhựa và tiết kiệm chi phí cũng đang được khuyến khích.

Tuy nhiên, hành trình giảm thiểu đồ nhựa dùng một lần vẫn còn đối mặt với nhiều thách thức. Chi phí của các lựa chọn thay thế thân thiện với môi trường như chai thủy tinh, ống hút tre, hay túi giấy vẫn còn cao hơn đáng kể so với đồ nhựa "siêu rẻ".

Điều này khiến nhiều người bán hàng, đặc biệt là những cơ sở kinh doanh đồ ăn bình dân, gặp khó khăn trong việc chuyển đổi. Tâm lý ngại thay đổi và thói quen tiện lợi của người tiêu dùng cũng là rào cản không nhỏ.

Để thực sự tạo ra thay đổi tích cực, cần có sự chung tay của cả cộng đồng. Chính phủ cần tiếp tục xây dựng và thực thi các chính sách mạnh mẽ hơn, đi kèm với các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi sang vật liệu thân thiện môi trường. Các nghiên cứu và phát triển vật liệu thay thế rẻ hơn, dễ tiếp cận hơn cũng cần được đẩy mạnh.

Về phía người dân, mỗi cá nhân cần thay đổi thói quen tiêu dùng, ưu tiên sử dụng các lựa chọn thay thế bền vững như chai thủy tinh tái sử dụng, ống hút tre, túi vải thay vì túi ni lông, và hộp đựng thực phẩm bằng thủy tinh hoặc inox.

Hãy cùng nhau hành động ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe của chính mình và xây dựng một tương lai xanh, sạch, bền vững.

Nói không với nhựa dùng một lần: Người trẻ với chiến dịch “No, Thanks”

Không sử dụng băng rôn, chai, cốc, bát, đũa nhựa... dùng một lần tại công sở

Bộ GTVT yêu cầu hạn chế tối đa sử dụng các sản phẩm nhựa dùng một lần